Cezayir'deki tarih öncesi dönemden Fransız sömürge dönemine, Roma, Vandal ve İslam dönemlerine kadar, Cezayir'in mirası henüz tam olarak incelenmemiştir. Bugün, tarihi varlıklarının korunması sorunu önemli bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu alanda çalışan bilim insanları, korunmalarını sağlamak için yeni teknolojilere başvurmaktadır.
Cezayir, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan yedi tarihi alan da dahil olmak üzere çok sayıda tarihi siteye sahiptir. Bu siteler arasında Cezayir Casbah'ı, Tipaza'daki Roma kalıntıları ve en az 15.000 çizim ve kazı içeren ve M.Ö. 6000 tarihine kadar uzanan en büyük açık hava müzesi olarak kabul edilen Tassili n’Ajjer bulunmaktadır. Bu siteler, Cezayir toprakları üzerine yayılmış olan tarihi mirasın sadece küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Bu mirasın araştırma ve çalışmalarıyla ilgili konuların yanı sıra, bugün acil olan şey bu varlıkların yok edilmesinden ve yağmalanmasından korunmasıdır.
Araştırmacı olan Meriem Seghiri Bendjaballah, Constantine'deki Aménagement du Territoire Araştırma Merkezi'nde (CRAT) görev yapmaktadır. Yeni teknolojilerin kültürel ve doğal mirasın korunmasına uygulanması üzerine çalışan bir ekibi yönetmektedir. Eğitimini mimarlık üzerine alan Meriem'in akademik kariyeri Cezayir'in tarihi anıtlarının incelenmesine adanmıştır. Teknolojik çözümleri kullanarak mirası korumanın gerekliliğini fark eden bilim insanlarından biridir. Meslektaşlarıyla birlikte, teoriden uygulamaya çok hızlı bir şekilde geçmiştir. “2019 yılında kurulduğundan beri, CRAT farklı uzmanlık alanlarından araştırmacılar işe aldı. Mirasın korunması konusunda, disiplinler arası bir çerçevede çalışmak zorundayız”, diye açıklıyor. Mimar, topoğraf, inşaat mühendisi, bilgisayar geliştirici... her birinin belirli bir rolü vardır. “İlk olarak, Imedghassen (birinci resim) adlı Numidyalı bir mezar anıtının korunmasına yönelik bir proje önerdik. Antik çağlardan kalma bu tarihi siteyi iyi tanıyorum çünkü doktora tezime ona adadım. Bu nedenle, bu tarihi alanın düzenlenmesini önermek için üç boyutlu bir model oluşturduk”, diyor Meriem.
Nokta Bulutu Tarayıcı Lazeri
Aslında, son teknolojilerin kullanımı, Yasser Nassim Benzagouta'nın ekibe katılmasıyla gerçekten başladı. Yasser Nassim Benzagouta, mimarlık ve şehircilik sanatında doktora sahibi olan ve bina bilgi modellemesi (BIM, inşaat hakkında bilgi modellemesi) konusunda uzmanlaşmıştır. Onun gelişi, araştırma merkezinin nokta bulutu lazer tarayıcı satın almasıyla denk geldi. Günümüzde vazgeçilmez bir araç olan nokta bulutu tarayıcı, bir gerçek alanın veya nesnenin üç boyutlu olarak taranmasını sağlar. Milyarlarca noktadan oluşan bu 3D alım, fotogrametri ile ölçülür ve ardından bir koordinat sistemine aktarılır. Alım yoğunluğu arttıkça, yüksek hassasiyetli bir nokta bulutu elde edilir.
CRAT'ın ilk projesi, Constantine Beyliği Sarayı'nın sanal bir ziyaretini gerçekleştirmek oldu. 1826 ile 1835 yılları arasında Constantine'nin son Beyi Hadj Ahmed tarafından inşa edilen site, bugün Osmanlı dönemine adanmış bir müzedir. Araştırmacı not ediyor: “Bu girişim aynı zamanda sarayın dijital bir ikizini elde etmemizi sağladı.” Bu ilk projeden bu yana CRAT, mirasın dijitalleştirilmesi konusunda bir referans haline geldi. “Gerçekte öncüler değiliz, çünkü daha önce tarihi yapıların taranması operasyonları gerçekleştirilmişti. Ancak çalışmalar nadiren tamamlanmış ve dolayısıyla hiçbir zaman kullanılmamış ve paylaşılmamıştı. Son zamanlarda Constantine Tiyatrosu'nun 1883'te inşa edildiği dijital ikizini ve Mila'daki Ain el Bled çeşmesinin taramasını gerçekleştirdik, hala işlevsel olan son Roma çeşmelerinden biri. Amacımız, CRAT'ı mirasın dijitalleştirilmesinde uzmanlaşmış bir operatör haline getirmektir.” diye ekliyor Meriem Seghiri Bendjaballah.
Sonraki adım, geniş alanlardaki verileri toplamak ve işlemek için lazer tarayıcıya sahip dronları kullanmaktır.
Bir drone sayesinde antik bir şehri 15 dakikada tarayın
CRAT, özellikle Roma Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü'nde Arkeo-Geomatik ve Deneysel Jeofizik Laboratuvarı Sorumlusu ve kıdemli araştırmacı olan Fawzi Doumaz ile işbirliği yapmaktadır. Cezayir Houari-Boumediene Üniversitesi'nden mezun jeoteknik mühendisi olan Doumaz, Cezayir'deki Astronomi, Astrofizik ve Jeofizik Araştırma Merkezi'nde çalışmıştır. 1990'ların ortalarında İtalya'ya yerleşen Doumaz, özellikle jeomatik kullanarak çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Bu uzmanlık alanı, toprak bilimlerine ve arkeolojiye uygulanan tüm bilgisayar tekniklerini ve mirasın korunması için yapılan işleri bir araya getirir. “Jeomatik sayesinde arkeoloji alanına girdim. Dron pilotu olmam, veri toplama işleminden restitüsyona kadar tüm üretim sürecini sağlamama olanak tanır. Kızılötesi lazer taramalı Lidar sensörüne sahip bir drone kullanıyorum, bu da yüksek yoğunlukta taramalar yapmamı sağlar. 15 dakikalık bir uçuş geniş bir alanı kapsayabilir. Numidya'nın Roma dönemindeki son başkenti Lambèse'de hava taramaları yapmak için bilimsel bir proje üzerinde çalışıyoruz”, diyor Fawzi Doumaz.
Bilim insanına göre, mirasın dijitalleştirilmesine olan ilgi, sitelerin tam bir kopyasını elde etmeyi ve boyutlarını içermeyi amaçlamaktadır. "Nokta bulutu lazer tarayıcısı ayrıca eski tekniklerle zor elde edilen doğrudan yapısal bilgileri hızlı bir şekilde sağlamayı da mümkün kılar. Bu, duvar kalınlıkları, inşaat veya restorasyon malzemelerinin doğası ve mikro çatlakların varlığı gibi durumlar için geçerlidir. Genel plan, dijital ikiz sayesinde görselleştirilebilir."
Farkındalık Kazanma
Fawzi Doumaz, Cezayir'de yeni teknolojilerin mirasın korunması için kullanılmasının gerekliliği konusunda bir farkındalık olduğunu düşünüyor. “Cezayir'de, sitelerin ve anıtların sayısı ve çeşitliliği göz önüne alındığında, bu alanda büyük bir iş var. Cezayir'de arkeolojik keşifler yapabilmek için bir çatal ile kazmak yeterli. Ancak bu tarihi eserleri hırsızlığa, vandalizme ve hatta iklim değişikliğine karşı korumak gerekiyor. Dolayısıyla farkındalıktan karar almaya geçip dijitalleştirme programları ve sitelerin sınırlarının belirlenmesi için adımlar atılması gerekiyor. Bu irade, bir kez netleştiğinde bir durum tespiti ile başlamalı. Teknoloji hazır, kullanılması yeterli”. Ona göre, bu gerçekten bir zaman yarışı. Kamu yetkilileri içinde şeyler değişiyor, devlet kültürel mirasın yöneticisi ve tarihi kültürel varlıkların garantörü olduğundan. Bu yıl, Kültür Bakanlığı tarafından seçilen miras ayının teması tam da şuydu: “Kültürel Miras ve Krizler ve Doğal Afetlerle Başa Çıkma Yönetimi”.
