Nga kërkimi akademik në terren, 22-med i jep fjalën atyre që dinë të bashkojnë dijen dhe vështrimin e ndjeshëm. Ky artikull kryqëzon hetimet e Dionigi Albera dhe Manoël Pénicaud, antropologë në CNRS, mbi tre vende në Mesdhe të hapura për disa fe. Dhe trazojnë një hartë të gjallë të shenjtorëve ku përzihen lutjet, gjestet dhe tregimet përtej kufijve konfesionalë.
Istanbul, një kishë shembull i mikpritjes së ndarë : Dionigi Albera – Turqi
Muslimanët në Manastirin e Shën Gjergjit, ose dëshira votive : Manoël Pénicaud - Turqi
La Ghriba në Djerba, një pelegrinazh judeo-musliman, i brishtë dhe i qëndrueshëm : Dionigi Albera – Tunizi
Dionigi Albera, drejtor i kërkimeve nderi në CNRS dhe iniciator i programit Vendet e shenjta të ndara, dhe Manoël Pénicaud, antropolog në CNRS dhe anëtar i Qendrës Jacques Berque në Rabat, dokumentojnë prej vitesh këto kalime midis botëve fetare. Nga tre nga tekstet e tyre të publikuara në 22-med - që mund të gjenden në 11 gjuhët e përdorura në faqen - vizatohet një peizazh i njëjtë: ai i një Mesdheu ku kalohen pragjet e Tjetrit për të kërkuar hir, mbrojtje ose mrekulli.
Në Istanbul, në Büyükada, në Djerba, kishat, manastiret dhe sinagogat mbledhin turma ku konfesionet përzihen. Këto vende të shenjta të ndara, larg nga thjesht të qenit kuriozitet, shqetësojnë bashkëjetesën shpirtërore në një botë ku ndarjet fetare shpesh duken të pakalueshme.
Istanbul: Shën Antuani, një derë e hapur për diversitetin
Në qendër të Beyoğlu, në bulevardin e gjallë İstiklal, kisha Shën Antuanit të Padovës ngrihet si një strehë e papritur. Në këtë lagje që ka qenë për një kohë të gjatë kozmopolite, ku flitej më shumë frëngjisht se turqisht deri në vitet 1930, ndërtimi neo-gotik i menaxhuar nga françeskanët konventualë mbetet i hapur çdo ditë, nga ora 9 deri në 20. Një veçori: shumë kisha të krishtera në zonë hapen vetëm sporadisht.
Pasi kalon portën, oborri i shtruar me kalldrëm çon në brendësi të mbushur me dritë të filtruar nga dritaret e ngjyrave. Aroma e dyllit dhe e temjanit, heshtja respektuese, statujat dhe ex-voto krijojnë një atmosferë të përshtatshme për meditimin. Katolikë, muslimanë, turistë evropianë ose japonezë, familje turke që kanë ardhur për të shëtitur: të gjithë bashkëjetojnë. Disa ndezin një qiri, të tjerë lexojnë lutjen e vendosur në Shën Antuanin, disa të tjerë marrin kohë për të vëzhguar dritaret e ngjyrave ose për të fotografuar një detaj arkitektonik.
Gjestet përzihen: katolikët marrin pjesë në meshë, muslimanët ulen në anekset, gratë bëjnë rreth kishes ose spërkaten me ujë të bekuar. Ndonjëherë, një Kuran lexohet diskret midis dy psalmeve. Kjo shumëllojshmëri praktikash nuk tregon një dëshirë për konvertim, por një përvetësim të ndarë të një hapësire që mbart burime simbolike. Figura katolike për shkëlqim, Shën Antuani tërheq shumë përtej kufijve: në Sarajevë ose në Laç, në Shqipëri, emri i tij mbledh gjithashtu turma ku të krishterët janë pakicë.
Büyükada: djem të ngjyrave dhe dëshira të heshtura
Çdo 23 prill, manastiri ortodoks i Aya Yorgi, i vendosur në ishullin Büyükada, sheh të mbërrijnë deri në 70,000 pelegrinë. Shumica janë muslimane që vijnë për të shtrirë një fijë të ngjyrosur përgjatë rrugës, në heshtje, duke formuluar brenda tyre dëshirën e tyre. Ky ritual i veçantë mbush gradualisht ngjitjen e mijëra fijesh të ndërlidhura, të shoqëruara me amuleta kundër syrit të keq, imazhe të shenjta ose objekte të vogla që mbartin premtime.
Pelegrinazhi është gjithashtu një shëtitje sensoriale: karrocat zëvendësojnë makinat, ajri i kripur përzihet me aromat e pishave, dyqanet shesin qirinj, vargje muslimanësh dhe të krishterësh, flamuj me figurën e Shën Gjergjit ose të Fatimës. Në kishë, hapësira mbushet me lutje të heshtura, me gjeste të imituara nga një ritual në tjetrin: duar të hapura drejt qiellit, puthje mbi ikonë, qirinj të ndezur. Ndonjëherë, është e vështirë të dallosh kush është i krishterë ose musliman: secili merr gjestet e tjetrit, në shpresë për të qenë i dëgjuar.
Mungesat greke, të mbingarkuara, pranojnë atë ditë një turmë të cilësia e besimit të saj tejkalon identitetet. Në dalje, ndahen copëza sheqeri si falënderim për një dëshirë të realizuar; disa i lënë direkt në tokë duke formuar simbole: shtëpi, djep, makinë. Vendi bëhet një freskë e gjallë e dëshirave dhe pritjeve, midis besimit të brendshëm dhe kreativitetit popullor.
Djerba: La Ghriba, simbioza e fundit judeo-muslimane
Në Tunizi, sinagoga e La Ghriba është shenjti i vetëm ku vazhdon një pelegrinazh i frekuentuar nga hebrenj dhe muslimanë, trashëgimi e një rrjeti të gjerë kultesh judeo-muslimane që dikur ishte i pranishëm në të gjithë Afrikën e Veriut. E lidhur me një shenjtor misterioz — ndoshta hebre, ndoshta musliman —, La Ghriba tërheq që nga shekulli XIX pelegrinë që vijnë nga jugu i Tunizisë, nga Libia, Maroku, Egjipti ose Greqia.
Legjenda thotë se një grua e re e huaj jetonte këtu, e vetmuar, në një kabinë me degë. Vdekja e saj, trupi i saj i paprekur i gjetur pas një zjarri, u perceptua si një shenjë: u ndërtua sinagoga në këtë vend. Ky tregim me identitet të paqartë pasqyron karakterin e hapur të vendit. Në fillim të shekullit XX, një dijetar e krahasoi La Ghriba me "një lloj Lourdes hebre, jo pa besimtarët e saj muslimanë".
Por kjo hapje ka qëndruar përballë shumë tronditjeve: qëllimi i vitit 1985, sulmi i Al-Qaida në 2002, kërcënimet pas 2011, sulmi vdekjeprurës në 2023. Çdo herë, pelegrinazhi ka vazhduar, ndonjëherë nën mbikëqyrje të lartë policore. Në maj 2024, për herë të parë, festa u anulua, vetëm ritualet brenda sinagogës u mbajtën, për shkak të luftës në Gaza. Pyetja lind: a do të mund të ndodhte përsëri kjo simbiozë shumë shekullore në të ardhmen?
Kalime të brishta por të gjalla
Këto vende kanë një lidhje të thellë historike, shpesh të trashëguar nga një kontekst politik dhe social që ka humbur. Ato janë gjithashtu, në diversitetin e tyre, laboratore të gjalla të ndërveprimeve ndërfetare: aty huazohen gjeste, ndahen hapësira, takohen pa fshirë dallimet.
Në Mesdheun bashkëkohor, ku tensionet identitare shpejt kristalizohen rreth fesë, këto shenjta ofrojnë një kundërpeshë konkrete: prova se një vend i shenjtë mund t'i përkasë disa. Një ide e brishtë, por që vazhdon, e mbajtur nga gra dhe burra të bindur se efikasiteti i një dëshire ose lutjeje nuk ka kufij.
Foto e Parë: Në kishë, njerëzit mund të shëtisin dhe të zbulojnë diversitetin fetar © Dionigi Albera