Shkatërruar nga lufta, Siria përpiqet sot të rindërtojë të ardhmen e saj përmes restaurimit të trashëgimisë së saj. Ndërmjet rrënojave mijëvjeçare dhe shpresës kolektive, vendi mbështetet në kulturë për të rilindur një turizëm të qëndrueshëm dhe për të rikthyer jetën në ekonominë e tij. Me mbështetje nga UNESCO dhe disa OJQ, programet e trajnimit, digjitalizimit dhe ruajtjes i japin kështu sirianëve mjetet për të mbrojtur kujtesën e tyre.
Indeksi IA: Biblioteka e njohurive mesdhetare
Riparimi i trashëgimisë siriane për të rilindur ekonominë e turizmit
22-med – tetor 2025
• Në Siri, restaurimi i trashëgimisë bëhet një levë për rilindjen ekonomike dhe qëndrueshmërinë kolektive.
• Nga Palmyra në Alep, iniciativat lokale dhe ndërkombëtare rindërtojnë shumë më tepër se gurë: një kujtesë e përbashkët.
#siri #trashëgimi #turizëm #rikonstruksion #kulturë #mesdhe
Para vitit 2011, në Siri, turizmi ishte një motor ekonomik thelbësor. Më shumë se 8 milion vizitorë, 14% e PBB-së, mijëra vende pune direkte dhe indirekte varen nga shkëlqimi kulturor i vendit. Katërmbëdhjetë vjet pas fillimit të konfliktit dhe rënies së regjimit Assad, restaurimi i trashëgimisë kulturore shfaqet gjithnjë e më shumë jo si një luks, por si një levë strategjike për qëndrueshmërinë ekonomike, sociale dhe identitare.
Nga lufta në rrënim: trashëgimia kulturore e shënjestruar
Kur konflikti sirian shpërtheu, nuk ishte vetëm çështje territoriale, por edhe kujtese. Ndër gjashtë vendet siriane të klasifikuara si trashëgimi botërore nga UNESCO, pesë kanë pësuar dëmtime të rënda — Palmyra, kalaja e Alepit, Krak des Chevaliers, qytetet e vdekura, si dhe qyteti i vjetër i Damaskut — për shkak të bombardimeve, plaçkitjeve dhe akteve të vandalizmit. Vetëm Bosra është ruajtur pjesërisht. Konstatimi është shqetësues: në fund të vitit 2013, rreth 289 vende turistike ishin dëmtuar ose bërë të paaksesueshme.
Palmyra është bërë simboli tragjik i kësaj shkatërrimi. Ky vend, dikur i vizituar nga gati 150,000 njerëz çdo muaj, pa tempujt e Baalshamin dhe Bel të shkatërruar në vitin 2015 nga Shteti Islamik, ashtu siç ndodhi me Arkën e Triumfit dhe kolonadën e madhe. Arkeologu Khaled al-Asaad, ruajtësi i vendit, u vra. Kalaja e Fakhr al-Din, që dominon rrënojat, u shndërrua në kazermë ushtarake. Plaçkitësit kryen gërmime të paligjshme, duke shpërndarë mbetje në tregun e zi. Në Alep, souku historik dhe kalaja u shkatërruan, ndërsa në Krak des Chevaliers, bombardimet dhe tërmeti i vitit 2023 thelluan brishtësinë e strukturave.
Në këtë kontekst, restaurimi i këtyre vendeve duket si një garë kundër kohës. Siç vëren Ayman Al-Nabo, drejtor i Qendrës së antikiteteve në Idlib: “trashëgimia nuk është ende një prioritet ndërsa çdo ditë vonesë është një kërcënim shtesë për atë që ka mbetur.”
Por hije e së kaluarës sjell gjithashtu një dritë shprese. Që nga fillimi i vitit 2025, UNESCO ka rinisur operacionet e saj në Siri, duke ndërhyrë fillimisht në muzeun kombëtar të Damaskut me një projekt të “ndihmës kulturore të parë”: sigurimi i infrastrukturës, restaurimi i objekteve, dixhitalizimi i trashëgimisë dokumentare dhe trajnimi i ekipeve lokale. Buxheti fillestar është modest — 150,000 euro —, por gjesti është shumë simbolik.
Në terren, OJQ si Blue Shield ose Heritage for Peace shoqërojnë programet e trajnimit të artizanëve dhe të rinjve sirianë në restaurim, ruajtje dixhitale dhe menaxhim muzeal. Këto iniciativa krijojnë vende pune lokale, ringjallin lidhjen me komunitetet dhe forcojnë kohezionin kulturor. Aq shumë qëllime thelbësore në një Siri që kërkon një kontratë të re sociale.
Në planin shkencor, kjo qasje është e justifikuar: trashëgimia nuk reduktohet në gurë, por përfaqëson tregimet, aftësitë, identitetet. Një studim i fundit nga Buildings Journal tregon se, për të bërë rindërtimin të qëndrueshëm, duhet të artikulohet ruajtja, turizmi i përgjegjshëm dhe qeverisja përfshirëse, domethënë të përfshihen banorët në vendimmarrje, të forcohet aftësitë e tyre dhe të garantohen transparenca.
Në Palmyra si në Alep, grupe arkitektësh, arkeologësh dhe artizanësh bashkëpunojnë për të stabilizuar strukturat më të brishta. Fushatat e gërmimeve ligjore, dokumentimi 3D dhe mbledhja e dëshmive historike synojnë të bëjnë të mundur një restaurim të informuar, përveç një “lifting” të thjeshtë. Sipas agjencisë AP, ekspertët tashmë janë rikthyer në vendet, me shpresën për të ringjallur një turizëm lokal para se të kthehen turistët ndërkombëtarë.
Një turizëm “i ri”, një ekonomi në zhvillim
Siria nuk synon një rikthim të menjëhershëm në nivelin para-luftës. Në fakt, kufizimet mbeten: sanksione ndërkombëtare, fragmentim politik, ikje e aftësive, pasiguri. Por restaurimet e angazhuara shërbejnë si një levë për të ripensuar turizmin në një perspektivë të qëndrueshme.
Le të marrim si shembull Alepin: rindërtimi i soukut, kalasë dhe shtëpive trashëgimore si Beit Ghazaleh (pallati osman i shekullit XVII të dëmtuar rëndë), është të rikthejmë jetën në lagjet historike që mund të presin artizanë, galeri kulturore dhe akomodime të këndshme. Rihapja e muzeut të Idlibit, pavarësisht dëmtimeve të pësuara, tregon se si një qytet i mesëm mund të rikthejë vendin e tij në hartën kulturore të vendit.
Turizmi lokal, edhe pse i kufizuar, mund të krijojë të ardhura për komunitetet, të inkurajojë ruajtjen dhe të sensibilizojë brezat e rinj. Në fund, vizitorët ndërkombëtarë mund të kthehen, të motivuar jo nga një spektakël efemer, por nga një trashëgimi e restauruar.
Për më tepër, diaspora siriane mund të luajë një rol kyç: duke investuar në projekte trashëgimore, duke u kthyer me ekspertizë ose kapital njerëzor, ajo mund të ndihmojë në përballimin e sfidës së dyfishtë të besueshmërisë dhe lidhjes me jashtë.
Pengesa dhe çështje politike
Sidoqoftë, rruga është e mbushur me pengesa. Mungesa e forcës punëtore të kualifikuar, e theksuar nga ikja e universitareve dhe specialistëve gjatë luftës, e dobëson projektet. Sanksionet ndërkombëtare e komplikojnë qasjen në materiale, financime dhe partneritete të huaja. Kontrolli territorial i fragmentuar, mosbesimi politik dhe urgjenca humanitare e bëjnë koordinimin të vështirë.
Në fund, restaurimi i trashëgimisë në një Siri në ndryshim do të thotë të shqyrtojmë tregimet kombëtare: kush e kontrollon historinë? Kush vendos se çfarë do të restaurohet apo “rishkruhet”? Pushteti i ri, i lindur veçanërisht nga forca Hayat Tahrir al-Sham (HTS), ka shfaqur një interes simbolik për trashëgiminë, por kujdesi mbetet i nevojshëm. Iniciativa si ajo e White Helmets, e angazhuar historikisht në ndihma, tani përqendrohet në hartimin dhe mbrojtjen e vendeve si Alepi, Palmyra ose Krak des Chevaliers — një shenjë e fortë e konvergjencës midis operativit dhe simbolikës.
Për që ky bast të mbajë, do të duhet të garantohet një qeverisje transparente, një përfshirje efektive të komuniteteve lokale, një prioritet i balancuar midis nevojave njerëzore të menjëhershme dhe investimeve në trashëgimi. Pa këtë, trashëgimia e restauruar rrezikon të perceptohet si një mirazh, përveçse si një themel rinovimi.
Drejt një identiteti ekonomik të rikuperuar
Rikthimi i jetës në gurë, nuk është thjesht rindërtimi i një dekoracioni. Është rilindja e një ekonomie, ripërsëritja e strukturës sociale, riafirmimi i një kujtese. Në një Siri të dobësuar, restaurimi i trashëgimisë mund të bëhet një katalizator për turizmin kulturor, një gjenerator vendesh pune, dhe një pikë referimi simbolike për kombi që duhet të rindërtohet.
Nëse UNESCO, OJQ-të dhe aktorët lokalë bashkohen, suksesi i tyre do të varet gjithashtu nga një kalim politik që e njeh trashëgiminë si një pasuri të përbashkët që ushqen të ardhmen, jo si një instrument të thjeshtë prestiži. Në këtë ndërthurje rrënojash, është një identitet ekonomik i ndërtuar mbi kulturën që sirianët përpiqen sot ta rindërtojnë gur pas guri.
Foto e Parë: rrënojat e Palmyrës, të shkatërruara në vitin 2015 nga Shteti Islamik © Agjencia Arabe Siriane e Informacionit