Mesdheu po digjet. Më shumë se 700 000 hektarë janë konsumuar nga flakët në Bashkimin Evropian në vitin 2022, një nga vitet më të këqija që nga viti 2006. Kjo tendencë, e theksuar nga thatësira, ngrohja globale dhe braktisja rurale, transformon atë që ishin vetëm zjarre pyjore në kriza të vërteta sistemike. Por në disa vende, një përgjigje agroekologjike po shfaqet: kultivimi, mbjellja, organizimi për të ngadalësuar zjarrin.
Kudo, e njëjta intuitë: rikthimi i peizazheve bujqësore të gjalla dhe të strukturuara, të afta për të ngadalësuar përhapjen e zjarrit ndërsa përmbushin funksione ekologjike, sociale dhe ekonomike thelbësore. Në një basen mesdhetar që po bëhet gjithnjë e më i thatë, çdo hektar i kultivuar, çdo pemë e mbjellë bëhet një vijë fronti kundër zjarrit. Larg qasjeve strikte teknike ose sporadike, një dinamikë po ndërtohet në shkallë territoriale: të mendojmë peizazhin si një sistem, ku prodhimi dhe mbrojtja nuk janë më në kundërshtim, por bashkohen.
Kjo nuk është më vetëm një çështje adaptimi ndaj klimës, por e mbijetesës së territoreve. Rihapja e zonave të braktisura për kultivim, bashkimi i specieve rezistente, rikthimi i komuniteteve rurale në tokat e tyre. Këtu lind një strategji e re: një bujqësi që mbron, një pyll që ushqen, një fushë që reziston.
Ulliri si figurë kryesore
Në luginën e Bekaa në Liban, projekti evropian LIVINGAGRO e bën ullirin një aleat strategjik. I kombinuar me drithëra, bishtajore dhe kullota të kontrolluara, ai përbën një “laborator të gjallë” që mbron tokat, pasuron biodiversitetin dhe redukton rreziqet e zjarrit. Ky model bazohet në një aleancë midis njohurive bujqësore dhe kërkimeve shkencore.
Në drejtim të një rinovimi të peizazhit bujqësor libanez
Një tjetër zhvillim po ndodh përmes BestMedGrape. Ky program i kultivimit të qëndrueshëm të rrushit, i financuar gjithashtu nga Bashkimi Evropian, mbështetet në karakteristikat natyrore të hardhisë — gjethe të hapura, toka të mirëmbajtura — për të luajtur një rol tampon në rast zjarri, ndërsa përmirëson cilësinë e rrushit.
Kultivimi i qëndrueshmërisë
Në perëndim si në lindje të basenit, qëndrueshmëria po thellohet. Në Siri, një vend i shkatërruar nga lufta, ulliri mbetet një kulturë jetike: 423 000 hektarë, më shumë se 69 milion pemë, dhe rreth 377 000 familje të angazhuara në sektor. Pavarësisht pasigurisë, kjo bujqësi e thellë, e bazuar vetëm në burimin e shiut, tregon kapacitetin e adaptimit të modeleve tradicionale mesdhetare ndaj kushteve të reja klimatike.
Në Tunizi, situata është po aq kritike. Në Bizerte, thatësira është bërë kronike me 22 episode të mëdha në 42 vjet. Por kjo vështirësi ushqen gjithashtu inovacionin. Projekti Cx6 – Korridori i Karobit Kapte Karbon dhe Ndryshimi Klimatik, i drejtuar nga shoqata CAPTE me mbështetje nga IUCN-MED, eksperimenton që nga viti 2023 mbjelljen e 3 000 karobierëve — me një normë mbijetese të jashtëzakonshme prej 90 %.
Pak inflamable, karobieri (Ceratonia siliqua) prodhon pak mbetje djegëse. Ai mbështet kështu zjarret e moderuara. Në anën e tij, fikku stabilizon tokat, ngadalëson erozionin dhe forcon ekosistemet. Këto pemë bëhen boshtet e një sistemi agroekologjik që siguron kulturat ndërsa sjell një vlerë sociale të shtuar.
Thatësira, si një bujk bën të rinovojë një oazë
Rikthimi i pemëve rezistente
Rezultatet e vëzhguara në Magreb dhe Levant gjejnë një jehonë në Itali dhe Spanjë, ku pronat fizike të ullirit — dru i dendur, gjethe të lagura, kapaciteti për të ripërtërirë — e bëjnë atë një aleat natyror kundër zjarreve. “Laboratorët e gjallë” të projektit LIVINGAGRO e vërtetojnë këtë multifunksionalitet.
Këto eksperienca frymëzojnë gjithashtu Francën, ku Planet e Parandalimit të Rrezikut të Zjarrit të Pyjeve (PPRIF) tani rekomandojnë qartë mbjelljet strategjike. Arsenalit bimor i jepet struktura rreth ullirit, lëkura e lëkura e lëkurës dhe cipresi i Provençës, të cilat gjethet e tyre mbajnë lagështinë. Në Var, rrugët e rrethuara nga hardhi dhe ullinj bëhen zona tampon të njohura nga autoritetet.
Kullota inteligjente dhe rigjenerim masiv
Dhe strategjia po zgjerohet. Në Marok, projekti SALAM-MED bashkon traditën pastorale dhe teknologjinë. Dhitë, delet dhe lopët të pajisura me kollare GPS pastruan nënpyllin në zonat e ndjeshme, reduktojnë materialet djegëse dhe rigjenerojnë tokat e degraduara, veçanërisht rreth arganit. Pema, e çmuar për rolin e saj anti-shkretim, bëhet një aktor kryesor i qëndrueshmërisë klimatike.
Argani, pema që e tërheq desertin maroken
Në Turqi, është shkalla kombëtare që ndryshon dimension: gati një e treta e territorit është e mbuluar me pyje, por 60 % e pyjeve janë të ndjeshme ndaj zjarreve. Vendi po zbatuar një program kolosal restaurimi mbi 2,3 milion hektarë, duke braktisur monokulturat inflamabël në favor të specieve lokale të diversifikuara. Popullsia merr pjesë aktivisht në mirëmbajtje: pastrimi i nënpyllit, prerja, korrja e konave. Qëllimi? Të ndërhyjë në çdo fillim zjarri brenda 15 minutash.
Një Mesdhe që reziston kolektivisht
Këto iniciativa nuk janë të izoluara. Nga Bekaa në Anatoli, një lidhje e kuqe lidh kopshtet, korridoret agroforestale dhe kullotat rigjeneruese. Ullinj, karobierë, fik, hardhi, pishtakë krijojnë një rrjet mesdhetar të rezistencës.
Mbetej të kalojmë nga eksperimentimi në përgjithësim: të mirëmbajmë sistemet e mbjella, të forcojmë politikat agroekologjike, të integrojmë mjetet e shkencës së të dhënave për parandalimin. Por ambicia është aty: një Mesdhe që, duke mbjellë, shuan zjarret.
Foto e Parë: Parku Kombëtar i Port-Cros ka organizuar fusha mbrojtëse ndaj zjarrit në ishullin e Porquerolles © DR