Me anë të performancave të tij, Ridhà Dhīb, artisti franco-tunisian, ndërton një gjeografi të ndjeshme ku Evropa lidhet me Magrebin dhe ku çdo kufi bëhet një përvojë e jetuar. Vepra e tij nuk jepet si spektakël: ajo përjetohet në hap, në ngadalësi, në insistencën e një trupi që bëhet kujtesë dhe rezistencë. Të banojë pragun, për të, do të thotë të shqyhet dhe të riparohet njëkohësisht, të nxjerrë në pah atë që historia e fshin dhe t’i japë zë të munguarve.
Indeksimi: Biblioteka e njohurive mesdhetare
Të banojë pragun: mbi gjurmët e Ridhà Dhīb
Sana Tamzini - 22-med - 8 Shtator 2025 - Paris, Sousse, Mardin, kufiri greko-turk, Siri, Magreb, Evropë
Ridhà Dhīb, Ibn Khaldoun
#art #kufij #migrim #shkallë #rezistencë #Mesdhe
Artisti franco-tunisian Ridhà Dhīb eksploron kufijtë përmes performancave që lidhin Evropën, Magrebin dhe Lindjen e Mesme.
Projektet e tij Ex-tracés (Paris–Mardin), Conjuring the Threshold (kufiri greko-turk) dhe Hor-I-zons (Paris–Sousse) e transformojnë trupin në kujtesë dhe arkiv të gjallë.
Shkalla konceptohet si një akt rezistence kundër harresës, një shkrim të ndjeshëm të gjurmëve të padukshme të lëna nga migrimet dhe ekzilet.
Duke banuar pragjet, artisti denoncon dhunën e kufijve dhe konfiskimin e të drejtës për të lëvizur lirisht.
Praktika e tij përfaqëson një politikë të ngadalësisë dhe e bën trupin një njohuri të inkarnuar, bartës të historisë dhe kujtesës kolektive.
*« Historia, në realitetin e saj, është informacion mbi shoqërinë njerëzore, ashtu siç është. Ajo na bën të njohim ngjarjet politike, sidomos ato të lidhura me largimin dhe vendosjen, me qëndrimin ose me nomadizmin. »
Ibn Khaldoun, Al-Muqaddim
Ka artistë që lëvizin vijat; dhe të tjerë mbi të cilat ata ecin. Ridhà Dhīb, ai, duket se i thërret ato. Me anë të performancave të tij Conjuring the Threshold, Ex-tracés dhe Hor-I-zons, një gramatikë trupore e kalimit shtrihet. Larg artit spektakolar, këto ecje angazhojnë një trup që kalon: një trup që nuk është më vetëm i artistit, por një trup-kujtesë, një trup-kufiri, një trup që, me çdo hap, thellon sedimentet e një historie kolektive.
Të ecësh, për Dhīb, do të thotë të nxjerrësh në sipërfaqe shtresat e padukshme të një bote në krizë. Është aktivizimi i një forme të shikimit të brendshëm, jo përmes shikimit frontal të fotografit ose piktorit, por përmes erozionit të ngadaltë të tokës nën këmbët.
Në momentin e vendosjes së këmbës mbi një vijë ndarëse, artisti nuk kalon: ai banohet në prag. Ai e shqyen dhe e riparon njëkohësisht.
Ex-tracés: nga ecja si palimpsest
Projekti Ex-tracés (Paris–Mardin) është një kalim prej 5,232 km, midis zemrës evropiane dhe skajeve të Sirisë. Një vijë gjeografike, sigurisht, por gjithashtu një vijë historike, politike, emocionale. Titulli vetë përmbledh qëllimin: bëhet fjalë për një punë nxjerrjeje, gërmimi, të asaj që ishte fshirë dhe megjithatë vazhdon të ekzistojë.
Kjo ecje nuk është një thjesht lëvizje; ajo bëhet një shkrim i performuar mbi një pergamenë asfaltike. Me çdo hap, fragmente të tregimeve shfaqen, ato të refugjatëve, migrantëve, endacakëve, mbijetuesve. Trupi i artistit bëhet shënues i kujtimeve. Ai nuk prodhon një arkiv: ai është arkivi i inkarnuar.
Është një palimpsest i dukshëm, ku e kaluara nuk është pas, por nën këmbët tona. Aty ku peizazhi duket neutral, një rrugë, një fushë, një kufi, Dhīb zbulon dhunën e fshehjeve. Këmbët e tij lexojnë aty ku sytë tanë harrojnë.
Është një ecje kundër amnezisë.
Pragu i thirrur: ritual, prag dhe rezistencë
Me Conjuring the Threshold, projekti përmbledh, simbolizohet, dramatizohet. Në kufirin greko-turk, artisti vë në skenë një ritual. Por nuk bëhet fjalë as për një teatër, as për një rikonstruksion. Më shumë për një akt magjik në të dyja drejtimet: njëkohësisht ritual mbrojtës dhe thirrje për spektrat.
Pragu nuk është më vetëm një vend. Ai bëhet një entitet. Dhe ky entitet, duhet ta emërtojmë, ta kalojmë, ta përqafojmë ndonjëherë, ta hedhin shpesh. Në këtë ritual, artisti thërret pranitë e munguar, të zhdukurit e kufijve, anonimët e varreve pa emra.
Dhe pastaj, ka këtë skenë pothuajse absurde, të treguar nga artisti në një shpërthim qeshjeje gjatë diskutimit tonë, të përzier me dorëzim. Gjatë kalimit të tij mbi urën kufitare midis Greqisë dhe Turqisë, vetëm njëqind metra, të parëndësishëm përballë mijëra kilometrave të kaluar me këmbë, ushtarët e ndaluan atë të ecë. Nuk ka këmbësorë këtu, shpallën ata. Trupi, papritmas, bëhet i paligjshëm. Nuk është ngadalësia e tij që shqetëson, por sovraniteti i tij. Pas disa përpjekjesh, rojet mbeten të palëkundura: ai do të duhet të kalojë me makinë. Atëherë, ata ndalojnë një mjet kalimtar, e bëjnë të ngjitet. Skena bëhet burleske, por është burlesku i një bote ku nuk mund të kalosh një prag me hapat e tu, vetëm i transportuar, i mbyllur në një kuti me motor.
Ky detaj, larg nga të qenit anekdotik, zbulon të gjithë dhunën e një politike të lëvizjes pa trup. Hapi, ky gjest themelor, elementar, arkaik, bëhet subversiv. Të kalosh me këmbë nuk është më një të drejtë. Pragu është konfiskuar. Nuk është më trupi që lëviz, por një trup i zhvendosur, i çaktivizuar, i nënshtruar.
Imazhi, këtu trupor, bëhet kështu vendi i një montimi dialektik. Një mes, një “as këtu, as atje”, ku historia shtrëngohet, lidh dhe çarë. Nuk bëhet fjalë për të treguar kufirin, bëhet fjalë për ta bërë atë të ndjeshëm ndryshe. Përmes ngadalësisë. Përmes vëmendjes. Përmes shqyerjes.
Performanca bëhet lutje, incantacion, britmë e heshtur. Dhe pragu, një skenë ku e padukshmja, ajo që pengon të ecësh, ajo që mohon të drejtën për veprimin, bëhet e ndjeshme. Në këtë teatër të reales, është e drejta për të ekzistuar në lëvizje që dridhet.
Hor-I-zons: nga Veriu në Jug, kthimi në vendlindje
Me Hor-I-zons (Paris–Sousse), ecja merr një kthesë. Ajo kthehet drejt origjinës, drejt Tunizisë. Por ky kthim nuk është tërheqje: është hapje. Fjala “horizont” shkruhet këtu si një shpërthim: Hor-I-zons, “jashtë” e “unë” të shumëfishtë, “tinguj” që rezonojnë përtej gjuhëve.
Në këtë performancë, trupi i artistit bëhet bartës kulturash. Ai ecën nga Parisi në Sousse, por ai kalon sidomos një kartografi të brendshme të bërë nga rrënjësime, kujtime të fragmentuara, peizazhe emocionale. Ka, në këtë kalim, diçka nga një pelegrinazh pa dogmë. Një ecje që nuk kërkon shpëtim, por dëgjim.
Këtu përsëri, e dukshmja nuk është ajo që jepet, por ajo që ndërtohet; ajo që i reziston harresës duke u transformuar vazhdimisht. Trupi bëhet imazh, jo i ngurtë, por në lëvizje, i trazuar nga një frymë të historisë.
Politika e ngadalësisë
Është thelbësore të theksohet temporaliteti i këtyre performancave. Ngadalësia është strategjike. Ajo refuzon ritmin e imponuar të urgjencave mediatike, të urdhërimeve për reagim. Ecja, në temporalitetin e saj organik, rikonfiguron mënyrën tonë të perceptimit.
Nuk është rastësi që Ridhà Dhīb zgjedh të ecë. Ka në ecje një modalitet rezistence që kujton pelegrinazhet e lashta, ecjet e Gandhit, procesionet e heshtura. Të ecësh, do të thotë të afirmosh se trupi mendon, se lëvizja është kujtesë, se çdo hap është një akt.
Me siguri do të kishim njohur në këto gjeste etikën e shikimit: ajo që nuk kënaqet me të parë, por angazhohet për të bërë të dukshme. Dhe kjo dukshmëri kurrë nuk është e menjëhershme: ajo kërkon kohë, kujdes, brishtësi.
Ajo që trupi di
Ajo që kalon nëpër të gjitha performancat e Ridhà Dhīb, është çështja e trupit. Jo një trup performativ në kuptimin spektakolar të termit, por një trup-roje, një trup dëshmitar, një trup që dijon. Ai di sepse ka mbajtur, absorbuar, regjistruar në vetvete dhimbjet dhe shpresat e të tjerëve.
Ne gjejmë këtu një intuitë qendrore te artisti: trupi është një vend njohurie, një operator mendimi. Kjo njohuri nuk është e kodifikuar, nuk është e arsyeshme. Ajo është ndjesi, kujtesë emocionale, gjurmë.
Në Conjuring the Threshold, kur artisti vendos këmbët e zbathura mbi tokën e një kufiri, ky gjest i thjeshtë hap një humnerë. Ai nuk demonstron asgjë, ai tregon se diçka ka ndodhur, dhe se kjo vazhdon të ndodhë. Është epifania e një njohurie tragjike.
Fragmente për një poetikë të kalimit
Për të përfunduar, por kjo ecje nuk përfundon, ajo vazhdon në shikimin e secilit, le të themi këtë: vepra e Ridhà Dhīb nuk është një vepër për t'u vëzhguar. Është një vepër për t'u banuar. Ajo nuk shikohet, ajo kalon. Ajo nuk na kërkon të duam, por të ecim me të.
Është një vepër që qëndron në këmbë, në tel, midis artit dhe politikës, midis ritualit dhe dëshmisë. Ajo nuk afirmon asgjë, por ajo bën të dalë në pah.
Ridhà Dhīb nuk kërkon të përfaqësojë të ekziluarit. Ai ecën me ta. Ai nuk flet në vend të, por nëpërmjet. Ai është medium, në kuptimin e fortë të termit: ai që vendos në kontakt, që bën të dukshme atë që ishte fshirë, të dëgjueshme atë që ishte heshtur.
*Citim i Ibn Khaldoun rezonon thellësisht me qasjen e Ridhà Dhīb, veçanërisht rreth ecjes, kufijve dhe kujtesës të inkarnuar në lëvizje. Duke theksuar se historia, sipas Ibn Khaldoun, shfaqet përmes lëvizjeve njerëzore, atë që performancat e Ridhà Dhīb e inkarnon literal.
Foto e Parë: Kjo mozaik është e përbërë nga 160 fotografi të marra nga performanca Ex-tracés (Paris-Mardin). Çdo imazh dokumenton regjistrimin në tokë dhe në braille të një prej 160 kalimeve të Konventës së Gjenevës në lidhje me statusin e refugjatëve© DR
Sana Tamzini, artiste dhe kuratore e ekspozitave. Ajo ka drejtuar Qendrën Kombëtare të Artit të Gjallë në Tunis midis 2011 dhe 2013. Ajo është gjithashtu presidente e Fanak Fund për lëvizjen e artistëve dhe operatorëve kulturorë