Në një Mesdhe ku presioni mbi burimet e ujit po intensifikohet, iniciativat lokale ofrojnë përgjigje konkrete ndaj mungesës. Duke u mbështetur në realitetet e terrenit, duke u fokusuar në kursimin, inteligjencën kolektive ose ri-inventimin teknik, ato ndonjëherë përmbysin logjikat qendrore ose industriale. Çdo njëra, në mënyrën e saj, kontribuon në ruajtjen e këtij beni të përbashkët që ndryshimi klimatik e dobëson gjithnjë e më shumë.
Ky artikull, mbi‘ujin është një përmbledhje e 5 artikujve të publikuar në 22-med, që mund të gjenden në 11 gjuhët e përdorura në faqen.
Një përgjigje konkrete ndaj mungesës së ujit të pijshëm me Islamic Relief Albania: nga Rajmonda Basha - Shqipëri
Desalinizimi i detit për të përmirësuar mungesën e ujit: nga Agathe Perrier - Francë
Kursimi i ujit duke e ricikluar atë: nga Agathe Perrier - Francë
Si planifikon Katalonia të mbrohet nga thatësira: nga Jorge Dobner & Cristina Grao - Spanjë
Në këmbët e Atlasit të Mesëm, një ndarje ancestrale e ujit: nga Adèle Arusi - Marok
Pas mungesës së ujit fshihet një diversitet çështjesh: akses, cilësi, disponueshmëri, qeverisje. Pesë territore mesdhetare ofrojnë përgjigje të thella në realitetet e tyre, midis teknikave bashkëkohore dhe praktikave të provuara. Fshatrat e izoluar të Shqipërisë deri në fushat e Atlasit të Mesëm ose në rrjetet katalane në tension, secili përballet me krizën hidrike me mjetet e tij, traditat e tij, kufizimet e tij. Këto qasje nuk formojnë një model të riprodhueshëm, por një gamë adaptimesh konkrete. Ato skicojnë një mënyrë më të kursyer, më kolektive, ndonjëherë më low-tech, për të menduar marrëdhënien tonë me ujin.
Puset e Islamic Relief në Shqipëri
Në Shqipëri, vetëm 76% e banorëve përfitojnë nga një akses i rregullt në ujë të pijshëm. Ky shkallë në rënie fsheh një realitet edhe më të vështirë në zonat rurale, ku rrjeti publik është inekzistent ose i defektuar. Fshatrat e izoluar varen nga një akses i kufizuar në ujë shpesh të ndotur, i disponueshëm vetëm disa orë në ditë. Këtu ndërhyn Islamic Relief Albania, e cila, që nga viti 2013, ndihmon në ndërtimin e puseve dhe rrjeteve të furnizimit në lidhje me komunitetet dhe autoritetet lokale. Më shumë se njëzet në distriktin e Tiranës vetëm për vitin 2023.
Në rajonin malor të Dibër, një burim natyror është shndërruar në një rezervuar prej 10,000 litrash, duke ofruar përfundimisht një akses të rregullt për pesëdhjetë familje. Në Dajç, një fshat i goditur nga një tërmet në vitet 1970, tubat e rinj të qëndrueshëm ndaj dridhjeve kanë lejuar rikthimin në funksion të sistemit të furnizimit. Këto ndërhyrje fokusohen fillimisht te familjet vulnerabël, veçanërisht ato që strehojnë jetimët, para se të zgjerohet në familje të tjera.
Qasja mbështetet në një logjikë të thjeshtë: identifikimi i nevojave konkrete në terren, vlerësimi i kushteve hidrogjeologjike dhe ndërtimi i instalimeve të forta, në shkallë të vogël por me ndikim të madh. Uji bëhet kështu një faktor dinjiteti, shëndeti dhe të ardhme.
Në Francë, riciklo dhe desalinizo në vend që të gërmosh
Në Hexagon, ku 99% e ujit të rubinetit vjen nga burime të trajtuara, tensioni nuk është mbi aksesin por mbi qëndrueshmërinë. Konsumi po rritet, thatësirat po vendosen, rrjedhjet e rrjetit vazhdojnë. Përballë kësaj, dy levave po konsolidohen: riciklimi dhe desalinizimi.
Në Montpellier, start-up-i AquaTech Innovation instalon mikro-njësi trajtimi në kampingje, porte ose stacione plazhi. Objektivi: të rikuperojë ujërat e ndotura në vend, t’i filtrojë, t’i riciklojë. Zgjidhjet e saj të patentuara, si AquaPool ose AquaReUse, lejojnë ujitjen e hapësirave të gjelbra, furnizimin e tualeteve ose ri-injektimin e ujit në basene. Një mënyrë konkrete për të kufizuar presionin mbi akiferet, veçanërisht në zonat turistike shumë të ekspozuara.
Në Marseille, Seawards fokusohet në krioparimin. Kjo teknikë e desalinizimit përfshin ngrirjen e ujit të detit për të izoluar kristalet e ujit të pastër, më të lehtë për t'u ngrohur më pas. Më pak energji kërkuese se osmosa e kundërt, ajo nuk gjeneron as kripëra të përqendruara as ndotës, duke premtuar një kosto të kontrolluar. Akoma në fazën e prototipit, start-up-i planifikon një fabrikë të parë në Fos-sur-Mer dhe synon rajone ishujore ose të thata. Ideja: njësi prej 50,000 m³/ditë, të shitura çelës në dorë për industrinë ose bujqësinë.
Riciklo në vend dhe desalinizo pa ndotur: dy rrugë për të menaxhuar më mirë një burim të cilin Franca ende nuk e ka munguar, por që fillon ta kursejë.
Katalonia: riciklo më shumë për të varur më pak
Katalonia, e përballur me thatësirën më të gjatë në një shekull, shpalli gjendjen e emergjencës në fillim të vitit 2024. Uji ka munguar për më shumë se tre vjet në 50% të territorit. Për të përballuar këtë, Generalitat mobilizon 128 milion euro për të forcuar rrjetet, rinovuar tubat dhe nisur projekte të reja. Ndër to: një fabrikë fluturuese desalinizimi e aftë për të prodhuar 40,000 m³ në ditë, e parashikuar për të furnizuar Barcelonën që nga tetori 2024.
Por strategjia katalane nuk ndalet këtu. Ajo mbështetet gjithashtu në rigjenerimin masiv të ujërave të ndotura. Aktualisht, 30% e ujërave të trajtuara riciklohen dhe ri-injektoren në akifere. Objektivi: të arrijë 70 deri në 80%. Programet e modelimit shkencor, si intoDBP, lejojnë parashikimin e rreziqeve të lidhura me nënproduktet kimike. Projekte të tjera kërkimore, të drejtuara nga CREAF, identifikojnë vulnerabilitetet sociale ose territoriale, dhe frymëzohen nga modele të huaja, si “swales” peruane ose “Room for the River” holandeze.
Reduktimi i kërkesës, diversifikimi i ofertës, parashikimi i përdorimeve të ardhshme: Katalonia po ndërtan një qeverisje hidrike më të shpejtë dhe më të qëndrueshme, pa mohuar kompleksitetin politik të këtyre zgjedhjeve.
Në Marok, kujtesa e ujit akoma rrjedh
Në Béni Mellal, në këmbët e Atlasit të Mesëm, rrjedh një burim i lashtë që nga shekujt: Aïn Asserdoun. Debiti i tij, sot i reduktuar me 30 cm krahasuar me pesë vjet më parë, akoma furnizon ullishte falë një sistemi kanalesh të quajtur séguias. Uji shpërndahet sipas një sistemi të quajtur “me çakë” : çdo familje ka një kanal me një gjerësi të caktuar, duke garantuar një ujitje të barabartë të kulturave.
Kjo organizim lejon mbajtjen në jetë të kulturave atje ku diga Ahmed al Hansali nuk luan më rolin e saj: shkalla e mbushjes së saj ka rënë në 3%, dhe kanalet e lidhura janë të thata për më shumë se një vit. Lumi Oum-Errabia, i dyti në vend, nuk rrjedh më. Vetëm bujqit që kanë mundësi të gërmojnë një pus (afërsisht 10,000 €) arrijnë të ujisin.
Një digë e re është në ndërtim, por për momentin, organizimi tradicional rreth burimit shërben si një mburojë: reziliente, komunitare, e rrënjosur.
Një burim, pesë përgjigje
Qoftë duke gërmuar puse në Shqipëri, ricikluar ujërat e ndotura në Francë, ndërtuar një fabrikë fluturuese në Kataloni ose duke mbajtur gjallë një burim mijëvjeçar në Marok, çdo territor zhvillon përgjigjen e tij ndaj zvogëlimit të ujit.
Zgjidhje që, shpesh, mbështeten më pak në arritjet teknologjike sesa në aftësinë për të organizuar kolektivisht një menaxhim të drejtë dhe të qëndrueshëm. Sepse përballë një çështjeje kaq jetike, qeverisja ka po aq rëndësi sa teknika.
Foto e Parë: Burimi Aïn Asserdoun, mbi Béni Mellal, pamje nga poshtë © Wikipedia Commons