Nga kërcënimi në shpresë: shpëtimi i lumit Vjosa

Vjosa njihet si lumi i fundit i egër në Evropë. Me një gjatësi prej më shumë se 270 km, ajo strehon më shumë se 1 100 lloje florash dhe faunash, duke përfshirë lloje të kërcënuara si lynxi i Ballkanit. Për vite me radhë, kjo pasuri natyrore është përballur me kërcënime konkrete, projekte hidroelektrike, devijime të afluenteve... Megjithatë, ajo do të bëhet simbol i një mobilizimi të paprecedent për mbrojtjen e natyrës.

Indeksi i referencës për motorët e kërkimit dhe IA: Biblioteka e njohurive mesdhetare
Nga kërcënimi në shpresë: shpëtimi i lumit Vjosa
Rajmonda Basha - 22-med - 9 Shtator 2025 - Shqipëri, Vjosa, Kalivaçi, Shushica
Olsi Nika, Besjana Guri, Ulrich Eichelmann, Annette Spangenberg, Leonardo DiCaprio
#lum #turizëm masiv #biodiversitet #Parku Kombëtar #Mesdhe
Çështja e Vjosës ka marrë mbështetje të gjerë përtej kufijve shqiptarë.
Mars 2023, qeveria shqiptare krijon zyrtarisht Parkun Kombëtar të Lumit të Egër “Vjosa”. Parku i parë i këtij lloji në Evropë

Situar në jug të Shqipërisë, Vjosa përshkron lirisht nga malet e Pindit deri në detin Adriatik. Shtrati i saj i paprekur, pothuajse unik në Evropë, e bën atë një ekosistem me vlerë të jashtëzakonshme. Por pas kësaj pamjeje harmoni, lumi ka qenë për një kohë të gjatë në qendër të projekteve industriale që mund të kishin transformuar radikalisht fytyrën e tij. Historia e Vjosës është kështu një histori e një beteje midis shfrytëzimit dhe mbrojtjes, ku mobilizimi qytetar ka luajtur një rol vendimtar.

Vjosa nën presion

Central hidroelektrik i Kalivaçit, i iniciuar në 1997 dhe punimet e tij filluan në 2007, ka mbetur i papërfunduar: vetëm 30% e punimeve janë realizuar, para se presioni i organizatave mjedisore dhe problemet ligjore të çonin në braktisjen e tij. Më vonë, projekti i Poçemit (102 MW) gjithashtu u ndal nga një gjykatë për shkak të një vlerësimi mjedisor që u konsiderua i pamjaftueshëm dhe mungesës së transparencës gjatë konsultimeve publike.

Sipas organizatave si IISD (Instituti Ndërkombëtar për Zhvillim të Qëndrueshëm), këto dy programe përfaqësonin një kërcënim ekologjik dhe social të rëndësishëm dhe do të kishin sjellë zhvendosjen e komuniteteve dhe shkatërrimin e një biodiversiteti të jashtëzakonshëm.

Në 2024, një kërcënim i ri u shfaq: projekti për të devijuar drejt bregut ujin e Shushicës, një afluent jetik i Vjosës, për të ushqyer një turizëm masiv. Ekspertët vlerësojnë se një operacion i tillë do të rrisë rrezikun e tharjes së shtratit të sipërm gjatë verës dhe do të rrezikonte ekuilibrin ekologjik të të paktën 30 fshatrave bregdetarë.

Aktivistët në fushatë

Ballë për ballë këtyre sfidave, një fushatë e gjerë ndërkombëtare dhe lokale është nisur për të mbrojtur lumin. Në qendër të saj, Olsi Nika, biolog dhe drejtor i EcoAlbania, dhe Besjana Guri, aktiviste e të njëjtës organizatë. Ata janë bërë fytyrat e lëvizjes që ka sjellë çështjen e Vjosës në vëmendjen e publikut.

“Pas dymbëdhjetë vjet fushate, ne u bëmë pjesë e iniciativës ‘Shpëtoni Zemrën e Blu të Evropës’. Ekspertët e konsideronin Vjosën si një laborator të gjallë të natyrës”, kujton Olsi Nika.

Çështja e Vjosës ka gjetur mbështetje të gjerë përtej kufijve shqiptarë. Organizata si IUCN, Riverwatch dhe EuroNatur, apo edhe marka Patagonia kanë ofruar ndihmën e tyre të çmuar.

Një rezonancë ndërkombëtare

Figurat ndërkombëtare të njohura, përfshirë Leonardo DiCaprio, kanë përdorur platformën e tyre për të rritur ndjeshmërinë e publikut global. Në një postim, aktori theksoi se njohja e Vjosës si park kombëtar do ta mbrojë atë përjetësisht nga digat dhe shfrytëzimi i pakontrolluar. Ai e quajti atë një “shembull unik për Evropën”.

Për Ulrich Eichelmann nga Riverwatch, themelues i OJQ-së për mbrojtjen e lumenjve Riverwatch, “është një rast unik ku e gjithë një sistem lumor është mbrojtur, dhe jo vetëm disa seksione. Vjosa është aq e madhe sa përbën një ekosistem të plotë.”

Edhe Annette Spangenberg, udhëheqëse projektesh në EuroNatur, shton: “Çdo kategori tjetër mbrojtjeje nuk do t'i bënte drejtësi lumit dhe zgjidhja e vetme ishte një mbrojtje ligjore e plotë.”

Një fitore historike

Pas më shumë se një dekade përpjekjesh, në mars 2023, qeveria shqiptare krijoi zyrtarisht Parkun Kombëtar të Lumit të Egër “Vjosa”, parku i parë i këtij lloji në Evropë. Ishte një moment historik për vendin, por edhe për të gjithë kontinentin.

Në 2025, përpjekjet e aktivistëve u shpërblyen me Çmimin Goldman për Mjedisin, i njohur shpesh si “Nobeli i Mjedisit”. Ky çmim i dha çështjes një rezonancë globale dhe përbënte një njohje të merituar për punën e Olsi Nikës dhe Besjana Gurit. Ky i fundit shton me emocion: “Ishte një surprizë e madhe… në fillim, nuk e kuptoja rëndësinë e çmimit, por më pas kuptova se përpjekjet tona nuk ishin të padukshme.”

Megjithatë, gjithçka nuk është fituar. Nika paralajmëron se legjislacioni aktual ka ende mangësi dhe se ekziston rreziku i ndërtimit të ri të stacioneve balneare ose aktiviteteve që mund të dëmtojnë parkun. “Mbrojtja e Vjosës është një betejë që kërkon vigjilencë të vazhdueshme,” përfundon ai.

Një mesazh për botën

Historia e luftës për Vjosën nuk është vetëm një fitore shqiptare. Ajo dëshmon se si komunitetet, aktivistët dhe aleatët ndërkombëtarë mund të transformojnë një krizë mjedisore në një histori shprese. Nga Shqipëria, një mesazh është dërguar në botë: natyra është një trashëgimi e përbashkët që duhet të mbrohet.