Nëpër vende të kërcënuara ose të kaluara, zëra ngrihen për të mbajtur një lidhje. Në bregun mesdhetar është një marshim që refuzon harresën. Në Shqipëri mobilizim për të ruajtur një nga lumenjtë e fundit të egër të Evropës. Në Slloveni një bari lufton për mbajtjen e pastoralisë. Në Mesdhe një anije lundron për paqe me në bord të rinj nga të gjitha besimet dhe kombësitë.
Ky artikull është një përmbledhje e artikujve të publikuar këtë javë në 22-med, që mund të gjenden në 11 gjuhët e përdorura në faqe. Për t'i lexuar ato në tërësi: abonohuni dhe mbështesni një media të pavarur.
Të banojmë pragun: në gjurmët e Ridhà Dhīb
Ridhà Dhīb, artist franco-tunisien, e bën marshimin një performancë politike dhe poetike. Projektet e tij – Ex-tracés, Conjuring the Threshold, Hor-I-zons – vizatojnë një gjeografi të përjetuar ku çdo kufi bëhet kujtesë dhe rezistencë. Të marshosh, për të, nuk është vetëm të avancosh: është të thërrasësh të munguarit, të zbulojë gjurmët e fshehura, të transformosh trupin në një arkiv të gjallë. Nga Parisi në Mardin, ai regjistron në asfaltin historinë e fshirë të të shpërngulurve; në kufirin greko-turk, ai ritualizon kalimin, duke kujtuar se vendosja e një këmbë mund të bëhet një akt subversiv. Dhe kur ai kthehet në Tunizi, është më shumë një hapje se sa një tërheqje, një kalim të brendshëm ku rezonojnë tingujt dhe gjuhët e përziera. Arti i tij i ngadalësisë i kundërvihet urgjencave mediatike: çdo hap bëhet kujtesë dhe njohuri të ndjeshme. Dhīb nuk kërkon të përfaqësojë, por të marshojë me. Veprat e tij nuk vëzhgohen, ato banojnë – një thirrje për të kaluar përtej sesa për të kontempluar.
Nga kërcënimi në shpresë: shpëtimi i lumit Vjosa
Prej kohësh e kërcënuar nga diga dhe devijime të afluenteve, Vjosa, lumi i fundit i egër i Evropës, është bërë një simbol i rezistencës ekologjike. Në jug të Shqipërisë, ky lum 270 km strehon më shumë se një mijë specie, përfshirë lynx-in e Ballkanit. Ruajtja e saj është mbështetur nga një mobilizim lokal dhe ndërkombëtar, të udhëhequr nga Olsi Nika dhe Besjana Guri nga EcoAlbania, mbështetur nga OJQ si Riverwatch dhe EuroNatur, por edhe nga personalitete si Leonardo DiCaprio. Pas viteve të fushatave dhe ankesave ligjore, qeveria shqiptare krijoi në mars 2023 Parkun Kombëtar të Lumit të Egër Vjosa, një e parë në Evropë. Në 2025, kjo fitore u nderua me Çmimin Goldman për Mjedisin. Por kërcënimet mbeten: projekte turistike, devijimi i lumenjve, brishtësitë ligjore. Vjosa kujton se një lum nuk është vetëm një peizazh, por një trashëgimi e përbashkët. Mbrojtja e saj rezonon si një mesazh drejtuar botës: shpresa lind kur shoqëria civile e kthen krizën në fitore.
Një bari përballë zhdukjes së livadheve
Në Planina v Lazu, në Alpet juliane, një kabinë e vetme akoma rezonon me zilet e tufave. Ajo e Lucija Gartner, 33 vjeçare, bariu dhe prodhuesja e djathit të fundit të këtij pllaji slloven. Nga qershori deri në shtator, ajo udhëheq lopët e saj, i mjel, e transformon qumështin në blloqe të mëdha të arta, duke ruajtur një traditë në rrugë të zhdukjes. Historia e saj, e filluar si fëmijë pranë babait të saj, është bërë një luftë e heshtur për të mbajtur gjallë një pastorale që po zhduket kudo. Çdo verë, Lucija pret fëmijë dhe adoleshentë si Aleksandra, 12 vjeç, që mësojnë pranë saj lëvizjet e mjeljes dhe prodhimit të djathit. Në këtë transmetim të durueshëm, ajo sheh një rezistencë ndaj fshirjes. Por vështirësitë janë të mëdha: punë e vështirë, fitim të ulët, eksod rural. Livadhet zbrazën, pylli fiton. Megjithatë, sa kohë që ajo formon, shet djathin e saj dhe e bën këtë mënyrë jetese të njohur, Lucija mban idenë se malet nuk duhet të jenë vetëm peizazhe të ngurta, por vende të banuara. Kabina e saj, e izoluar, është bërë një simbol: ai i një kulture të kërcënuar, por akoma në këmbë.
Bel Espoir, një anije për paqe në Mesdhe
Nga port në port, vela Bel Espoir ndërton një vëllazëri të papritur mes të rinjve që vijnë nga pesë brigjet e Mesdheut. E nisur më 1er mars 2025 për tetë muaj lundrimi, dhe tetë etapa, kjo "anije për paqe" që pranon në bord grupe prej 25 të rinjsh (150 në total do të kenë bërë një kalim) është shumë më tepër se një simbol: një laborator i gjallë ku eksperimentohen dialogu, bashkëpunimi dhe jeta e përbashkët. Dhe kjo pavarësisht erërave të kundërta të historisë dhe gjeopolitikës. Në shtator ai arrin në Ravenna dhe Bari, pasta do të jetë Napoli para se të përfundojë udhëtimin e tij më 25 tetor në Marseille ku do të pritet nga një "Armada për paqe në Mesdhe".