Sfaks, "kryeqyteti i jugut", ka përjetuar, që nga viteve 1980, një zbritje të vazhdueshme të cilës së saj për shkak të shumë faktorëve: globalizimi, ikja e elitave ekonomike dhe kulturore në Kryeqytet ose në vendet e huaja, kalimi në një ekonomi shërbimi... por një nga shkaqet kryesore është degradimi i cilësisë së jetesës si pasojë e ndotjes industriale -posaçërisht kimike- edhe pse ka pasur mobilizim të qytetarëve që nga viti 1980 dhe sidomos pas revolucionit të vitit 2011.
Sociologu dhe aktivist mjedisor nga Sfaxi, Fethi Rekik analizon këtë rast shembullor me syreshënuesin e shkencëtarit dhe dëshmon për këtë luftë të vështirë me përkushtimin e qytetarit, në një dialog me Bernard Mossé, historian, përgjegjës për Kërkim, Arsimim Formim të shoqatës NEEDE Mediterraneé.
#3 Sfax: dëmtimet ekonomike dhe mjedisore nga ndotja industriale
Bernard Mossé: Cilat janë pengesat për zbatimin e një politike që do të rikthejë një frymë të re qytetit të Sfax-it?
Fethi Rekik: Fillimisht ka një marrëdhënie të vështirë me shtetin, dhe për një kohë të gjatë. Sfax nuk ka nxitur politika me ndikim kombëtar, si rajoni i Sahelit ose, natyrisht, kryeqyteti. Modeli i zhvillimit gjithmonë ka qenë i orientuar drejt këtyre rajoneve, që nga periudha e Pavarësisë, politika qeveritare vërtet shkon në këtë drejtim. Politikanët dhe studiuesit e justifikojnë këtë me faktorë historikë dhe ndonjëherë edhe me disavantazhe natyrore, por shpesh ka qenë në kurriz të mohimit të pasurive natyrore dhe kulturore të rajoneve të brendshme. Rënja e regjimit të mëparshëm është në një masë të gjerë shprehje e ndjenjës së "hogra" (përçmim) dhe marginalizimit ekonomik dhe politik, kjo është shumë e rëndësishme. Gjeografikisht, qarku i Sfaxit sigurisht që nuk bën pjesë në këto rajone, politikisht është, në çdo rast është kjo çka dallohet nga argumentet e elitës ekonomike dhe kulturore aktive në shoqërinë civile dhe/ose angazhuar në parti politike ose më shumë akoma nga shkrimet e këtyre akademikëve.
Bernard Mossé: A nuk ka ndonjë përgjegjësi edhe tek qytetarët e Sfax në këto pengesa?
Fethi Rekik: Kapitali nuk ka ndjenja. Biznesmenët e Sfaxit, si të gjithë të tjerët, vendosin atje ku është interesat e tyre. Dhe kjo është edhe më e vërtetë në erën e shpirtit të ri të kapitalizmit që adhuron lëvizshmërinë si qëllim dhe mjet.
Bernard Mossé: Po, po i referohesh librit të Luc Boltanskit dhe Evës Chiapello, kritikës së kapitalizmit sipas "projekteve" që përfshijnë fleksibilitet, lëvizshmëri dhe adaptim?
Fethi Rekik: Po, sigurisht. Por kjo nuk është një kritikë, është më shumë një karakteristikë. Të kam treguar më parë për këtë presidentin e klubit të futbollit në Sfax, që, përmes djalit të tij, bën biznese në Tuniz dhe i përkasin edhe klubit të konkurrentit, Espérance e Tunizit... kapitali investohet në Tuniz ose në Verilindje të Tunizisë, por jo në Sfax që është një zonë e ndotur.
Kjo është arsyeja pse projekti i zhvillimit të bregdetit, Taparura, në anën e Sfax Nord, për të cilin plani i zhvillimit është realizuar, do të thoja, më shumë se dhjetë vjet më parë, nuk gjen investitor. Është një projekt që ngjan me projektet e mëdha të rindërtimit të brendshëm të Liqenit të Tunizisë, Liqeni 1 dhe Liqeni 2. Këtu ka përgjegjësinë e shtetit. Por gjithashtu ka vendndodhjen, me një mjedis që nuk është i pastër. Prandaj duhet të pastroni vendndodhjen e Sfax Jugut (pasi SIAPE është e mbyllur, por dëmet janë ende aty). Në mungesë të pastrimit të këtij vendndodhjeje, kush do të pranonte të investonte në Taparura?
Bernard Mosë: A është vërtet për të krijuar një zonë turistike?
Fethi Rekik: Jo vetëm. Projekti i Taparura përfshin hotele, por gjithashtu një kompleks sportiv të madh, salla kinemaje, një shtëpi kulture, një shetitore në breg të detit për qytetarët, është pothuajse një qytet...
Prandaj, nuk është vetëm faj i Sfaxienëve, sepse deri më tani nuk ka prerogativa të vërteta të pushtetit lokal decentralizuar. Po ashtu, kritikohet sindikata UGTT për të kundërshtuar mbylljen e SIAPE-s, pastaj për të mos mbështetur idenë e transformimit të vendndodhjes së tyre në qendër të zhvillimit ekonomik të vetëm. Duhet thënë, por kjo nuk është e veçantë për Sfax-in, ka kompani që janë larguar drejt Marokut sepse atje nuk ka sindikatë. Pas revolucionit, biznesmenët e huaj kanë preferuar të largohen në vende të tjera jashtë vendit, jo vetëm për të ikur nga sindikalizmi, por sepse kushtet janë më të mira dhe kështu shumë më tërheqëse. Dhe kjo ka të bëjë veçanërisht me Sfax-in.
Bernard Mossé: A mund të na përshkruash tani më saktë pasojat e ndotjes industriale në Sfax, ndotja kimike në veçanti?
Fethi Rekik: Po, sigurisht. gjatë periudhës kur isha aktivist në APNES, në viteve 1990 dhe fillim të viteve 2000, prodhuam tonëllata të studimeve shkencore. Akademikët nga fakulteti i shkencave dhe mjekët kanë treguar dëmin shumë të madh që fabrikat e bëjnë në shëndetin tonë;; kemi vendosur lidhjen, për shembull, mes numrit të rasteve të sëmundjeve të rënda dhe ndotjes. Madje kemi theksuar gjerësisht radioaktivitetin e fosfatit. Dhe ti e di që ka krye guri, kodra me gips në brigjet e detit.
Në rastin e fosfogipsit të braktisur nga NPK-ja, plani i urbanizimit i Tapaturas ka gjetur një zgjidhje: është vendosur një lloj rrugice të madhe prej 50 hektarësh, e ka mbuluar me bar, ujë ... Është kthyer në një zonë gjelbër... Nuk e di nëse e ke parë këtë rreze të cilën e ka sjell imazhi në projektin e Tapaturas së 420 hektarëve. Kemi fshehur malin e gipsit në projekt vetë dhe e kemi mbuluar me bimë. Pra, është kthyer në një lloj parku. E pra, në dukje, nuk është e dëmshme, për momentin!
Në jug të qytetit, kodrat e fosfogipsit ende janë aty dhe kjo shkakton një problem të madh për mjedisin, sigurisht, sepse është radioaktiv. Në aspektin e shëndetit, është e rëndë, pasi shpesh derdhet në det. Të gjithë zona quhet Sfax Jug dhe është prekur në një distancë prej 15 deri në 20 kilometra. Kjo rajon, rreth qytetit romak Thyna, është e pasur me burime natyrale që janë dëmtuar nga fosfogipsi që vjen nga të gjitha format e hedhjeve të SIAPE. Dhe mund të imagjinosh cilësinë e peshkut: sigurisht që nuk mund të peshkosh më atje, edhe pse këtë verë po vërejmë që njerëzit filluan të notonin aty, por jam i sigurt që do të duhet kohë për të larguar ndotjen nga afërsisht e SIAPE.
A ka marrë në dorë shoqëria civile këtë çështje të pastrimit të ndotur?
Fethi Rekik: Po, shoqëria civile është angazhuar me të. Po kërkojmë pastrimin e zonës së SIAPE. Ende ka rezistenca nga pushteti qendror. Ata nuk kanë para dhe nuk janë të gatshëm të pastrojnë zonën duke shfrytëzuar argumentin se është pronë e grupit kimik. Sikur grupi kimik nuk ishte pronë e shtetit! Shteti pretendon se është mjaftueshëm të vazhdohen aktivitete industriale që nuk ndotin. Kjo mbetet të verifikohet...
Prandaj shoqëria civile po mobilizohet për disa çështje:
Së pari zona "e lagunës". Është një zonë e jashtëzakonshme për të blerë dhe zhvilluar në kuadër të turizmit ekologjik, shumë e njohur për zogjtë e ftohtë të ndryshme: është një vend i klasifikuar si RAMSAR (një zonë lagune me rëndësi ndërkombëtare me specie të mbrojtura) dhe gëzon angazhimin e shoqatës Les amis des oiseaux.
Një park pranë, i vjetër për disa dekada, për t'u kujdesur.
Edhe fushat e vajgurit duhet të ruhen, por gjithsesi mund të zvogëlohet sipërfaqja e tyre e zënë.
Mbi të gjitha, ka projekti për të ndërtuar faqen e 210 hektarëve në një lloj qendre shkencore dhe start-up. Shoqatat mbrojnë këtë projekt duke argumentuar se Universiteti i Sfaxit është gjithmonë ndër dy të parët në Tunizi, dhe laboratorët e saj ndër nismësuesit e partneriteteve të projekteve të kërkimit ndërkombëtar. Gjithashtu, Universiteti ka rreth njëzet institucione universitare duke përfshirë Fakultetin e Shkencave, Fakultetin e Mjekësisë, shkolla të inxhinierisë në bioteknologji, telekomunikacion, informatikë, multimedial... janë vendet e mrekullueshme dhe plot laboratorë, të ushqyer gjithmonë nga studentë të gjithë qarkut të vendit dhe veçanërisht nga Sfaxi, i cili që prej më shumë se gjysmë shekulli ka qenë i pari në nivelin kombëtar për rezultatet e maturës së gjimnazit.
Ideja e këtij qendri është një projekt konvertimi që do të lejonte, pasi faqja e SIAPE-it të detoksikohet, të aktivizohet rajoni duke e drejtuar atë drejt tranzicionit ndaj ekonomisë së pastër, dhe që do të ndërtohej në një projekt të vërtetë metropolitan. Fatkeqësisht, duket se ky nuk është rruga që po ndiqet.
[1] Nuk është rastësi që banorët e zonave të brendshme miratojnë vendimin e Presidentit për të caktuar datën e revolucionit më 17 dhjetor 2010 – datë e vetëdjegjes së Mohamed Bouazizi në Sidi Bouzid – dhe jo më 14 janar 2011, ditë që Ben Ali u rrëzua nga protestat në Kryeqytet.
[2]Taoufik Meghdiche, "Marrëdhëniet e Sfax me Jugun e Tunizisë: disa elemente për të menduar", Revista e Kërkimeve Universitare, nr. 8, 2010, fq. 41-61.
[3] faqen e internetit të kësaj shoqate, në seksionin e Sfax, mund të lexoni një publikim nga dhjetorit 2012: Elementi i parë i projektit për ekoturizmin në Zonën e Lagur Thyna:
Ékomuzeu: Për të realizuar më mirë afër parkut urban, sitit arkeologjik dhe zonës Aïn Fallet, por brenda ZHT ku ndodhen lagunat e mblidhjes së madhe të zogjve: Flamingo të Kuq, Avocette të Ngritur, Egreta e Vogël, zogj të tjerë ujsalbërë dhe kolonitë e mëdha të Larus ridikulues. Do të ofronte vizitorëve të gjitha informacionet lidhur me zogj të Thynës dhe do të mundësonte vëzhgimet e afërta duke përdorur teleskopë të fiksuar, si dhe shërbime të tjera (kafiteri, sanduiç, zyrët e asociacionit,).
[4] L’université de Sfax compte, en 2024, 110 structures de recherche dont 85 laboratoires. On peut citer, à son actif, 6 projets H2020, 88 Erasmus+, 33 Erasmus 2+, 23 Tempus, etc.
Biografit.
Fethi Rekik është profesor (HDR) në lartësinë e arsimit dhe kërkimit shkencor dhe drejtor i laboratorit të kërkimit 'Shteti, Kultura dhe Ndryshimet e Shoqërisë' në fakultetin e Letrave dhe Shkencave humane në Sfax, Tunizi. Ai gjithashtu është aktivist ekologjik në qytetin e tij të Sfaxit që nga vitet 2000.
Bernard Mossé, historian, nënkryetar i Kërkimeve, Arsimimit, Formimit të Shoqatës NEEDE Mediterranée. Anëtar i Këshillit Shkencor të Fondacionit Camp des Milles - Memory dhe Arsim për të cilin ka qenë përgjegjës shkencor dhe koordinator i Katedrës UNESCO "Arsimi për qytetërimin, shkencat humane dhe bashkërendimi i kujtesave" (Universiteti Aix-Marseille / Camp des Milles).
Lista e referencave:
Salem DAHECH dhe Fethi REKIK, "Trafiku rrugor dhe ndotja akustike në Sfax (Tunizia jugore): studim multidisciplinar". Revista Ndërlikuese Atmosferike, nr. 3, 2012.
Amor BELHEDI, "Diferencat rajonale në Tunizi. Sfidat dhe sfidat", fq. 7-62 në Konferencat e Beit al-Hikma, 2019, 2017-2018, 194 faqe + 112 faqe në arabisht. Koll. Konferenca, nr. V.
Ali BENNASR, "Sfax: nga qyteti rajonal në projektin e metropolit". Qendra e publikimeve universitare. Globalizimi dhe ndryshimet urbane, fq.79-95, 2010.
Fethi REKIK, "Mjedisi dhe Zhvillimi i qëndrueshëm mes globalit dhe lokalit, rasti i ishujve Kneïss", Revista CERES, nr. 132, 2006.
Taoufik MEGHDICHE, "marrëdhëniet e Sfax-it me jugun e Tunizisë: disa elementë reflektimi", Revista e Kërkimeve Universitare, nr.8, 2010, fq. 41-61.
Nga kjo bisedë, Inteligjenca Artificiale krijoi një valë ilustrimesh. Stefan Muntaner e ushqeu atë me të dhënat redaktoriale dhe e udhëhoqi për dimensionin estetik. Çdo ilustrim kthehet në këtë mënyrë një veprë arti unike përmes një NFT.