Ballë për ballë me krizën globale klimatike, rënien e biodiversitetit, ndotjen antropike dhe projektet industriale gjithnjë e më shkatërruese, njohja e të drejtave për Natyrën përbën një nga mjetet e nevojshme për të angazhuar Shtetet dhe komunitetet e aktorëve, privatë dhe publikë, drejt kalimit ekologjik. Që prej rreth pesëdhjetë vjetësh, iniciativa lokale, kombëtare ose ndërkombëtare, kanë avancuar gradualisht këtë të drejtë.
Intervistë me Bernard Mossé, përgjegjës shkencor i asociacionit NEEDE Méditerranée, me Victor David, jurist, përgjegjës kërkimesh në Institutin e Kërkimeve për Zhvillimin (IRD) dhe anëtar i Institutit Mesdhetar të Biodiversitetit dhe Ekologjisë (IMBE).
#3 Oqeanet dhe Detet si entitete juridike
Bernard Mossé : I pasur me këtë përvojë në Nouvelle-Calédonie, që ju vazhdoni ta shoqëroni, keni filluar një veprim për njohjen e Mesdheut si entitet juridik. A mund të na tregoni historikun e këtij procesi që keni angazhuar?
Victor David : Në vitin 2016, provinca e ishujve Loyauté në Nouvelle-Calédonie miraton atë që quhet « principi unitar i jetës » që thotë se njeriu dhe natyra janë një. Në këtë princip, Provinca angazhohet të njohë elemente të natyrës si persona juridikë me të drejtat e tyre. Pra, principi është vendosur në vitin 2016 në kodin e mjedisit.
Bernard Mossé : A është kjo në atë moment nocioni i « personës juridike »?
Victor David : Në të vërtetë, ky është termi që përdoret tashmë për lumenjtë dhe elemente të tjera të Natyrës të njohura si subjekte të së drejtës në vende të ndryshme. Ne kuptojmë se për të zbatuar këtë princip unitar të jetës, duhet ta transformojmë në tekste juridike konkrete, dmth. të vendosim se cilat specie ose cilat elemente të natyrës do të mund të përfitojnë nga zbatimi i këtij principi unitar të jetës; si ta organizojmë, pasi në të drejtën franceze nuk kemi pikërisht një shembull.
Në vitin 2017, u mbajt Konferenca e parë e Kombeve të Bashkuara mbi Oqeanet, dhe si institut kërkimor, ne u kërkuam nga qeveria e Nouvelle-Calédonie, e cila vetë ishte kërkuar nga qeveria franceze, për të bërë propozime pranë Kombeve të Bashkuara: ajo që quhet « angazhime vullnetarë ».
Dhe kështu unë, që punoj mbi personalitetin juridik të elementeve të natyrës në mjedisin kanak, propozoj të punoj mbi idenë e oqeanit Paqësor si person juridik, si entitet natyror juridik…
Bernard Mossé : Në çfarë mbështetet kjo propozim ?
Victor David : Kjo qasje intelektuale vjen nga dy elemente.
Nga njëra anë, është vëzhgimi i një oqeani dhe të jetës detare që po degradohen për shkak të ngrohjes globale, ndotjes plastike, peshkimit të tepruar dhe peshkimit industrial që shfrytëzon disa specie detare deri në zhdukje, pa harruar projektet e shfrytëzimit të burimeve minerale nënujore.
Nga ana tjetër, kishte faktin që unë isha në Oqeani. Shumica e Oqeanezëve kanë një marrëdhënie të veçantë me detin, nuk është thjesht një hapësirë detare: Oqeani është një zot. Në mitologjitë polineziane, melaneziane, ka këtë ide antropomorfike të personifikimit të oqeanit.
Dhe kështu, të konsiderosh oqeanin si një person juridik nuk paraqet ndonjë problem intelektualisht, pasi ai është tashmë një person në mendjen e Oqeanezëve, një person hyjnor, në një konceptim animist të Natyrës. Disa kohë më parë, Oqeani konsiderohej si një hyjni, dhe kjo mjaftonte për ta mbrojtur: kishte rregulla zakonore të bazuara në këtë respekt. Megjithatë, kjo është humbur me kalimin e kohës, me kolonizimin, kristianizimin…
Në njëfarë mënyre, oqeani është bërë një objekt: në përgjithësi, kemi parë një objektivizim të natyrës. Të njohësh oqeanin si mbajtës të të drejtave në rendin tonë juridik aktual do të lejonte vazhdimin e mbrojtjes së tij.
Kjo është ajo që kam propozuar si angazhim vullnetar pranë Kombeve të Bashkuara. Qëllimi është të studiojmë pengesat si kërkues, si jurist. Të shohim se çfarë ndodh…
BM : Si e keni bërë për të dhënë peshë kësaj propozimi?
VD : Kam bashkëpunuar me kolegë nga ishujt Fidji, nga Zelanda e Re, nga Australia: kemi filluar të kemi shkëmbime. Ishin videokonferenca shumë solemne dhe shumë të komplikuara për t'u organizuar. Puna ime e parë ishte të thoja: a ka sot diçka në të drejtën ndërkombëtare të detit që e kundërshton që një oqean të jetë një person juridik?
Ne nuk do të ndryshojmë rendin botëror, prandaj nuk mund të ndryshojmë, për shembull, konventën e Montego Bay të vitit 1982… Duhet të gjejmë një rrugë brenda margjinave të manovrës që kemi. Atëherë kuptova se në të vërtetë asgjë në të drejtën ndërkombëtare të detit nuk e kundërshtonte këtë.
Konventa e Nouméa, një nga konventat rajonale mbi detet, që lidhet me oqeanin Paqësor thotë madje se Shtetet duhet të përpiqen të arrijnë marrëveshje bilaterale ose shumëpalëshe, përfshirë marrëveshje rajonale ose nën-rajonale, për mbrojtjen, zhvillimin dhe menaxhimin e mjedisit detar dhe bregdetar të zonës së konventës…
Pra, Shtetet bregdetare të Paqësorit kishin këtë mundësi për të marrë një marrëveshje që e njeh Oqeanin si person juridik.
BM : A nuk kishte një vështirësi të lidhur me ujërat territoriale, me zonat mbi të cilat Shtetet janë sovrane?
VD : Në fakt, oqeani Paqësor, ndryshe nga Mesdheu, është i madh, dhe rregullat e të drejtës ndërkombëtare lejojnë çdo Shtet të ketë një zonë ekonomike ekskluzive prej 200 miljeve detare, që do të thotë rreth 370 kilometra nga linja e bazës, duke përfshirë ujërat territoriale. Kjo është një përkufizim krejtësisht juridik, por në fakt, është pjesë e asaj që quhet një degradim juridik i sovranitetit të Shteteve.
Ujërat territoriale janë në mënyrë strikte nën autoritetin e Shtetit bregdetar, ashtu si toka e thatë, ju mund të ndaloni gjithçka që dëshironi. Përveç lëvizjes së lirë të anijeve.
Zona ekonomike lejon përdorimin ekskluziv të gjithçkaje që ndodhet aty si burime, naftë, gaz, minerale, metale të çmuara ose peshq. Nëse dikush tjetër dëshiron ta përdorë, duhet të ketë miratimin e Shtetit bregdetar.
Përtej, janë ujërat ndërkombëtare, dhe është komuniteti ndërkombëtar që i menaxhon ato.
Pra, unë kisha hedhur idenë: nëse kjo është vullneti i Shteteve bregdetare, ata mund të regjistrojnë hapësirat detare, secili në juridiksionin e tij, si subjekte të së drejtës.
BM : Si subjekte të së drejtës, ose, tashmë në atë kohë, a keni avancuar nocionin e ri të entitetit natyror juridik ?
VD: Jo, akoma jo në atë moment. Në vitin 2017, unë nuk e përdorja ende termin entitet natyror juridik, e kam arritur më vonë, nga njëra anë, në Francë në veçanti, kishte një skepticizëm të madh në mesin e komunitetit të juristëve mbi këtë ide të personalitetit juridik të natyrës, dhe madje një numër kundërshtish shumë të ashpra, pak të bindura ose thjesht pesimiste. Disa herë për arsye filozofike.
BM : A po i referoheni dialogut midis Michel Serres dhe Bruno Latour mbi këtë pikë ?
VD : Në të vërtetë ekziston ideja se dhënia e të drejtave natyrës do të ishte anti-humaniste. Me pasojën e një rivaliteti midis Natyrës dhe Njerëzve. Të tjerë mendojnë se kjo mund të kuptohet në kontekste indigjene, por se kjo nuk mund të jetë rasti në Evropë, në sistemin juridik perëndimor…
Ky debat kishte të bënte drejtpërdrejt me punën që po zhvillohej në provincën e ishujve Loyauté. A po shkoja në rrugën e gabuar ? Sepse është një punë kërkuesi, shkencëtari, nuk dua të veproj thjesht nga bindja. Unë nuk jam një aktivist ose një militant. Roli im ishte thjesht të këshilloja provincën për të siguruar sigurinë juridike të të drejtës së saj të mjedisit.
Një ngjarje tjetër më ka çuar gjithashtu të mendoj për të zgjedhur një zgjidhje tjetër përveç personalitetit juridik që supozon të drejta, detyrime dhe përgjegjësi për ata që përfitojnë: është shembulli i Indisë në vitin 2017. Gjykata e Lartë e një prej Shteteve federale, Uttarakhand, e ka njohur Gangesin si person juridik. Dhe në mekanizmin e njohjes së të drejtave të natyrës, paralelisht me enumerimin e të drejtave që i njihen, është parashikuar emërimi i përfaqësuesve njerëzorë të këtij elementi pranë gjykatave dhe Gjykatës.
BM : Kjo është një nga kundërshtitë e Bruno Latour : një të drejtë të natyrës kërkon të drejta dhe detyrime. Por gjithashtu përfaqësues.
VD : Po. Nga të gjitha pyetjet mbi të drejtat e natyrës, kjo është një themelore: duhet të dimë kush e përfaqëson atë. Kam arritur sot në idenë se duhet të jemi jashtëzakonisht fleksibël mbi këtë ide, sepse nuk ka pikërisht një rregull të vetëm. Ekzistojnë disa raste. Në Ekuador, është një iniciativë popullore. Çdo qytetar ekuadorian mund të shkojë të mbrojë dhe të bëjë të njohura të drejtat e natyrës para një gjykate.
Në Zelanden e Re, janë dy zëdhënës, kujdestarë, garantë të lumit: një i emëruar nga Shteti, tjetri nga Maorët, me lloje të këshillave mbështetëse: ka dy fytyra, dy faqe njerëzore, siç thuhet. Shohim se në Bolivi, në Ekuador, në Kolumbi, etj., kudo në botë, ka rrugë të ndryshme.
Në Hexagone, është folur për Parlamentin e Loire, për Asamblenë e Rhône. Për lumenj që kalojnë disa qindra kilometra, është jashtëzakonisht e komplikuar të dihet kush është legjitim për të folur në emrin e tyre…
Gjykata e drejtësisë indiane kishte emëruar për Gangesin funksionarë të lartë të Shtetit federal ex-officio. Megjithatë, ata që ishin në detyrë në atë kohë, duke u frikësuar se do të mbaheshin përgjegjës për dëmet e mundshme të shkaktuara nga Gangesi, e kanë kërkuar Gjykatën e Lartë të Indisë, e cila ka pezulluar vendimin e Gjykatës federale. Në përmbledhje, atributet e një personi juridik nuk i përshtaten domosdoshmërisht të gjithë elementeve të Natyrës.
Sigurisht, kjo është një çështje aq më kritike për të drejtat e Mesdheut.
Kjo është arsyeja pse unë rekomandoj krijimin e një kategorie të re të subjekteve të të drejtave, entitete natyrale juridike, me një regjim juridik për t'u imagjinuar, për t'u krijuar.