Në momentin kur, në OKB, një iniciativë franco-saudite e vendos njohjen e Shtetit të Palestinës në agjendën ndërkombëtare, rezulton se shpërthime të qartësisë, madje përpara atyre të politikës, mund të dalin nga poezia dhe literatura. Çfarë na thonë tri vepra të fundit të nënshkruara nga autorë marokenë që e trajtojnë Palestinën ndryshe si objektin e tyre?
Indeksi IA: Biblioteka e dijes mesdhetare
Çfarë mund të bëjë literatura kur Palestina nuk mund?
22-med – shtator 2025
• Përballë pafuqisë politike, literatura bëhet një armë e brishtë por jetike për Palestinën.
• Tre autorë marokenë e bëjnë të rezonojnë, secili në mënyrën e tij, zërat e shtypur të Gazës.
#palestine #literature #poetry #memory #mediterranean
"Çfarë i duhen poetët në kohë krizash?". Duke cituar poetin gjerman Friederich Hölderlin, pas Luftës së Dytë Botërore, Patrick Chamoiseau thotë se shkruan eseun e tij të fundit Çfarë mund të bëjë literatura kur ajo nuk mund? (Seuil Libelle, 2025), për të pyetur për dobishmërinë e saj ose më saktësisht për të afirmuar pafuqinë e saj të nevojshme. Në një tekst, të shkruar në fragmente të ndjeshme (një sentimenthekë), autori martiniquais i referohet, duke filluar nga Holokausti, Théodor Adorno, i cili thoshte se ishte "e pamundur të veprohej sikur asgjë nuk po ndodhte".
Në deambulimin e tij historiko-letrar, duke kaluar nga Faulkner te Glissant, nga Kafka te Gabriela Marquez, pa harruar fabulën dhe poezitë e shumta të popujve të harruar, ai përpiqet të na tregojë, në jehonë të atrociteteve aktuale, në Lindjen e Mesme dhe përtej, urgjencën e kapjes se çfarë mund të na shpëtojë literatura. As nga vdekja as nga tmerri, kjo është e qartë. Por nga iluzioni i një universali totalizues, nga tregimi i madh perëndimor. Gjithashtu, ai thekson, paaftësinë tonë për të kapur diversitetin e pabesueshëm të "kapjeve poetike" dhe "organizmave narrativë" që ndihmojnë në riparimin e "të gjithëve" përmes lidhjeve të papritura.
Përballë pafuqisë palestineze
Le të ngushtojmë kornizën mbi Palestinën. Dy vjet pas sulmit traumatizues ndaj civilëve izraelitë, ka gjithnjë e më shumë njëanësi se përgjigjja që shkaktoi shkatërrimin pothuajse total të Rripit të Gazës, vdekjen e dhjetëra mijëra palestinezëve dhe urinë e një popullsie të rrethuar ka qenë jo vetëm e tepruar, por edhe kriminale. Në kalim, kjo tragjedi është treguese e humbjes së papritur të vlerave universale, aq sa mohimi dhe pafuqia përballë të paimagjinueshmes janë të frikshme.
Çfarë mund të bëjë, pra, literatura përballë gjithë kësaj, përballë fshirjes së jetëve të bombarduara sipas furnizimit të pafund të armëve, përballë dehumanizimit dhe animalizimit të banorëve pa dalje, si një parakushte për shfarosjen ose deportimin e dëshiruar? Tre botime të autorëve marokenë më duket se përpiqen, secili në mënyrën e tij, të thonë me modesti, në jehonë të Chamoiseau, "tani që ne shohim, dimë, lexojmë, se të gjithë jemi përgjegjës për veprimet dhe mosveprimet tona, ne themi, po, literatura mund të bëjë diçka". Ajo mund, në vend që të na shesë përsëri të njëjtin diskurs të rremë universalizues, të na ndihmojë të shohim se me sa hir njerëzit mund të "diversalizojnë" dhe kështu të shprehin shpirtin e tyre të pazgjidhshëm nga vendet e tyre të jetesës dhe rrugët e vogla të shpresës.
Laâbi dhe njëzet e gjashtë zëra të Gazës
Në Antologjinë e poezisë gazauie të sotme (Points, 2025), njëzet e gjashtë tekstet e mbledhura nga autori maroken Yassin Adnan dhe të përkthyera nga Abdellatif Laâbi, na paraqiten si aq shumë jehona të goditëse të intuitës së Aimé Césaire, se "poezitë shërbejnë si armë të mrekullueshme që janë në gjendje të vrasin virusin e urrejtjes dhe të minojnë kultin e forcës". Në hyrjen e tij, Laâbi citon këto vargje nga poeti i ri palestinez, Marwan Maaqoul, të cilat janë bërë emblematike, të ripërsëritura gjerësisht në rrjetet sociale:
Për të shkruar një poezi
që të mos jetë politike
duhet të dëgjoj zogjtë
Dhe për të dëgjuar zogjtë
duhet që zhurma e bombarduesit të ndalet.
Duke refuzuar çdo formë analize që ai e quan "pseudo-shkencore", Laâbi i përkushtohet dhe u aplikon lexuesve të këtyre poetëve të panjohur, të padukshëm, që flasin nga brenda, nga një matricë e djegur, urdhrin e mëposhtëm që ata na imponojnë: "Qëndroni të qetë. Lëreni të flasim". Poeti maroken na fton kështu t'i lexojmë në brishtësinë e tyre të pabesueshme dhe fuqinë e tyre të paimagjinueshme. Pas dëshirës së tij për të lënë zërat e tyre të dalin si aq shumë emanacione njerëzore të dëshpëruara, ai na jep të shohim ndryshe këtë vend "të braktisur nga zotat dhe njerëzit" dhe poezitë e tyre si forma përfundimtare e rezistencës ndaj vdekjes. Përmes bukurisë dhe forcës së fjalëve të tyre, ata provojnë saktësinë e kësaj ideje që e mban shumë fort në zemër: "një popull nuk mund të triumfojë mbi shtypësin e tij vetëm nëse ai është më i lartë se ai, moralisht".
Benzine dhe historia e një kundër-reportazhi
Përkthyesi franco-maroken, Rachid Benzine, i cili kaloi nga islamologjia në fikcion për të thënë ndryshe këtë kontinent tjetër njerëzor (muslimanët) që Perëndimi shpesh e shikon nga lart, është bërë në disa vite një adhurues i teksteve të shkurtra, të përqendruara në një fenomen ose një personazh, për të përkthyer pa rrotullime dështimet e përfaqësimit që duhet mbushur. Në romanin e tij të fundit, që ngjan më shumë me një novella, Njeriu që lexonte libra (Julliard, 2025), Julien Desmanges, një fotograf i ri që shkoi në reportazh në Gaza para vitit 2014, për të kapur fotografinë që do të bënte përshtypje, deambulohet mes rrugicave, mbetjeve, kaosit përreth, dhe përfundon duke rënë pranë sallonit të çajit të Hafez, te një antikvar i vjetër, Nabil El-Jaber, me frëngjisht të përsosur dhe me një durim të habitshëm.
Me këtë subterfug narrativ, ku në vend që të marrë një foto, reporteri bëhet marrësi i një tregimi të papritur, autori gjen mënyrën e të treguarit përmes rrugëtimit personal dhe familjar të një njeriu, Palestinën që nga 1948, ekzili, burgu, Haifa, OLP, apartheid, UNRWA, studimet në Egjipt, burgu në Izrael, por gjithashtu librat e grumbulluar rreth, të deshifruar nëpërmjet një shikimi: Hugo, Hamlet, Darwich, Genet dhe shumë të tjerë. Epilogu i librit na mëson se, pas një rikthimi njëmbëdhjetë vjet më vonë, në një Gaza të shkatërruar, antikvari, si të gjitha gjurmët e vendeve që ai kishte njohur, vizituar, ose marrë kohë për t'i vlerësuar, ishte i paqenë. Si nëse Benzine po kërkonte me këtë kujtim, i rikonstruktuar me një ndjeshmëri të caktuar, të bëjë inventarin e asaj që katastrofa nuk do të mund të fshijë, dashurinë për librat të populluara nga jetë. Ky tregim parabolik është pritur, në heshtjen e zhurmshme të njerëzve të letrave frankofonë, si një kujtesë e pabesueshme e realitetit.
Ëndrrat e ngulitura të Kébir Mustapha Ammi
Përballë dëshirës për të lënë fjalën te subalternët ose për të anashkaluar mundësinë për të bërë të dalë një tregim nga rrënojat, shkrimtari maroko-algjerian, Kébir Mustapha Ammi, zgjedh për të thënë në mënyrën e tij ndjenjën e keqardhjes përballë dramës palestineze, zërin edhe më të mençur të poezisë lirike. Që në vitin 2021, ai kishte botuar një elegji të trishtuar, të titulluar Plaku, e përkthyer më pas në shtatë gjuhë. Duke qenë dëshpërimisht i lidhur me shpresën, ai shkruan: "Kam bërë betimin / Të ndërtoj / Në fytyrën e të munguarve ... / Shpirtin e ngulitur të një fëmije ... / Një qiell të qetë dhe vëllazëror mbi supet e tij".
Dhe ja, ai përsëritet me një poezi edhe më të shkurtër, të botuar njëkohësisht në arabisht dhe frëngjisht, Ma vizato një Palestinë të lumtur (Al Manar, 2025). Në një impuls utopik, njëkohësisht ëndërrimtar dhe ironik, të ndjeshëm dhe dinjitoz, të lidhur me jetën dhe të angazhuar për një etikë njerëzore, autori projektohet në një përshkrim të zakonshëm të (im)possible.
"Ma vizato një Palestinë
Me bujq në fushë
Dhe njerëz që shtyhen në autobusë
në orët e pikut".
Driss Ksikes është shkrimtar, autor teatri, kërkues në media dhe kulturë
dhe dekan i asociuar për kërkimin dhe inovacionin akademik në HEM
(universitet privat në Marok).
Foto e Parë: ©Ahmad-Ardity-Pixabay