Et si barazia e të drejtave kalonte fillimisht përmes mundësisë për të qarkulluar, për të punuar, për t'u kujdesur, për të qenë të shoqëruar? Nëpërmjet Evropës mesdhetare, iniciativa të ndryshme shpikin rrugë të reja për të jetuar së bashku. Pika e tyre e përbashkët: ta bëjnë shoqërinë më të aksesueshme, në kuptimin e vërtetë dhe figurativ, për ata që shpesh herë përjashtohen. Ato vendosin themelet e një solidariteti konkret, aktiv, të rrënjosur në nevojat reale.
Ky artikull, mbi jetesën së bashku është një përmbledhje e 3 artikujve të publikuar në 22-med, që mund të gjenden në 11 gjuhët e përdorura në faqen.
Puna si mundësi : historia e integrimit të personave me aftësi të kufizuara : Rajmonda Basha- Shqipëri
Shoferë vullnetarë për personat e moshuar pa makinë : Larisa Daugul- Slloveni
El Amel do të bëjë që Algjeri të jetë më e përshtatshme për personat me aftësi të kufizuara : Tarik Hafid - Algjeri
Shumë larg fjalimeve të mëdha, teorive të mëdha, ndonjëherë është një udhëtim i thjeshtë, një rampë e vendosur në një trotuar, një kontratë pune që ndryshon gjithçka. Aty ku të drejtat themelore janë të rrezikuara nga barrierat fizike, sociale ose simbolike, disa struktura shoqërore, qytetare ose institucionale punojnë për të reduktuar diferencat. Të jetosh së bashku, është gjithashtu kjo: të bësh rregullat e lojës më të barabarta, dhe ambientet më njerëzore.
Një solidaritet që ndërtohet nga poshtë
Në shumë raste, përgjigjja nuk vjen nga lart. Ose jo vetëm. Në origjinën e shumë projekteve që ripërcaktojnë përditshmërinë e personave vulnerabël, gjenden qytetarë, shoqata ose kolektive që nisin nga realiteti, nga mungesa, nga këndi i verbër. Kështu është rasti i Marko Zevnik, i cili, në Slloveni, nisi projektin Sopotniki pasi mati izolimin e fqinjëve të tij të moshuar në një fshat të keq shërbyer nga transporti. Ajo që fillimisht ishte vetëm një ndihmë informale u bë një organizatë e strukturuar, që mobilizoi më shumë se 300 vullnetarë në 19 qytete të vendit.
Përtej udhëtimeve, Sopotniki ka krijuar një ekosistem të vërtetë lokal, me angazhimin e bashkive, restoranteve dhe qendrave kulturore. « Ne nuk donim të krijonim një qendër thirrjesh të centralizuar, por të ishim të pranishëm lokalish », shpjegon Zevnik. Koordinimi bëhet në nivelin e çdo qyteti, me një vëmendje të veçantë për nevojat informale: daljet kulturore, takimet miqësore, momentet e lidhjes. Udhëtimet bëhen hapësira takimi, makinat vende për histori të ndara. Nuk është vetëm një shërbim, është një rrjet social në lëvizje.
Kur qyteti bëhet një pengesë
Por gjithçka nuk ndodh në zona rurale të largëta. Në vetë zemrën e qyteteve, padukshmëria merr forma të tjera. Në Algjeri, është hapësira publike që përjashton, që bllokon, që e bën jetën të pamundur për personat me aftësi të kufizuara. Karroca të bllokuara, trotuare të mbushura, tualete të paaksesueshme: përditshmëria mund të bëhet shpejt një rrugë pengesash, ndonjëherë të rrezikshme, shpesh poshtëruese. « Duhet të kuptohet se aksesueshmëria forcon dinjitetin », thekson Hazia Rezig, presidente e shoqatës El Amel, e cila militon prej më shumë se tridhjetë vitesh për një qytet të aksesueshëm për të gjithë.
Në lagjen popullore të Bab el Oued, kjo shoqatë arriti, jo pa vështirësi, të instalohet plane të pjerrëta dhe sinjalistikë të përshtatshme. Një përparim konkret, sigurisht i kufizuar, por që ka meritën të ekzistojë dhe të mund të përhapet në bashki të tjera. Sepse aksesueshmëria, këtu, nuk është një favor: është një të drejtë, e shkruar në ligj që nga viti 2002, por rrallë e zbatuar. Dhe për të rritur ndërgjegjësimin për urgjencën, El Amel organizon situata simulimi: « Të aftët që kalojnë 500 metra në karrocë dalin me duar të lënduara. Por disa dalin të transformuar », tregon Abdelghani Kayouche.
Shoqata vepron gjithashtu në fushën shkollore, duke organizuar tualete të aksesueshme në tri institucione në Bab el Oued. Një projekt i financuar nga aktorë privatë, prova se mobilizimi mund të zgjerohet përtej rrethit militant. Edhe këtu, sfida është të hapet shkolla për të gjithë, pa kushte. « Të shkosh në tualet në karrocë, është një akt banal për disa, një pengesë të përditshme për të tjerë », kujton Rezig. Detaj logjistik? Jo: simbol themelor i asaj që lejon – ose jo – të jetosh së bashku.
Punësimi dhe njohja: një levë për përfshirjen
Një fushë tjetër vendimtare për barazinë reale, është ajo e punës. Në Shqipëri, autoritetet kanë filluar një kthesë me një ligj që hyn në fuqi në fillim të vitit 2024, duke detyruar kompanitë të punësojnë një kuotë të personave me aftësi të kufizuara. Nëse ato nuk e bëjnë këtë, duhet të kontribuojnë në një fond publik. Pas kësaj nxitjeje, një vëzhgim: norma e integrimit profesional të personave me aftësi të kufizuara mbetet dramatikisht e ulët. Në vitin 2023, ata ishin tre herë më të shumtë në kërkimin e një pune se në vitin 2022.
Teksti ligjor i imponon institucioneve publike dhe private të ndjekin një rregull proporcionaliteti. Por suksesi i kësaj politike nuk varet vetëm nga numrat. Ai varet gjithashtu nga një ndryshim i vështrimit. « Shumë kompani ende nuk e kuptojnë vlerën që këta punonjës të ndryshëm mund të sjellin », ankohet një aktor i sektorit. Prandaj rëndësia e partneriteteve me shoqatat e specializuara, të cilat mbështesin kandidatët dhe ndihmojnë në ndjeshmërinë e punëdhënësve.
Dëshmitë e mbledhura në terren tregojnë se kur jepet mundësia, ajo shpesh transformohet. Ema, e punësuar nga një kompani italiane e vendosur në Tiranë, tregon: « Ndjehem shumë mirë, jam e respektuar. Kompania ime ka bashkëpunuar me Shoqatën e Tetraklegjikëve për të punësuar dy persona, përfshirë mua ». Kelvi, ai, është punësuar në shërbimin shëndetësor të Fierit: « Fakti që jam ndryshe nuk më ka penguar të ngjitem në shkallët e karrierës ». Eksperienca që rikthen besimin, dhe që tregon se përfshirja është e mundur sa herë që ajo mbështetet – ligjërisht, ekonomikisht, njerëzisht.
Të ndryshosh normat, jo njerëzit
Ajo që këto iniciativa tregojnë, secila në mënyrën e saj, është një vullnet i përbashkët për të rrëzuar muret – ndonjëherë të padukshme – që ndajnë, izolojnë, përjashtojnë. Progresi i vërtetë social nuk konsiston në integrimin në margjinat e publikut “ndryshe”, por në transformimin e strukturave që e bëjnë përditshmërinë e tyre të vështirë. Qoftë në mjedis rural apo urban, në administratë, transport, edukim ose botën e punës, bëhet fjalë më shumë për “të bërë me aftësinë e kufizuar” sesa për të menduar ndryshe lidhjet sociale, të drejtat, hapësirat.
Nuk bëhet fjalë për të modeluar këto shembuj ose për t'i idealizuar. Secili prej tyre përballet me kufizime, rezistenca, ngadalësi. Por secili prej tyre provon se është e mundur të veprohet, lokalish, nga nevoja konkrete, dhe të evoluosh shoqërinë përmes kapilaritetit. Jo duke shtuar mekanizma në margjinat, por duke ndryshuar normën që ajo të bëhet vërtet përfshirëse.
Në përmbledhje, po vizatohet një shoqëri më e aksesueshme. Jo më “e lehtë”, por më të drejtë. Një shoqëri që refuzon të konsiderojë disa trupa si anomalira, disa moshat si peshë, disa diferenca si probleme për t'u menaxhuar. Të jetosh së bashku, nuk është thjesht të bashkëjetosh. Është të bësh që secili të ketë vendin e tij, pa kushte dhe pa përjashtime.
Foto e Parë: Një program për instalimin e rampave dhe planeve të pjerrëta është realizuar në arteriet kryesore të Bab el Oued @A.Kayouche