Me rastin e Ditëve Kombëtare të Arkitekturës në Francë (16 deri më 19 tetor), të cilat janë nën temën "Arkitekturat e përditshme", profesioni po e pyet veten për rolin e tij në një botë të kufizuar nga kriza klimatike dhe shterësia e burimeve. Arkitekti dhe mësuesi në shkollën e arkitekturës në Marselë, Matthieu Place, mbron një qasje të përgjegjshme të profesionit: të ndërtojë më pak, të transformojë më shumë, dhe të rikthejë jetë tek ekzistuesi pa braktisur krijimtarinë apo ambicien kolektive. Gazetari Paul Molga vazhdon reflektimin me këtë gjeneratë të ndërtuesve që po i përballen me zgjidhje të reja duke marrë burim në resurset e qyteteve të vjetra të shkretëtirës.
Edicioni i 10-të i Ditëve Kombëtare të Arkitekturës nxjerr në pah një sfidë qendrore: si të ndërtojmë ndryshe në një botë ku çdo metër katror i ri rëndon mbi planetin tone? Për Matthieu Place, përgjigjja kalon në fillim përmes një pyetjeje të mundimshme për vetë veprimin e ndërtimit. "Të ndërtohet, është domosdoshmërisht të shtrohet një gjurmë karbone," shpjegon ai. Kjo konsumon burime, e bën të papërpërshtatshëm tokën, shtyn më shumë territoret tona drejt artificialeve. "Përballë kësaj konstate, ai pyet për një ndryshim të thellë në profesion: një nga pyetjet më të mëdha është të mësojmë të punojmë me atë që ekziston. Rinovim, reabilitim, transformim në vend se të prodhojmë të rinjtë."
Kjo qasje përputhet me ambiciet e tema "Arkitekturat e përditshme", që fton të shikosh ndryshe hapësirat që ne i banojmë ose kalojmë çdo ditë. Për Matthieu Place, jeta e përditshme nuk është sinonim i zakonshëm: "Shtëpitë, shkollat, zyrat ose pajisjet publike formojnë marrëdhënien tonë me botën. Puna në këto vende është veprim që ndikon në mirëqenien kolektive." Rindërtimi bëhet kështu një fushë e inovacionit. Disa arkitektë shqyrtojnë ndërtimin e ndërtesave ekzistuese për të trashëguar qytetet pa e zgjeruar shtrirjen e tyre. Të tjerët eksplorojnë rikonvertimin e zyrave të zbrazëta në banesa, një problem i shtrëngueshëm që erdhi pas krizës së Covid dhe rritjes së punës nga shtëpia. "Kjo paraqet pyetjen e rikthyeshmërisë së hapësirave: si të projektosh ndërtesa që mund të ndryshojnë shfrytëzimin në kohë?" vijon ai.
Ky reflektim kërkon shumë inventivitet dhe modesti. Modesti gjithashtu në teknika. Matthieu Place mbron zgjidhjet me pak teknologji, të arritshme dhe të pakënaqshme energjitikisht: "Ventilimi natyral, zgjedhjet e orientimit, inercioni i tokës ose përdorimi i energjisë diellore për prodhimin e ujit të ngrohtë higjienik dhe ngrohjen… Këto janë pikërisht principet e thjeshta dhe të përshtatshme për klimën tonë mesdhetare. Duhen zbatuar në mënyrë sistemike". larg lëvizjeve arkitekturore të mëdha, ai mbron një praktikë "modeste", e orientuar drejt efikasitetit dhe rëndësisë së përdorimeve. Kjo filozofi, ai e përcjell edhe te studentët e tij. "Mësimdhënia e arkitekturës duhet ta vendosë cilësinë e hapësirës dhe përgjegjësinë mjedisore në qendër. Mund të jesh arkitekt pa ndërtuar diçka të re. Mund të veproni për mirëqenien e përbashkët duke rizbuluar ekzistencën. "Një ide që ishte e përafërt disa vite më parë, por që merr terren sa më shumë që kriza ekologjike trondit sigurinë e sektorit. larg pendesës për kohën e nënshkrimeve monumentale, arkitekti mbrojti një lloj tjetër gjurme: atë që lë në jetën e përditshme të banorëve. "Nuk është frustrues të ndërtojësh katedrale betoni. E rëndësishme është të përmirësosh ambientin e jetesës. Arkitektura e përditshme është ajo që shoqëron njerëzit, pa zhurmë, por në një mënyrë të qëndrueshme. "
Si e rifreskon Jugu arkitekturën e tij
(artikull nga Paul Molga – gazetar – botuar në Marcelle më 13 tetor 2025)
Qytetet tona moderne do të ngjajnë shpejt me fortifikat mesjetare të botës arabe? Më e shumta, arkitektët po shqyrtojnë këtë urbanizëm primitiv për të projektuar "qytete të mençura" të qëndrueshme, që do të jenë në gjendje të mbrojnë banorët e tyre nga nxehtësitë ekstreme. Qytetet e shkretëtirës, ksur (ksar në numër singular), e dinin si ta bënin këtë me një minimum inxhinierie. Dhe kjo është prej disa shekujsh. "Krijuesit e tyre bashkëpunonin me mjedisin për të ndërtuar, të ftoheshin rrugët. Dhe për të lëvizur ajrin deri në banesat", argumenton Corinne Vezzoni, arkitekteja marseljeze me medalje të artë të Akademisë së arkitekturës franceze.
Elementë termostatikë të temperaturës
Ruajtur në gjendjen e saj origjinale që nga shekulli XII në krahinat jugore të Atlasit të Ultë, Ai-ben-Haddou, i klasifikuar si trashëgimia botërore nga Unesco, shërben si model për urbanistët dhe regjisorët e fikcioneve (Gladiator, Lawrence i Arabisë, Games of Thrones...). Shtëpitë e tij të ndërtuara në tokë janë të ngjeshura, të mbledhura pas mureve të trashë të perimetrit. Ato janë të ndërtuara nga materiale termoreguluese lokale të bazuar në gur, tokë dhe dru.
Një studim i kryer në vitin 2013 nga kërkuesit e Universitetit të Firencës, përshkruan më saktësisht parimin e tyre: "Çdo ndërtesë mbulon një sipërfaqe prej 80 metra katrorë. Dritaret shikojnë në një oborr, një oborr hapur rreth të cilit janë vendosur dhomat e ndryshme të shtëpisë. Ai vepron si një rregullator i temperaturës, një burim drite dhe diellit," shpjegon arkitektja Eliana Baglioni.
Ky koncept krijon një frymëmarrje natyrale më të gjerë duke kapur çdo frymë të vogël freskuese nëpërmjet ventilacionit horizontal të dritareve dhe atij vertikal, krijuar nga hapja e ndërtesës në oborr, vazhdon ajo. Shtohen strukturat e mjeshtëruara të ftohjes, si turnet e erërave të vendosura zakonisht në çatitë për të drejtuar fluksin e erërave. Rezultati: një ajër më i ftohtë rreth 3°C brenda shtëpive në verë. Dhe më i ngrohtë rreth 2°C në dimër, sipas hulumtuesve.
Kufijtë e inxhinierisë perëndimore
Kjo është ekspozita "Qytetet e ngrohta: mësimet e arkitekturës arabe" e realizuar në fund të vitit 2023 në Muzeun e Dizajnit Vitra të famshëm, në Gjermani, që rimorri në vëmendjen e kohëve të fundit këto praktika të vjetra. Organizatorët e saj, urbanistët dhe hulumtuesit Ahmed dhe Rashid bin Shabib, atje dëshmoheshin arkitekturën tradicionale të vendeve arabe, nga Emiratet në Algjeri. Ata treguan se si ajo mund të përzieret me teknologjitë moderne për të përballuar sfidat mjedisore.
Ne ecurinë e ndërtimit të qyteteve tona si inxhinierë dhe jo si arkitektë. Ne e overprojektojmë gjithçka, duke kërkuar vazhdimisht të kontrollojmë ambientin tonë. Këta arkitektë bënin të kundërtën: ata i përgjigjeshin atyre", shpjegojnë ata. Nga Lindja e Mesme në Afrikën e Veriut, në 22 vende të studiuara nga vëllezërit Shabib. Prandaj, ka një thesar të ideve për mënyrën se si të adaptosh ndaj rritjes së temperaturave.
Modernizo teknikat tradicionale.
Në Afrikë, arkitekti Francis Kéré është bërë ekspert në artin e teknologjisë së ulët urbane. "Ai na tregon fuqinë e materialitetit të rrënjëzuar në vend", shpjegon jurisë e Pritzker që i ka dhënë nderimin e tij të shquar - që është ekvivalenti i çmimit Nobel në arkitekturë - në vitin 2022. "Modelet e arkitekturës perëndimore janë të paefektshme në Afrikë për shkak të mungesës së materialeve, kostos së tyre dhe adaptimit në kushte klimatike", komenton ai.
Ky burkinabe në të gjashtëdhjetat e tij mund të rendisë disa arritje emblematike të trendit të kursimit. Që në vitin 2001, ai shprehu qëllimet e tij duke modernizuar teknikat tradicionale të ndërtimit me qerpiç, të disponueshme me shumicë në rajon, për të ndërtuar kompleksin shkollor Gando nga i cili rrjedh. Ashtu si shumë shtëpi në vend, kompleksi është i mbuluar me fletë metalike të thjeshta të valëzuara. Megjithatë, për të thyer urën termike, ato janë ngritur dhe shkëputur nga një kornizë e bërë nga një dantellë elementësh të hollë çeliku dhe një tavan i bërë nga tulla argjile të shpuara, thjesht të grumbulluara të thata mbi shufra çeliku. Ajri i freskët hyn përmes dritareve të pajisura me dërrasa horizontale për të ftohur klasat, pastaj, ndërsa ngrohet, del përmes tavanit të shpuar, i tërhequr nga gropëza e krijuar nën çati.
Biomimetikë ekonomike.
Gjithandej, si në Turkana, në kampusin kenian të Learning Lions, janë krijuar kulla ventilacioni të larta, e frymëzuara nga kondat e ndërtuara nga kolonitë e fshatarëve, për të ftohur natyrisht klasat. "Këto arkitektura nuk pengojnë shprehjen e dizajnit, por vendosin qartazi pyetjen e vlerësimit teknologjik: sa është e nevojshme përdorimi i teknologjive?", pyet koordinatori i hetimeve Quentin Mateus i Low-tech Lab, burimi kryesor i dokumentimit mbi këtë temë në Francë. Në arkitekturë, ky qëndrim përmirëson rezilienca e territoreve në kontekste me tensione në burime. "Ajo e bën individët të jenë në gjendje të vepruar në shoqëri, e mundëson rivendosjen e mjeteve dhe promovon kreativitetin përreth zgjidhjeve të thjeshta dhe të arritshme për një numër të madh njerëzish. Është një përvojë e ndjeshme", e përmbyll ai.
Nga Marselha, Corinne Vezzoni ka nxjerrë tre principe të kursyer në energji, të cilat i ka shfaqur në Pavilionin francez të Bienalit të Arkitekturës në Venecia nën temën "Jetoni me vulnerabël". "Në fakt, urbanizmi qëndrueshmërisht duhet të përballëhet me inercinë e vendit, të lejojë që ajri të qarkullojë dhe të lërë vendin për bimësi", thotë ajo.
Gjimnazi Simone Veil, i cili ajo e paraqiste, përmban këto karakteristika. I dorëzuar në fund të vitit 2018, ai ka zënë vend në një tokë malore në kënde veriore të qytetit phokajan. Arkitekti e ka fragmentuar atë në disa ndërtesa literally të ngjitur në rrethin e kodrës. Përveç përfitimit peizazhist, ky zgjedhje ka lejuar që të shkojë pa ajësuar, duke përfituar nga inercia e fortë e betonit, i përdorur si material i vetëm. "Ai ri-kthen ditën ftohjen e mbledhur në muret që janë ngultitur në tokë gjatë natës", shpjegon Corinne Vezzoni. Duhet vetëm të shpërndajmë ajër të ftohtë në klasat që janë gjithmonë të kalojshme dhe të ajrohen natyrshëm. Një shembull shkollor...
Fotoja kryesore: Ndërtesat e gjimnazit Simone Veil janë ngulfatur në tokë për të ruajtur energjinë dhe ngrohjen e lëshuar nga inercia e tokës © Vezzoni & Associés