Η κλιματική αλλαγή διαταράσσει τον κύκλο του νερού και η ανθρώπινη δραστηριότητα εντείνει την έλλειψη γλυκού νερού. Οι εντάσεις για τον έλεγχο και την κατάληψη αυτού του ζωτικού πόρου εντείνονται. Όπως συνέβη με το πετρέλαιο τον 20ό αιώνα, το νερό γίνεται αιτία συγκρούσεων. Μπορούμε να βρούμε στο παρελθόν, ειδικά σε περιοχές με καλλιέργεια ποταμών, μηχανισμούς που επιλύουν τις τάσεις μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων μερών;
Το θέμα αναλύεται σε τρεις συζητήσεις μεταξύ επιστημόνων: Karl Matthias Wantzen και Bernard Mossé.
Ακολουθία 2 - Η μεσογειοποίηση της Βόρειας Ευρώπης απαιτεί αναθεώρηση της συνεργασίας Βόρειου/Νότιου.
Bernard Mossé : Μεταξύ όλων των συνεπειών, πιθανώς αναστρέψιμων, της κλιματικής αλλαγής, παρατηρούμε αυτό που ονομάζεται "μεσογειακοποίηση" της Βόρειας Ευρώπης. Μπορείς να μας πεις κάτι επ' αυτού; Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση και τι πρέπει να περιμένουμε τις επόμενες δεκαετίες;
Karl Matthias Wantzen : Σίγουρα. Οι μεσογειακές χώρες θα έπρεπε να προσκαλέσουν όλους τους δημάρχους των βόρειων χωρών να επισκεφθούν και να δουν την κατάστασή τους, ειδικά κατά τις περιόδους έλλειψης, με την ξηρασία, τις δασικές πυρκαγιές, και επίσης γεγονότα όπως αυτά που είδαμε στη Μεσόγειο, τον περασμένο Σεπτέμβριο. Στη Λιβύη έπεσε το διπλάσιο της ετήσιας βροχόπτωσης σε 48 ώρες, με αποτέλεσμα να πεθάνουν 3500 άνθρωποι. Παρόμοιες τραγωδίες συνέβησαν σε Ελλάδα και Ισπανία. Ήταν πραγματικά καταστροφικό. Η μεσογειακοποίηση της Βόρειας Ευρώπης σημαίνει ότι οι κλιματικές συνθήκες που είναι γνωστές εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ακόμα και χιλιάδες στη Μεσόγειο, ανεβαίνουν προς το βορρά. Δεν έχουμε πλέον μια καλά ισορροπημένη βροχόπτωση καθ' όλο το έτος, και ταυτόχρονα έχουμε όλο και περισσότερα ποτάμια που στερεύουν, με πολύ μειωμένη ροή, θέρμανση του νερού που οδηγεί σε ασθένειες λόγω της υπερπαραγωγής βακτηρίων, κλπ. Και επίσης καταστροφικά καταιγιδοειδή επεισόδια όπως αυτά που είδαμε στη Γερμανία, ή στο Βέλγιο, πριν από δύο χρόνια, με 134 νεκρούς σε μια χώρα όπου νόμιζαν ότι η πρόληψη των πλημμυρών λειτουργούσε. Αλλά τα γεγονότα υπερβαίνουν τις δυνάμεις της φαντασίας μας και πρέπει να αναπτύξουμε μια πολιτισμική συνείδηση του κινδύνου ειδικά μέσω ανταλλαγών Βορρά / Νότου. Τα γεγονότα που ήταν γνωστά ως «μοναδικά» αρχίζουν να γίνονται «συχνά». Το το είναι κανονικό είναι πια πολύ ρευστό. Πρέπει όχι μόνο οι πληθυσμοί πιο προς το βορρά να μαθαίνουν από τους πληθυσμούς του Νότου για την πρόληψη των καταστροφών, αλλά πρέπει να οργανώσουν και την αλληλεγγύη μεταξύ τους. Επειδή οι έλλειψεις χτυπούν φυσικά πολύ πιο βαριά στις μεσογειακές χώρες. Κάτι που δεν λέμε αρκετά είναι ότι πρέπει πραγματικά να προβλέπουμε και τις εγκαταλείψεις: εγκαταλείψεις ορισμένων καλλιεργειών και πρακτικών αλλά και ορισμένων αγροτικών περιοχών. Να μην καλλιεργούμε, για παράδειγμα, φράουλες και βατόμουρα στο Μαρόκο για τις ευρωπαϊκές αγορές το χειμώνα... Σε όρους διαχείρισης του νερού, πολιτιστικών πρακτικών και αλληλεγγύης, είναι ανόητο.
Bernard Mossé : Σε αυτήν την ανταλλαγή γνώσεων, ειδικότερα από το Νότο προς το Βορρά, βλέπεις άλλες τεχνικές, άλλα μέσα από τα οποία ο Βορράς θα μπορούσε να εμπνευστεί;
Karl Matthias Wantzen : Ήδη, να αναγνωρίσουμε ότι το νερό δεν είναι ανεξάντλητο και να διαχειριζόμαστε την έλλειψη, αυτό είναι κάτι που ο Βορράς μπορεί ήδη να μάθει· ειδικά να είναι πολύ λιγότερο απαιτητικός στη γεωργική παραγωγή ακόμα και στη βιομηχανική. Οι ιδιοκτήτες των μεγάλων επιχειρήσεων το έχουν καταλάβει αλλά θα έλεγα ότι δεν έχει ενσωματωθεί ακόμη στα επίπεδα των στελεχών, διευθυντών και υπαλλήλων. Οι χρήστες γενικά πιστεύουν ακόμη ότι το νερό θα βγει πάντα από τη βρύση τους και ότι μπορούν να το σπαταλούν όσο θέλουν. Καθώς το νερό παραμένει πολύ φθηνό σε αυτές τις περιοχές, η σπατάλη έχει πολύ μικρή επίδραση στο πορτοφόλι τους. Φυσικά δεν λέω ότι πρέπει να κάνουμε το νερό πολύ πιο ακριβό, αλλά ίσως θα έπρεπε να τιμωρήσουμε τη σπατάλη. Θα ήταν μια καλή ιδέα. Αλλά αυτό σημαίνει κυρίως ότι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι, οποιαδήποτε και αν είναι η πρακτική μας, ο άνθρωπος έχει πάντα επίπτωση στο νερό. Πρέπει να μετρήσουμε αυτό το αρνητικό οικολογικό αποτύπωμα. Πόση ποσότητα πρέπει να εξοικονομήσω για να βελτιώσω την κατάσταση του νερού. Πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες της φύσης σχετικά με το νερό, κάτι που έχει αγνοηθεί εντελώς.
Αλλά τώρα που αρχίζουμε να καταστρέφουμε τις βάσεις της επιβίωσής μας, καθώς οι καταστροφές διαδέχονται και επιταχύνονται, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε. Για παράδειγμα, στα βουνά όπως τα Vosges και η Μαύρη Πυρηναία, βλέπουμε τώρα εκτάρια και εκτάρια νεκρά δέντρα επειδή είναι πολύ ξηρά, επειδή φυτεύσαμε λανθασμένα είδη. Αλλά έχουμε και άλλα προβλήματα, όπως για παράδειγμα, η αποστράγγιση που κατευθύνει το νερό προς τα κάτω και αποσπά το νερό από τις πηγές που είναι ζωτικής σημασίας για τον κύκλο του νερού. Πρέπει να διατηρήσουμε, να αποκαταστήσουμε και να αναστήσουμε τις υγρές περιοχές που είναι οι πραγματικές σφουγγαρίστρες του τοπίου, που γεμίζουν τους υδροφόρους ορίζοντες και παρέχουν νερό κατά τη διάρκεια των ξηρασιών. Πρέπει να αλλάξουμε ακόμη και το μετεωρολογικό μας λεξιλόγιο. Στην τηλεόραση λέμε: "Θα κάνει κακό καιρό, θα βρέχει αυτή την εβδομάδα." Θα έπρεπε να λέμε το αντίθετο: «Θα βρέξει, οπότε ας το εκμεταλλευτούμε! Είναι μια ευκαιρία για εμάς να ποτίσουμε τα δέντρα με χαμηλότερο κόστος, για τα πράσινα και μπλε δίχτυα των πρασίνων χώρων των πόλεών μας»... η βλάστηση εκεί είναι πράγματι σε κακή κατάσταση. Πρέπει να επανεξετάσουμε αυτό εντελώς και να αναρωτηθούμε πού βρίσκονται οι πιθανές σφουγγαρίστρες, ιδίως στο αστικό περιβάλλον, και πώς μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε. Και πάνω απ' όλα, να μην πιστεύουμε ότι αρκεί να χτίσουμε ένα δεξαμενή: πρέπει να ξέρουμε πού βρίσκεται η φυσική σφουγγαρίστρα που έχει πολλά δισεκατομμύρια χρόνια εμπειρίας. Πώς μπορούμε να βρούμε καλύτερες λύσεις από αυτές που βασίζονται στη φύση;
Bernard Mossé: Σχετικά με αυτό, ποια διδάγματα μπορούμε να αντλήσουμε από την πολυσυζητημένη υπόθεση γύρω από τις μεγάλες δεξαμενές;
Karl Matthias Wantzen: Είναι μια στάση που δυστυχώς βλέπουμε λίγο παντού. Πριν από λίγο καιρό, ο πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Ισπανία μου είπε, ακόμη και αφού μόλις είχε δηλώσει ότι ορισμένες περιοχές σύντομα δεν θα μπορούν πλέον να καλλιεργήσουν αμπελώνες: "Θα υπάρχει πάντα νερό, δεν πρέπει να αλλάξουμε τίποτα στην αμπελουργία." Αλλά ναι, πρέπει να αλλάξουμε. Και αυτή η αλλαγή επηρεάζει τις διαφορετικές πρακτικές του ανθρώπου και κυρίως τη διατροφή και τη γεωργία μας. Ένα μεγάλο μέρος της σημερινής γεωργίας δεν είναι πλέον συμβατό με την κλιματική αλλαγή. Δεν επικρίνω τους παραγωγούς που πρέπει να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των καταναλωτών, αλλά παραπονιέμαι μάλλον για τους καταναλωτές που θέλουν πάντα να αγοράζουν φθηνό κρέας και να το καταναλώνουν επτά ημέρες την εβδομάδα. Δεδομένης της υδατικής αποτύπωσης στην παραγωγή κρέατος, αυτό είναι αδύνατο! Πρέπει απαραιτήτως να μειώσουμε την κατανάλωσή μας σε κρέας αλλά και σε άλλες καλλιέργειες. Θα μιλούσα για μια «υδροφορική»oooooo κατανάλωση, όπως η παραγωγή στην Ισπανία που εξάγει ένα μεγάλο μέρος των λαχανικών της (και έτσι το νερό της) σε φορτηγά προς το βορρά αντί να τα κρατάει για τους ντόπιους. Αλλά καθώς η μοναδική μέτρηση είναι η άμεση κερδοσκοπία, πουλάμε σταδιακά το μέλλον μας, δηλαδή αυτό των παιδιών μας.
Σύντομη βιογραφία
Ο Karl Matthias Wantzen σπούδασε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο της Κωνστάντσας, ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στα βραζιλιάνικα ύδατα στο Ινστιτούτο Max Planck και απέκτησε την ερευνητική του επάρκεια με θέμα τη «Βιοποικιλότητα και προστασία της φύσης στους μεγάλους ποταμούς». Για 8 χρόνια, ηγήθηκε ενός διεθνούς συνεργατικού έργου στο Παντανάλ του Βραζιλία, την τεράστια πλατωμάδα του ποταμού Παραγουάι.
Από το 2010, είναι καθηγητής σε γαλλικά πανεπιστήμια, πρώτα στο Τουρ και από το 2023 στο Στρασβούργο. Εκτός από μια καθηγητική έδρα UNESCO "Ποτάμια και Πολιτιστική Κληρονομιά", διευθύνει επίσης μια διεπιστημονική καθηγητική έδρα "Νερό και Βιωσιμότητα" για την τριεθνή πανεπιστημιακή συνεργασία "EUCOR- The European Campus".
Περισσότερες πληροφορίες στο https://ites.unistra.fr/recherche/equipes/bise/karl-matthias-wantzen, https://www.unesco-chair-river-culture.eu/
Βερνάρντ Μοσέ Ιστορικός, υπεύθυνος Έρευνας, Εκπαίδευσης, Κατάρτισης του συλλόγου NEEDE Μεσογείου.
Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Camp des Milles - Μνήμη και Εκπαίδευση, για το οποίο υπήρξε επιστημονικός υπεύθυνος και συντονιστής της Καθέδρας UNESCO "Εκπαίδευση για την Πολιτοποίηση, Ανθρωπιστικές Επιστήμες και σύγκλιση των μνημείων" (Πανεπιστήμιο Αιξ-Μαρσέιγ / Camp des Milles).