Στην εποχή που οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται αισθητές κάθε μέρα όλο και περισσότερο, οι χώρες της Μεσογείου δεν μένουν με σταυρωμένα χέρια. Μακριά από τις μεγάλες συνόδους, αναδύονται συγκεκριμένες λύσεις. Ηλιακό υδρογόνο, καθαρό νικέλιο, θερμικοί ηλιοστάτες ή χωριά με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα: η ενεργειακή μετάβαση παίζεται εδώ και τώρα, στη διασταύρωση περιβαλλοντικών, γεωπολιτικών και βιομηχανικών προκλήσεων.
Αυτό το άρθρο, σχετικά με την ενεργειακή μετάβαση, είναι μια περίληψη 4 άρθρων που δημοσιεύτηκαν στο 22-med. Μπορείτε να τα βρείτε στις 11 γλώσσες που χρησιμοποιούνται στον ιστότοπο:
Σύντομα ηλιακό υδρογόνο χωρίς ηλεκτρισμό : από την Caroline Haïat
Με την υδρομεταλλουργία, λύσεις πράσινης ενέργειας ; : από τον Andri Kounnou
Στην Κύπρο, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από τον ήλιο και το αλάτι : από τον Andri Kounnou
Στην Αίγυπτο, « Έξυπνα Πράσινα Χωριά » : από τον Mohamed Ahmed
Από την αιγυπτιακή έρημο στα ισραηλινά εργαστήρια, περνώντας από τις κυπριακές εξορύξεις, μια νέα γενιά ενεργειακών λύσεων επιβάλλεται. Υπό την πίεση της ανάγκης, αυτές οι ηλιακές, υδρομεταλλουργικές ή εδαφικές καινοτομίες ανατρέπουν τα υπάρχοντα μοντέλα.
Περισσότερο από μια απλή τεχνολογική προσαρμογή, αυτές οι πρωτοβουλίες σκιαγραφούν μια αλλαγή παραδείγματος. Κάθε μία από αυτές απαντά σε μια κοινή επιταγή: να παράγει, να αποθηκεύει ή να καταναλώνει την ενέργεια διαφορετικά.
Ένα πραγματικά πράσινο υδρογόνο… χωρίς ηλεκτρισμό
Στο Ισραήλ, μια start-up ποντάρει στον ήλιο για να παράγει ένα πραγματικά πράσινο υδρογόνο. Η QD-SOL σκοπεύει να ανατρέψει την αγορά του υδρογόνου παραλείποντας… τον ηλεκτρισμό. Χάρη σε μια φωτοκαταλυτική τεχνολογία που ανέπτυξε η καθηγήτρια Lilac Amirav, η εταιρεία μετατρέπει απευθείας το φως του ήλιου σε υδρογόνο, χωρίς να περάσει από το δαπανηρό στάδιο της ηλεκτρόλυσης.
Μια επανάσταση που καθίσταται δυνατή από νανοσωματίδια ικανά να διαχωρίσουν τα μόρια του νερού υπό την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. «Αφαιρούμε τις εκπομπές και μειώνουμε σημαντικά το κόστος παραγωγής», επισημαίνει ο Asaf Abramov, υπεύθυνος στρατηγικής της QD-SOL. Με τιμή 2,70 δολάρια/κιλό που αναμένεται μέχρι το τέλος του 2026, η διαδικασία στοχεύει να ανταγωνιστεί τις παραδοσιακές μεθόδους, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα.
Πέρα από την τεχνική απόδοση, το ζήτημα είναι παγκόσμιο. Το λεγόμενο «γκρίζο» υδρογόνο αντιπροσωπεύει ακόμα το 95% της παγκόσμιας παραγωγής. Ωστόσο, κάθε κιλό αυτού του «καθαρού» καυσίμου παράγει στην πραγματικότητα 12 κιλά CO₂ όταν παράγεται μέσω μετατροπής του μεθανίου. Αυτό αναιρεί το οικολογικό του ενδιαφέρον.
@QD SOL
Στην Κύπρο, η διπλή ενέργεια του PROTEAS
Άλλη προσέγγιση, άλλη περιοχή: στην Κύπρο, το ερευνητικό κέντρο PROTEAS επενδύει στον ήλιο και το αλάτι. Στο παραλιακό χωριό Πεντακόμω, 50 ηλιοστάτες κατευθύνουν τις ακτίνες του ήλιου προς έναν κεντρικό πύργο, θερμαίνοντας λιωμένο αλάτι για να παράγουν έως 150 kW θερμικής ενέργειας.
Η εγκατάσταση επιτρέπει την παραγωγή ηλεκτρισμού, αλλά και πόσιμου νερού. Χάρη σε μια μονάδα αφαλάτωσης που βασίζεται στην αντίστροφη όσμωση, παρέχει καθημερινά δύο κυβικά μέτρα γλυκού νερού. «Δοκιμάζουμε εδώ τεχνολογίες που συνδυάζουν ενέργεια και προσαρμογή στο κλίμα», εξηγεί ο ερευνητής Μάριος Γεωργίου. Το PROTEAS αποτελεί έναν μοναδικό χώρο πειραματισμού για ηλιακή αφαλάτωση, έξυπνη διαχείριση ενέργειας ή ακόμα και κινητήρες Stirling.
Και η προσέγγιση είναι περιεκτική: το κοινό μπορεί ακόμα και να «υιοθετήσει» έναν ηλιοστάτη για να υποστηρίξει την έρευνα. Ένας πρωτότυπος τρόπος χρηματοδότησης της μετάβασης, ενώ ευαισθητοποιεί για την σπανιότητα του νερού και τον ηλιακό πλούτο της περιοχής.
…και το στοίχημα της υδρομεταλλουργίας
Στην πλευρά των βουνών, το υπέδαφος μπαίνει στη σκηνή. Στην τοποθεσία της ιστορικής εξόρυξης Σκουριώτισσας, η εταιρεία Hellenic Minerals εξάγει και καθαρίζει νικέλιο με μια διαδικασία που απαιτεί λιγότερη ενέργεια: την υδρομεταλλουργία.
Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τη διάλυση της λατερίτης (ορυκτό πλούσιο σε νικέλιο) πριν κρυσταλλωθεί το μέταλλο με τη μορφή θειικού (NiSO₄·6H₂O). Αποτέλεσμα: ένα καθαρό υλικό, άμεσα χρησιμοποιήσιμο για την κατασκευή μπαταριών υψηλής απόδοσης — απαραίτητες για ηλεκτρικά οχήματα ή αποθήκευση ανανεώσιμης ενέργειας.
Λιγότερο ενεργοβόρα από την κλασική μεταλλουργία, η υδρομεταλλουργία μειώνει σημαντικά τις εκπομπές και τα απόβλητα. Ένα πρόγραμμα αναγέννησης συνοδεύει άλλωστε την τοποθεσία, που βρίσκεται στο Γεωπάρκο Τρόοδους, καταχωρημένο στην UNESCO. «Θέλουμε να συνυπάρχουν η βιομηχανική καινοτομία και η περιβαλλοντική διατήρηση», διαβεβαιώνει ο Νικόλαος Δημόπουλος, γενικός διευθυντής της εταιρείας.
Στην Αίγυπτο, πράσινα χωριά σε μεγάλη κλίμακα
Πιο νότια, στην Αίγυπτο, η ενεργειακή μετάβαση γίνεται σε επίπεδο περιοχών. Στο κυβερνείο του Άσουαν, το χωριό Φαρές έχει γίνει το πρώτο «Πράσινο Χωριό» της χώρας: μηδενικό άνθρακα, 100% ηλιακό, πλήρως σχεδιασμένο για να προσαρμόζεται στις τοπικές κλιματικές συνθήκες.
Ηλιακά στέγαστρα, σταθμοί επεξεργασίας με τριτοβάθμια φιλτράρισμα, δημόσιος φωτισμός LED που τροφοδοτείται από τον ήλιο, ανακαινισμένα αρδευτικά δίκτυα, ανάκτηση λυμάτων για γεωργία… Αυτό το πρόγραμμα, που ξεκίνησε μετά την COP27, στοχεύει να γενικεύσει αυτό το είδος μοντέλου σε όλα τα 27 κυβερνεία της χώρας.
Η αρχιτέκτονας Σάρα Ελ Μπαττούτι, επικεφαλής του έργου, υπογραμμίζει μια νέα αρχιτεκτονική προσέγγιση: «Πρόκειται για μια ευφυΐα στη σχεδίαση, κτίρια ικανά να προσαρμόζονται σε κύματα καύσωνα, πλημμύρες, ενώ βελτιστοποιούν τους φυσικούς πόρους.» Τρία αιγυπτιακά χωριά έχουν μάλιστα λάβει την διεθνή πιστοποίηση του Green Building Council, μια παγκόσμια πρωτοτυπία για αγροτικές περιοχές.
Μια Μεσόγειος σε μετάβαση
Από το ηλιακό υδρογόνο μέχρι τον κυπριακό ηλιοστάτη, από το καθαρό νικέλιο μέχρι τα κλιματικά ανθεκτικά χωριά, ένα κοινό σημείο συνδέει αυτά τα έργα: η μεσογειακή τους ρίζα. Αυτή η περιοχή, ιστορικά υπό ενεργειακή και κλιματική πίεση, γίνεται παραδόξως ένα εργαστήριο πράσινης καινοτομίας.
Αυτές οι λύσεις, αν και διακριτές, σκιαγραφούν από κοινού ένα ενεργειακό μέλλον όπου η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα υποχωρεί υπέρ βιώσιμων, συχνά τοπικών και μερικές φορές απροσδόκητων προσεγγίσεων. Η Μεσόγειος δεν είναι πια ένα απλό δοχείο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής: επιβάλλεται πλέον ως εστία πειραματισμού.
Φωτογραφία της Κεφαλίδας : Οι ηλιοστάτες είναι εξοπλισμένα καθρέφτες που ακολουθούν την κίνηση του ήλιου. Η μονάδα έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί με θερμική ισχύ 10 kW και να παράγει έως 2 m3 αποσταγμένου προϊόντος ανά ημέρα @TheCyprusInstitute