Τα Τίρανα ζουν στον ρυθμό μιας συνεχούς μεταμόρφωσης. Από τη γκρίζα κομμουνιστική εποχή στην αρχιτεκτονική αναρχία, η αλβανική πρωτεύουσα προσπαθεί να δημιουργήσει μια αστική ενότητα με περισσότερη ή λιγότερη επιτυχία. Για τον Helidon Haliti, έναν από τους πιο εξέχοντες καλλιτέχνες της χώρας, η τέχνη πρέπει να είναι αναπόσπαστο μέρος αυτής της ανάπτυξης, υπογράφοντας την ταυτότητα της πόλης στους δημόσιους χώρους.
Τα Τίρανα είναι μια εξαιρετικά δυναμική πόλη. Τα μπαρ και τα εστιατόρια, οι ζωντανές οδοί και οι νέοι αστικοί χώροι την καθιστούν έναν ελκυστικό προορισμό. Ωστόσο, πέρα από αυτή τη βιτρίνα, η τέχνη φαίνεται να παραμένει στο παρασκήνιο. Ο ζωγράφος Helidon Haliti, μία από τις πιο κριτικές και εποικοδομητικές φωνές της Αλβανίας, πιστεύει ότι τα Τίρανα στερούνται μιας συνεκτικής στρατηγικής για να αναδείξουν ή να εκτιμήσουν τις εικαστικές τέχνες.
Αναλύοντας τις πρόσφατες εξελίξεις, προτείνει συγκεκριμένες λύσεις, σκέφτεται τι θα μπορούσε να γίνει για να αποκατασταθεί η τέχνη στη δημόσια ζωή. «Η αρχιτεκτονική αναρχία και η απουσία μιας ενιαίας καλλιτεχνικής προσέγγισης έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στην πόλη,» λέει, υπογραμμίζοντας τη σημασία πρωτοβουλιών όπως το Mural Fest, για να προσφέρει περισσότερα χρώματα και ζωή στην Τίρανα.
Από την αστική αναρχία…
Πριν από τη δεκαετία του 1990, τα Τίρανα ήταν μια πόλη με αυστηρή αρχιτεκτονική δομή, στενά ελεγχόμενη από το καθεστώς. Οι χώροι αφιερωμένοι στην τέχνη ήταν σπάνιοι, κυρίως περιορισμένοι σε κρατικούς θεσμούς, όπως τα μουσεία και τα δημόσια κτίρια. Επιπλέον, οι εκθέσεις, ως καλλιτεχνική έκφραση, υποβάλλονταν σε αυστηρή εποπτεία. Ωστόσο, η πόλη απολάμβανε μια αρχιτεκτονική σταθερότητα, αν και ψυχρή και περιορισμένη σε δημιουργικότητα.
Με την έλευση της δημοκρατίας το 1991, οι αλλαγές ήταν άμεσες, αλλά συχνά ανεξέλεγκτες. «Από τότε, η αστική αναρχία πήρε τον έλεγχο των Τιράνων. Η αρχιτεκτονική αναπτύχθηκε αυθόρμητα, χωρίς σαφή καλλιτεχνική όραση. Οι άνθρωποι άρχισαν να χτίζουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, διαμορφώνοντας μια πόλη χωρίς σαφή ταυτότητα», εξηγεί ο Haliti.
Ένα από τα κύρια προβλήματα, σύμφωνα με αυτόν, ήταν η έλλειψη μιας σαφούς πολιτιστικής πολιτικής. «Αντί να μετατραπεί σε μια ζωντανή καλλιτεχνική πρωτεύουσα, η Τίρανα γέμισε τσιμέντο. Τα γκρίζα χρώματα κάλυψαν τις προσόψεις, και η πόλη έγινε περισσότερο ένας υπερφορτωμένος χώρος παρά ένας τόπος καλλιτεχνικής έμπνευσης,»συνεχίζει.
…στο Φεστιβάλ Street Art
Ένα από τα πιο σημαντικά εγχειρήματα για να φέρει την τέχνη στον δημόσιο χώρο ήταν η δημιουργία του Mural Fest. Αυτό το φεστιβάλ, που οργανώνεται από τον Δήμο της Τίρανας, στοχεύει να μετατρέψει τους τοίχους της πόλης σε μνημειώδη έργα τέχνης. Αυτή η εκδήλωση που συγκεντρώνει τοπικούς και διεθνείς καλλιτέχνες προσθέτει δυναμική και χρώμα στους αστικούς χώρους.
Για τον Haliti, αυτή η πρωτοβουλία έχει σίγουρα σκορπίσει την πόλη με σημεία χρώματος, αλλά προειδοποιεί για τον κίνδυνο να ανοίξει το φεστιβάλ σε μη αναγνωρισμένους καλλιτέχνες, που ενδέχεται να στερούνται επαγγελματισμού. "Έργα όπως αυτό απαιτούν εξειδίκευση και εμπειρία για να πραγματοποιηθούν σωστά, γιατί ξέρω τι σημαίνει να ζωγραφίζεις τοίχους χωρίς να έχεις τις σωστές προδιαγραφές. Αν και το Mural Fest φέρνει ενέργεια και φρεσκάδα, αυτό δεν είναι αρκετό για να δημιουργήσει ένα βιώσιμο καλλιτεχνικό οικοσύστημα," δηλώνει. Υπογραμμίζει επίσης ότι η απουσία μιας σαφούς διαδικασίας επιλογής και επαγγελματικής εποπτείας ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο την ποιότητα και τη μακροχρόνια διάρκεια αυτών των έργων.
Και προσθέτει: "Στην Τίρανα, πολλές καλλιτεχνικές δραστηριότητες διεξάγονται σε εξωτερικούς χώρους, αλλά οι περισσότερες από αυτές ανήκουν στη μουσική, τον θόρυβο και τις γιορτές. Η πρωτεύουσα μας πνίγει όλους. Οι εικαστικές τέχνες υποφέρουν περισσότερο. Η πόλη είναι κατακλυσμένη από κοινές διαφημίσεις και φωτεινά φώτα, όπως οποιαδήποτε άλλη μητρόπολη."
Πέρα από τις τοιχογραφίες
Για τον Haliti, η τέχνη του δρόμου πρέπει να υπερβαίνει την απλή τοιχογραφία, ώστε να ενσωματωθεί στην ίδια την αρχιτεκτονική της πόλης, με νέους χώρους διαθέσιμους για τους καλλιτέχνες. Για να γίνει μέρος της καθημερινής ζωής των πολιτών. Προτείνει λοιπόν τη δημιουργία μιας σαφούς στρατηγικής για την ενσωμάτωση της τέχνης στη δημόσια ζωή, δηλαδή μια συνεργασία μεταξύ του Δήμου και της καλλιτεχνικής κοινότητας για την ανάπτυξη ενός νομικού πλαισίου που να υποστηρίζει την τέχνη στους αστικούς χώρους. Υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη παροχής χρηματοδοτικής στήριξης για την πραγματοποίηση μνημειωδών έργων σε βιώσιμα υλικά όπως ο χάλυβας και το μάρμαρο.
Προτείνει επίσης να αφιερωθούν χώροι στους καλλιτέχνες, όπως δημόσια στούντιο και γκαλερί, όπου μπορούν να οργανωθούν τακτικές εκθέσεις. Στα μάτια του, ωστόσο, ένα παραμένει το κρίσιμο βήμα: η δημιουργία μιας συγκεκριμένης ζώνης της πόλης, όπου οι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να εκθέσουν τα έργα τους και οι πολίτες και επισκέπτες θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν γύρω από την τέχνη. Ο λόγος του αρχίζει να βρίσκει απήχηση. Εκτός από την υποστήριξη των θεσμών στις εικαστικές τέχνες, ο δήμος των Τιράνων έχει πράγματι επενδύσει στις υποδομές και θέτει σε εφαρμογή χρηματοδοτήσεις για έργα στον δημόσιο χώρο, μέσω ιδίων πόρων και συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς.
Φωτογραφία Κάλυψης: Δημιουργήθηκε με αφορμή το Mural Fest 2021, αυτό το έργο που υπογράφεται από τον Έλληνα καλλιτέχνη Gera έχει καταταγεί ανάμεσα στις 100 καλύτερες εικόνες του κόσμου © DR