Στο ορεινό χωριό Αντιά της Εύβοιας για σχεδόν 2.500 χρόνια οι κάτοικοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας μια γλώσσα που δεν μιλιέται αλλά σφυρίζεται. Αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος επικοινωνίας κινδυνεύει να εξαφανιστεί, καθώς δεν υπάρχουν νέοι στο χωριό και οι εναπομείναντες κάτοικοι, 25 τον αριθμό, είναι ηλικιωμένοι και δυσκολεύονται να σφυρίξουν λόγω της τεχνητής οδοντοστοιχίας τους. Ο Παναγιώτης Τζαναβάρης, ένας άντρας που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο χωριό, έχει αφοσιωθεί στην διάσωση και και διάδοση της Σφυριάς.
Η σφυριχτή γλώσσα του χωριού Αντιά έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο το 1967, μετά από ένα αεροπορικό δυστύχημα που συνέβη στην περιοχή. Οι κάτοικοι του χωριού ξεκίνησαν τις έρευνες προκειμένου να βρεθεί ο πιλότος και στην προσπάθειά τους να συνεννοηθούν μεταξύ τους για την πορεία των ερευνών, επικοινωνούσαν σφυρίζοντας. Στο χωριό είχαν μεταβεί δημοσιογράφοι από ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία προκειμένου να καλύψουν το γεγονός και για πρώτη φορά άκουσαν την σφυριχτή γλώσσα. Αυτή η γλώσσα επέτρεψε λοιπόν στις έρευνες να προχωρήσουν γρήγορα, σε μια εποχή που τα μέσα επικοινωνίας στο πεδίο ήταν σχεδόν ανύπαρκτα.
Η δυσκολία της Σφυριάς
Ο Παναγιώτης Τζαναβάρης έμαθε την σφυριχτή γλώσσα σε ηλικία 12 ετών. Θυμάται με νοσταλγία τις χρονιές που το χωριό του ήταν γεμάτο ζωή και οι κάτοικοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους με σφυρίγματα: «Μέχρι να πάμε στο δημοτικό σχολείο, όλα τα παιδιά του χωριού καταλάβαιναν και μιλούσαν τη Σφυριά». Όπως λέει, αυτός ο τρόπος επικοινωνίας χρησιμοποιούνταν ιδιαίτερα από τους κτηνοτρόφους της περιοχής που ενημέρωναν τους άλλους κατοίκους στην άλλη άκρη του χωριού, για ό,τι συνέβαινε. «Τότε δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα και η Σφυριά ήταν ο μόνος τρόπος επικοινωνίας των χωρικών που ήταν διασκορπισμένοι όλη την ημέρα στις κορυφές και τις πλαγιές του βουνού. Αν κάποιος, για παράδειγμα, έχανε το ζώο του, ειδοποιούσε όλο το χωριό σφυρίζοντας και η πληροφορία κυκλοφορούσε σε μερικά κλάσματα δευτερολέπτου από τη μία άκρη του βουνού στην άλλη. Σε άλλες περιστάσεις, θα χρειαζόταν ώρες για να ενημερώσει ο ένας τον άλλον σε περίπτωση προβλήματος.»
Η εκμάθηση της Σφυρίας δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς δεν υπάρχει θεωρία και το μόνο που απαιτείται είναι η πρακτική. «Η άλλη δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι οι νέοι έχουν φύγει από τα Αντία, οπότε δεν ακούν τη γλώσσα όπως την ακούγαμε όταν ήμασταν παιδιά. Έχω παρατηρήσει στα μαθήματα που δίνω, ότι όταν ζητώ από τους μαθητές να μου πουν μια φράση σφυρίζοντας, δυσκολεύονται. Αντίθετα, όταν την σφυρίζω πρώτος, είναι πολύ πιο εύκολο γι' αυτούς να την αναπαραγάγουν», τονίζει.
Διάδοση της γλώσσας
Ο Παναγιώτης Τζαναβάρης ζει πλέον στη Σύρο. Μέσα από επισκέψεις σε σχολεία του νησιού αλλά και σε άλλα ανά την Ελλάδα, προσπαθεί να μυήσει τους νέους στα μυστικά της σφυριχτής γλώσσας . Τα αποτελέσματα, όπως λέει, είναι ενθαρρυντικά!
«Πολλά παιδιά, αλλά και ενήλικες ενδιαφέρονται να μάθουν αυτή την ιδιαίτερη γλώσσα. Τα παιδιά είναι πολύ ενθουσιασμένα. Πρόσφατα, επισκέφτηκα δημοτικά σχολεία στην Αθήνα, τη Λάρισα και τη Σύρο. Οι μαθητές έθεταν πολύ εύστοχες ερωτήσεις για την Σφυριά και έδειξαν μεγάλη επιθυμία να την μάθουν. Είναι πολύ σημαντικό, γιατί μόνο έτσι μπορεί να διασωθεί η γλώσσα».
Ενδιαφέρον από όλο τον κόσμο
Τα τελευταία χρόνια ξένα μέσα ενημέρωσης όπως το BBC, η France Télévision και το ιαπωνικό κανάλι Japan Voice, , επισκέφτηκαν το ορεινό χωριό της Εύβοιας για να παρουσιάσουν την ιστορία της σφυριχτής γλώσσας και να μιλήσουν με τους λίγους κατοίκους που έχουν μείνει στην περιοχή. Παράλληλα, ελληνικές και ερευνητικές ομάδες από πολλές χώρες μεταβαίνουν στα Αντία για να την μελετήσουν.
Από την πλευρά του, ο Παναγιώτης Τζαναβάρης συμμετέχει σε διεθνείς συνέδρια για την σφυριχτή γλώσσα που χρησιμοποιείται σε τουλάχιστον 70 κοινότητες ανά τον κόσμο. Στόχος του είναι να μετατρέψει το μοναδικό σχολείο του χωριού Αντιά, το οποίο δεν λειτουργεί εδώ και πολλά χρόνια μια και δεν υπάρχουν μαθητές στην περιοχή, σε ένα κέντρο αρχείων, μελέτης και διάσωσης της Σφυριάς.
«Θα κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου προκειμένου η γλώσσα αυτή να μη χαθεί. Είμαι σίγουρος πως, αν ευαισθητοποιηθούν οι νέεοι , η σφυριχτή γλώσσα θα αναβιώσει», προσθέτει. Αξίζει να σημειωθεί πως το 2019 η Σφυριά εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς αλλά δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί από την UNESCO. Ένα πρώτο βήμα πάντως, που δίνει ελπίδα.
Φωτογραφία της Κεντρικής: Ο Παναγιώτης Τζαναβάρης αφιερώνεται στη διάδοση και στη διάσωση της Σφυρίας ©Παναγιώτης Τζαναβάρης