*Αντιμέτωπες με την κλιματική αλλαγή, οι χώρες του Νότου, ειδικά το Μαρόκο, έχουν αναπτύξει πρακτικές και μέτρα προσαρμοσμένα στους τομείς της γεωργίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της εκπαίδευσης. Αυτά περιλαμβάνουν πιο βιώσιμους τρόπους διατροφής και καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων, με στόχο την προώθηση μιας κυκλικής και ανθεκτικής οικονομίας. Παραδείγματα από τα οποία μπορεί να εμπνευστεί η Ευρώπη, η οποία αντιμετωπίζει μια επιτάχυνση της "μεσογειοποίησης" του κλίματός της, όπως εξηγεί ο Abdessalam EL KHANCHOUFI στον Bernard MOSSÉ **.
Η έννοια της αγροοικολογίας είναι η ίδια στην Ευρώπη και στο Μαρόκο. Για παράδειγμα, όταν γαλλικοί και μαροκινοί σύλλογοι συναντιούνται σε αυτόν τον τομέα, συζητούν τις ίδιες έννοιες, τις ίδιες μεθόδους και προσεγγίσεις.
Η μαροκινή γεωργία ως υπόδειγμα για μια οικολογικά υπεύθυνη γεωργία
Κατά κάποιον τρόπο, η αγροοικολογία υπήρχε πάντα στο Μαρόκο, ακόμα και αν παραμέληθηκε για κάποιο διάστημα λόγω έλλειψης οικονομικής αποδοτικότητας. Σήμερα, οι αγρότες ενθαρρύνονται να επιστρέψουν σε αυτές τις πρακτικές, επειδή πιστεύεται ότι οι ανάγκες σε τροφή και ποιοτικά προϊόντα έχουν γίνει προτεραιότητα για τους αστικούς πληθυσμούς. Στο Μαρόκο, το 40% του πληθυσμού ζει στην αγροτική περιοχή. Ωστόσο, αυτός ο αγροτικός κόσμος εξαρτάται κυρίως από τη γεωργία, η οποία αντιπροσωπεύει έως και το 20% του ΑΕΠ. Ένας τομέας που απασχολεί περίπου το 40% του ενεργού πληθυσμού. Το 2020, όταν ήρθε η πανδημία, το μαροκινό σύστημα λειτούργησε καλά επειδή υπήρχε παραγωγή από την υπαίθρια περιοχή. Δεν υπήρξε έλλειψη φρούτων και λαχανικών στις αγορές, επειδή το σύστημα διανομής, μεταφοράς και αποθήκευσης δεν είχε φτάσει το βαθμό βιομηχανικοποίησης του ευρωπαϊκού συστήματος, το οποίο διαταράχτηκε από αυτήν την κρίση. Στο Μαρόκο, οι αγροτικές αγορές, οι τοπικές αγορές, η τοπική διατροφή κάθε περιοχής βοήθησαν στην ανακούφιση της κρίσης. Στην Ευρώπη, όπου η γεωργία έχει γίνει μια αυτόνομη βιομηχανία, συνδεδεμένη με τη μεγάλη διανομή και με μακρινές μεταφορές, οι σύντομοι κύκλοι έχουν γίνει η εξαίρεση. Σε αυτό, η ιδιαιτερότητα του Μαρόκου μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα. Το γεωργικό μας μοντέλο μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί στην τοπική οικονομία, ενώ στην Ευρώπη πρέπει να καταβάλει πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια για να επανακτήσει πρακτικές γεωργίας, κατανάλωσης και διανομής πιο οικολογικές.
Στη διαχείριση του νερού, υπάρχει μεταφορά πρακτικών μεταξύ της νότιας Μεσογείου, η οποία υποφέρει από αιώνες από έλλειψη, και του βορρά που μέχρι στιγμής έχει ευνοηθεί.
Η διαχείριση αυτού του πόρου ρυθμίζεται από ένα έθιμο δίκαιο που μερικές φορές χρονολογείται ακόμα και 70 χρόνια πίσω. Συνδέεται με την τοπική γνώση και πρακτικές. Στο νότιο Μαρόκο, για παράδειγμα, υπάρχει ένα σύστημα υπόγειας διανομής επειδή η θερμοκρασία φτάνει τους 50 βαθμούς. Έτσι προσπαθούμε να κρατήσουμε το νερό μακριά από την εξάτμιση και την ηλιακή ακτινοβολία για τη βέλτιστη χρήση αυτού του πόρου που γίνεται όλο και πιο σπάνιος. Έχουν δημιουργηθεί ένα δίκτυο μικρών και μεγάλων φραγμάτων. Κάποια δεν παρέχουν πλέον τις περιοχές όπου κατασκευάστηκαν, αλλά ποτίζουν ένα εκτεταμένο σύνολο εδαφών μέσω υδραυλικών οδών. Ο στόχος είναι να μεταφερθεί το νερό από ορισμένα λεκάνης σε άλλες, πιο ελλειμματικές. Ως συμπλήρωμα αυτών των μεγάλων έργων, υπάρχουν επίσης συνεταιρισμοί αγροτών που διαχειρίζονται τη διανομή του νερού στις αρδευόμενες εκτάσεις γύρω από τα μικρά και μεσαία φράγματα, σε όλο το Μαρόκο.
Στη μαροκινή γεωργία, εμφάνιση νέων επαγγελμάτων σχετικών με τις καινοτομίες
Νέες επαγγελματικές δραστηριότητες αναδύονται, ειδικά στον τομέα του εμπορίου γεωργικών προϊόντων και τοπικών προϊόντων. Οι πλατφόρμες πώλησης τοπικών προϊόντων κερδίζουν δημοτικότητα, προσφέροντας θρεπτικά προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας. Επιπλέον, οι μικρές επιχειρήσεις διανομής είναι απαραίτητες για να επιτρέψουν στους μικρούς παραγωγούς να πουλούν με κερδοφορία στις γειτονικές αστικές περιοχές. Οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τον αγροτουρισμό, όπως οι επισκέψεις σε αγροκτήματα και οι δοκιμές τοπικών προϊόντων εποχιακής καλλιέργειας σύμφωνα με το μοντέλο της αγροοικολογίας, δημιουργούν επίσης νέες ευκαιρίες για τους αγρότες. Αυτές οι επαγγελματικές δραστηριότητες έχουν αποκτήσει σημαντικότητα, ειδικά με την εξέλιξη της κοινωνίας από την πανδημία COVID-19.
Σε ορισμένες περιοχές του Μαρόκου, έχει γίνει απαραίτητο να προσαρμοστούν οι γεωργικές πρακτικές λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στις ξηρές περιοχές όπου το νερό είναι σπάνιο, η παραδοσιακή καλλιέργεια γίνεται δύσκολη. Είναι κρίσιμο να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα και να υιοθετηθούν ποικιλίες ανθεκτικές στην ξηρασία. Κάποιες καλλιέργειες πρέπει να εγκαταλειφθούν, ενώ άλλες, που είναι πιο κατάλληλες για συνθήκες υδρικού άγχους, πρέπει να προωθηθούν. Η δημιουργία ενός τραπεζικού σπόρου και η προώθηση ανθεκτικών τοπικών φυτών είναι σημαντικές πρωτοβουλίες για τη διασφάλιση της τροφικής ασφάλειας σε ένα πλαίσιο κλιματικής αλλαγής. Όλες αυτές οι δραστηριότητες απαιτούν την καθιέρωση του επαγγέλματος του γεωργού ως ελκυστικό και κερδοφόρο για τους νέους αγροτικούς. Αυτή η ενίσχυση των ικανοτήτων πρέπει να γίνει μέσω της μάθησης και της παροχής σύντομων εκπαιδεύσεων με μεγάλη ευελιξία από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Εξέλιξη των τρόπων κατανάλωσης και παραγωγής τροφίμων
Σε αυτόν τον τομέα, πρέπει να εμπνευστούμε από τις εξελίξεις που παρατηρούνται στην Ευρώπη όσον αφορά την κατανάλωση τροφίμων και τη βιώσιμη γεωργία. Καθώς η Ευρώπη επανακαθορίζει τις πολιτικές της προς τη μείωση των απορριμμάτων και μια πιο υπεύθυνη κατανάλωση, πρέπει επίσης να αναθεωρήσουμε το σύστημά μας διατροφής. Είναι αναγκαίο να προωθήσουμε την τοπική κατανάλωση και να μειώσουμε την εξάρτησή μας από τη συσκευασία και τις μακρινές τροφικές αλυσίδες. Έχουμε την ευκαιρία να έχουμε πολιτιστικές και επιστημονικές ανταλλαγές με την Ευρώπη, που μας επιτρέπουν να μάθουμε από τις εμπειρίες τους και να υιοθετήσουμε τις καλύτερες πρακτικές για τη δική μας ανάπτυξη. Η σημασία της συνεργασίας μεταξύ χωρών του Βορρά και του Νότου, καθώς και μεταξύ χωρών του Νότου από μόνες τους είναι ζωτική απέναντι στις κλιματικές αλλαγές. Γύρω από τη Μεσόγειο, έχουμε πολλά να μάθουμε ο ένας από τον άλλο σε θέματα γεωργίας, βιώσιμης ανάπτυξης και εκπαίδευσης. Είναι ουσιώδες να αυξήσουμε τις ανταλλαγές και τις συνεργασίες για να χτίσουμε ένα μέλλον ειρήνης, αμοιβαίας κατανόησης και ευημερίας στη Μεσογειακή περιοχή.
*Ο Abdessalam EL KHANCHOUFI είναι καθηγητής περιβάλλοντος και διευθυντής του Κέντρου Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης και Πιστοποίησης στο Πανεπιστήμιο της Φές (USMBA-Fès), Πανεπιστήμιο Σιντί Μοχάμεντ Μπεν Αμπντελάχ. Πρώην διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Φαρμακευτικών και Αρωματικών Φυτών (INPMA), είναι μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της NEEDE για την περιβαλλοντική μετάβαση και του διοικητικού συμβουλίου του Let’s Food, μιας γαλλικής οργάνωσης που αφιερώνεται στη βιώσιμη ανάπτυξη και το τροφικό σύστημα.
**Ο Μπερνάρ Μοσέ, ιστορικός, υπεύθυνος Έρευνας, Εκπαίδευσης, Κατάρτισης του συλλόγου NEEDE Μεσογείου. Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Camp des Milles - Μνήμη και Εκπαίδευση, για το οποίο υπήρξε επιστημονικός υπεύθυνος και συντονιστής της Καθέδρας UNESCO "Εκπαίδευση για την πολιτοφιλία, επιστήμες του Ανθρώπου και σύγκλιση των μνημών" (Πανεπιστήμιο Αιξ-Μαρσέιγ / Camp des Milles).
Η εικονογράφηση αυτής της κολόνας δημιουργείται από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ανάμεσα στις παραμέτρους που μεταδίδονται στον υπολογιστή, είναι η ανάγκη να απευθύνεται στη γενιά των παιδιών ηλικίας 10-12 ετών και να περιλαμβάνει μια περίληψη της ουσίας του κειμένου. Ο Διευθυντής Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης της Marcelle και 22-m, Stéphan Muntaner, την τροφοδοτεί με τα εκδοτικά δεδομένα και καθοδηγεί την αισθητική διάσταση. Γενικά, χρειάζονται περίπου δέκα εκδόσεις πριν καταλήξει στην επιλογή του. Κάθε εικονογράφηση γίνεται ένα μοναδικό έργο τέχνης και ένα NFT.
Αναφορές
2- Καουτάρ ΜΟΥΝΙΡ, Χάικελ ΣΕΛΛΑΜΙ, Ιζαμπέλ ΛΑ ΖΕΝΕΣ, Αμπντεσαλάμ ΕΛ ΧΑΝΣΟΥΦΙ 2023: Αξιολόγηση των μελλοντικών αλλαγών στο κλίμα και την υδρολογία σε ημιξηρή λεκάνη χρησιμοποιώντας το μοντέλο SWAT και το σύνολο δεδομένων EURO-CORDEX με διόρθωση παραβιάσεων: Ένα παράδειγμα από τη λεκάνη Ουέργκα, Βόρειο Μαρόκο Μοντελοποίηση των Συστημάτων της Γης και του Περιβάλλοντος, https://link.springer.com/article/10.1007/s40808-023-01775-6;
3- Kaoutar MOUNIR, Isabelle LA JEUNESSE, Haykel SELLAMI, Abdessalam ELKHANCHOUFI. Χωροχρονική ανάλυση της εμφάνισης της ξηρασίας στο λεκάνημα απορροής Ouergha, Μαρόκο[J]. AIMS Environmental Science, 2023, 10(3): 398-423. doi: 10.3934/environsci.2023023 ;
4- Αγροτροφικός τομέας: Μια στρατηγική ανάπτυξης ξεκινά να υλοποιείται (agrimaroc.ma)
5- Let’s Food, Οκτώβριος 2019. Το τροφικό σύστημα της Φες, Μαρόκο. 29 λεπτά.
6- Let’s Food, Ιούλιος 2020. Το έδαφος για τη διασφάλιση της τροφίμων ανθεκτικότητας: τα μαθήματα που πρέπει να αντληθούν από την υγειονομική κρίση της COVID19
7- Agrisud_Guide_Agroecologie_2020.pdf (alimenterre.org)
8- Daviron Β., 2020. Γεωργία, πλούτος και μεγάλες δυνάμεις: μια νέα ιστορία της γεωργικής ανάπτυξης
9- INRA & CIRAD, 2009. Agrimonde: γεωργίες και τροφές του κόσμου το 2050, σενάρια και προκλήσεις για μια βιώσιμη ανάπτυξη.
Ας φάμε, Abdesallam El Khanchoufi. Εκπαίδευση στην αγροοικολογία για τους εκλεγμένους και τους τεχνικούς της Σεφρού. https://xylm-asso.fr/formation-a-lagroecologie-pour-les-elu-e-s-et-technicien-ne-s-de-la-province-de-sefrou/
11- Υούσρα Αμπουράμπι. Ρεπορτάζ για τη σημασία της υιοθέτησης της αγροοικολογίας στο Μαρόκο. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://ma.boell.org/sites/default/files/2021-05/Agroe%CC%81cologie%20MODIF%20%2823-04-2021%29.pdf
Φυσικά, θα σας βοηθήσω. Παρακαλώ πείτε μου πώς μπορώ να σας βοηθήσω σήμερα.