Στους υγροτόπους της Λομβαρδίας όπως και στην Καμάργκ, η προστασία των ενδημικών ειδών πτηνών προϋποθέτει συγκεκριμένες προσαρμογές που συμφιλιώνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες, την επιστήμη και τον σεβασμό προς τη ζωή. Στο Κασολνόβο της Ιταλίας, οι καλλιεργητές ρυζιού τροποποιούν τις πρακτικές τους για να διατηρήσουν τις φωλιές του καλαμοκανά. Στη Γαλλία, το Tour du Valat βασίζεται στην επιστημονική έρευνα για να υποστηρίξει τη βιώσιμη επιστροφή των φλαμίνγκο.
Κατά την περίοδο των εορτών, το 22-med διασταυρώνει και θέτει σε προοπτική λύσεις που αποτέλεσαν αντικείμενο άρθρων στο γαλλικό μέσο Marcelle, με άρθρα πάνω στο ίδιο θέμα που έχουν δημοσιευτεί στο 22-med.
Ο Πύργος του Valat, φύλακας άγγελος των φλαμίνγκο
Περίληψη και ενημέρωση του άρθρου της δημοσιογράφου Maëva Gardet-Pizzo που δημοσιεύθηκε στο Marcelle στις 12 Ιανουαρίου 2021.
Ιστορικός φορέας της οικολογικής έρευνας, το Ινστιτούτο Tour du Valat αποτελεί μέρος ενός μοναδικού μεσογειακού δικτύου αφιερωμένου στην προστασία των υγροτόπων. Στην Καμάργκ — στη νοτιοανατολική Γαλλία — όπως και σε άλλα σημεία της λεκάνης της Μεσογείου, το έργο του για το φλαμίνγκο αποτυπώνει μια επιστημονική προσέγγιση που εξετάζει τα οικοσυστήματα και τις μεταναστεύσεις τους σε ευρεία κλίμακα.
Ιδρύθηκε το 1954 στο Σαμπύκ, κοντά στην Αρλ, το ερευνητικό ινστιτούτο Tour du Valat έθεσε ως στόχο του «να κατανοεί καλύτερα τους υγροτόπους ώστε να τους διαχειρίζεται καλύτερα». Μια φιλοδοξία που ξεπερνά κατά πολύ τα σύνορα της Καμάργκ. Από τη Νότια Ευρώπη έως τη Βόρεια Αφρική, το ινστιτούτο συνεργάζεται με πολυάριθμους εταίρους, λαμβάνοντας υπόψη μια κοινή οικολογική πραγματικότητα: αυτή των εύθραυστων, αλληλένδετων οικοσυστημάτων που υπόκεινται στις ίδιες κλιματικές και ανθρώπινες πιέσεις.
Μεταξύ των εμβληματικών ειδών που παρακολουθεί το Tour du Valat, το φλαμίνγκο κατέχει ξεχωριστή θέση. Κάθε χειμώνα, οι τελετουργίες ερωτοτροπίας του μεταμορφώνουν τις λιμνοθάλασσες της Καμάργκ σε σχεδόν εξωπραγματικές σκηνές. Μέσα σε μια οργανωμένη κακοφωνία, τα πουλιά εκτελούν συγχρονισμένες κινήσεις. Αυτές οι τελετουργίες δεν είναι απλώς αισθητικές· αποκαλύπτουν την ηλικία των ατόμων, ένα καθοριστικό κριτήριο για τη δημιουργία ζευγαριών. Τα φλαμίνγκο σχηματίζουν ζευγάρια μόνο με άτομα της ίδιας ηλικίας. Την άνοιξη, οι γονεϊκοί ρόλοι μοιράζονται ισότιμα, πριν το καθένα ανακτήσει την ελευθερία του την επόμενη χρονιά.
Ένα είδος που σώθηκε στο παρά πέντε
Αυτό το θέαμα θα μπορούσε να είχε χαθεί. «Μετά τον πόλεμο, πολλές παρεμβάσεις στέρησαν από τα φλαμίνγκο τους χώρους φωλεοποίησης», εξηγεί ο Ζαν Ζαλμπέρ, διευθυντής του Ινστιτούτου. Για σχεδόν δέκα χρόνια, τα φλαμίνγκο έπαψαν να αναπαράγονται στην Καμάργκ. Τότε, το Tour du Valat δοκίμασε μια πρωτοφανή λύση: τη δημιουργία ενός τεχνητού νησιού στη λιμνοθάλασσα Fangassier. Μετά από μια αρχική αποτυχία, η κατασκευή 500 τεχνητών φωλιών άλλαξε τα δεδομένα, καθώς περίπου τα μισά φλαμίνγκο επέλεξαν να γεννήσουν τα αυγά τους εκεί.
Κατανόηση για να δράσουμε
Από εκεί και πέρα, η πρόκληση έγινε επιστημονική. Ήδη από το 1977, το Ινστιτούτο ξεκίνησε ένα πρόγραμμα δακτυλίωσης μεγάλης κλίμακας. Κάθε χρόνο, χίλια νεοσσοί εφοδιάζονται με έναν δακτύλιο από PVC, που επιτρέπει την ατομική παρακολούθησή τους σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Τα δεδομένα αυτά αποκαλύπτουν μια μεγάλη ποικιλία συμπεριφορών: μόνιμη παραμονή, εποχικές μεταναστεύσεις ή ακανόνιστες διαδρομές από μια μεσογειακή χώρα σε άλλη.
Η γνώση αυτή δεν αξιοποιείται μόνο για την ενίσχυση της έρευνας. Συμβάλλει επίσης στην πρόβλεψη και διαχείριση συγκρούσεων χρήσεων. Στην Καμάργκ, τα φλαμίνγκο μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές στις ορυζοκαλλιέργειες. «Καταλάβαμε τελικά ότι αυτό οφείλεται στην αύξηση του μεγέθους των αγροτεμαχίων ρυζιού και στην εξαφάνιση των φρακτών», εξηγεί ο Ζαν Ζαλμπέρ. Ωστόσο, προσαρμοσμένες γεωργικές πρακτικές μπορούν να περιορίσουν αυτές τις επιπτώσεις, ακόμη κι αν η υιοθέτησή τους παραμένει ένα ευαίσθητο ζήτημα.
Χρηματοδοτώντας την έρευνα με διαφορετικό τρόπο
Για να συνεχίσει το έργο του, ιδίως γύρω από το μικροβίωμα των φλαμίνγκο και τις επιπτώσεις της ρύπανσης, το Ινστιτούτο Tour du Valat ξεκίνησε την πρωτοβουλία «Υιοθέτησε ένα φλαμίνγκο». Πρόκειται για ένα πρόγραμμα χορηγίας που βασίζεται σε πραγματικά άτομα, τα οποία μπορούν να ταυτοποιηθούν χάρη σε περισσότερα από σαράντα χρόνια παρακολούθησης.
«Υπάρχουν προγράμματα υιοθεσίας ζώων, αλλά λίγα αφορούν πραγματικά, συγκεκριμένα άτομα», υπενθυμίζει ο Ζαν Ζαλμπέρ. Τα κεφάλαια που συγκεντρώνονται χρησιμοποιούνται επίσης για τον εξοπλισμό παρατηρητών σε ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη.
Πρέσβης των υγροτόπων
Πέρα από το ίδιο το πουλί, το Ινστιτούτο Tour du Valat επιδιώκει να υπερασπιστεί ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Οι μεσογειακοί υγρότοποι συγκαταλέγονται στα πλέον απειλούμενα περιβάλλοντα, εξαιτίας της παράκτιας τεχνητοποίησης, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και της απουσίας παλίρροιας που περιορίζει τη φυσική αποκατάσταση των οικοτόπων. Σε αυτό το πλαίσιο, το φλαμίνγκο μετατρέπεται σε πρεσβευτή. Ένα ορατό σύμβολο μιας αόρατης ισορροπίας, που ενσαρκώνει μια προσέγγιση διατήρησης βασισμένη στην επιστήμη, στη μεσογειακή συνεργασία και στη σύνδεση των ανθρώπινων κοινωνιών με τη φύση. Μια προσέγγιση που πλέον βρίσκει εφαρμογή και σε άλλα απειλούμενα οικοσυστήματα.
Οι ρυζοκαλλιεργητές προστατεύουν τους νεοσσούς των παρυδάτιων πτηνών
Περίληψη του άρθρου της δημοσιογράφου Valentina Saini που δημοσιεύθηκε στο 22-med στις 23 Σεπτεμβρίου 2025
Στην κοιλάδα του Τσινίνο, στη Λομβαρδία, οι ρυζοκαλλιέργειες του Κασολνόβο φιλοξένησαν αυτό το καλοκαίρι ένα σπάνιο φαινόμενο, περισσότερες από εκατό φωλιές ιπποκαμπίων της Ιταλίας εγκαταστάθηκαν στο κέντρο των καλλιεργημένων χωρών. Αντί να θεωρήσουν αυτή την παρουσία ως περιορισμό, οι ρυζοκαλλιεργητές επέλεξαν να προσαρμοστούν, τροποποιώντας τις γεωργικές τους πρακτικές για να προστατεύσουν τους νεοσσούς και να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους.
Αυτή η συλλογική πρωτοβουλία, που διεξάγεται σε στενή συνεργασία με το Λομβαρδικό Πάρκο της κοιλάδας του Τσινίνο, αποδεικνύει ότι μια γεωργία που προσέχει τη βιοποικιλότητα μπορεί να παραμείνει παραγωγική. Η Cristina Ballone, ρυζοκαλλιεργητής, η συνύπαρξη με τα πουλιά έχει γίνει μια καθημερινή ρουτίνα. Όπως και άλλοι αγρότες της περιοχής, έχει αφιερώσει χρόνο για να εντοπίσει τις φωλιές πριν από κάθε παρέμβαση, να μειώσει την ταχύτητα των τρακτέρ, να αποφεύγει ορισμένες ευαίσθητες περιοχές και να διακόπτει προσωρινά τις φυτοπροστατευτικές θεραπείες όταν αυτό απαιτείται. Απλές, αλλά καθοριστικές κινήσεις, που μοιράζονται από αρκετούς παραγωγούς που αντιμετωπίζουν μια ασυνήθιστη κατάσταση, την μαζική παρουσία ενός είδους που συνήθως είναι λίγος στην περιοχή.
Ένα φυσικό πάρκο στην καρδιά της ισορροπίας
Ο ιππόκαμπος της Ιταλίας, εμβληματικό πουλί των υγρών ζωνών, έχει βρει σε αυτές τις ρυζοκαλλιέργειες που καλλιεργούνται σε πλημμυρισμένα περιβάλλοντα ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τη φωλιά. Αυτή η παραδοσιακή γεωργική μέθοδος, που διατηρεί το νερό στα χωράφια για αρκετούς μήνες, προάγει τη βιοποικιλότητα αναδημιουργώντας πλούσιους αγρο-οικοσυστήματος που φιλοξενούν έντομα, αμφίβια και πουλιά. Προσαρμόζοντας αυτές τις πρακτικές, οι αγρότες επέτρεψαν στα αυγά να εκκολαφθούν και στους νεοσσούς να μεγαλώσουν μέχρι να είναι ικανοί να ξεκινήσουν τη θερινή τους μετανάστευση.
Αυτή η επιτυχία εντάσσεται σε ένα ιδιαίτερο τοπικό πλαίσιο. Η κοιλάδα του Τσινίνο, προστατευμένη από το 1974, αποτελεί έναν από τους κύριους οικολογικούς διαδρόμους μεταξύ των Άλπεων και των Απεννίνων. Εάν το φυσικό πάρκο καλύπτει μόνο ένα μέρος της περιοχής, περισσότερη από τη μισή επιφάνειά του καταλαμβάνεται από γεωργικές εκτάσεις που εκμεταλλεύονται εντατικά. Από χρόνια, το πάρκο εργάζεται για να καθιερώσει έναν βιώσιμο διάλογο με τους αγρότες προκειμένου να καθοδηγήσει τις πρακτικές προς έναν καλύτερο σεβασμό των φυσικών ισορροπιών, χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τα έσοδα των εκμεταλλεύσεων.
Όταν η παράδοση και η βιοποικιλότητα συναντιούνται
Ο καλαμοκανάς έχει γίνει το σύμβολο αυτής της σύγκλισης ανάμεσα στην αγροτική παράδοση και την προστασία της φύσης. Οι πλημμυρισμένοι ορυζώνες προσφέρουν ένα προσωρινό καταφύγιο στο είδος, ενώ παράλληλα ωφελούνται από ένα ισορροπημένο οικοσύστημα. Τα πουλιά και τα αμφίβια λειτουργούν ως φυσικά εντομοκτόνα, συμβάλλοντας στον περιορισμό των επιβλαβών εντόμων. Για τους αγρότες, η προσπάθεια που απαιτείται παραμένει περιορισμένη και, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις τους, δεν έχει επηρεάσει τις αποδόσεις.
Η εμπειρία αυτή, που έχει επαινεθεί από τις αρχές των πάρκων και έχει προβληθεί ευρέως από τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης, αναδεικνύει την ικανότητα φορέων με ενίοτε αντικρουόμενα συμφέροντα να συνεργάζονται γύρω από έναν κοινό στόχο. Στο Cassolnovo, η προστασία ενός ζωικού είδους έχει μετατραπεί σε σημείο συνάντησης της γεωργίας, της βιοποικιλότητας και του τοπικού διαλόγου, προσφέροντας ένα απτό παράδειγμα μιας πιθανής συμμαχίας ανάμεσα στην παραγωγή και τον σεβασμό της ζωής.
