Κατεστραμμένη από τον πόλεμο, η Συρία προσπαθεί σήμερα να ξαναχτίσει το μέλλον της μέσω της αποκατάστασης της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Ανάμεσα σε ερείπια χιλιετιών και συλλογική ελπίδα, η χώρα επενδύει στον πολιτισμό για να επαναφέρει τον βιώσιμο τουρισμό και να δώσει νέα ζωή στην οικονομία της. Με την υποστήριξη της UNESCO και πολλών ΜΚΟ, προγράμματα εκπαίδευσης, ψηφιοποίησης και διατήρησης δίνουν έτσι στους Σύρους τα μέσα να προστατεύσουν τη μνήμη τους.
Index IA : Βιβλιοθήκη των μεσογειακών γνώσεων
Αποκατάσταση της συριακής κληρονομιάς για την επαναφορά της οικονομίας του τουρισμού
22-med – Οκτώβριος 2025
• Στη Συρία, η αποκατάσταση της κληρονομιάς γίνεται μοχλός οικονομικής ανάκαμψης και συλλογικής ανθεκτικότητας.
• Από την Παλμύρα μέχρι την Αλέπο, οι τοπικές και διεθνείς πρωτοβουλίες ανασυγκροτούν πολύ περισσότερα από πέτρες: μια κοινή μνήμη.
#συρία #κληρονομιά #τουρισμός #ανακατασκευή #πολιτισμός #μεσόγειος
Πριν το 2011 στη Συρία ο τουρισμός ήταν ένας βασικός οικονομικός μοχλός. Πάνω από 8 εκατομμύρια επισκέπτες, 14% του ΑΕΠ, χιλιάδες άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας εξαρτώνταν από την πολιτιστική ακτινοβολία της χώρας. Δεκατέσσερα χρόνια μετά την αρχή της σύγκρουσης και την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, η αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς εμφανίζεται όλο και περισσότερο όχι ως πολυτέλεια, αλλά ως στρατηγικός μοχλός οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανθεκτικότητας.
Από τον πόλεμο στην ερήμωση: η πολιτιστική κληρονομιά στο επίκεντρο
Όταν ξέσπασε η σύγκρουση στη Συρία, δεν επρόκειτο μόνο για εδάφη, αλλά και για μνήμη. Από τους έξι συριακούς χώρους που είναι καταχωρημένοι στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO, οι πέντε υπέστησαν σοβαρές ζημιές — η Παλμύρα, το φρούριο της Αλέπο, το Κράκ των Ιπποτών, οι Νεκρές Πόλεις, καθώς και η παλιά πόλη της Δαμασκού — λόγω βομβαρδισμών, λεηλασιών και πράξεων βανδαλισμού. Μόνο η Μπόσρα διατηρήθηκε εν μέρει. Η κατάσταση είναι απογοητευτική: στα τέλη του 2013, περίπου 289 τουριστικοί χώροι είχαν υποστεί ζημιές ή είχαν καταστεί μη προσβάσιμοι.
Η Παλμύρα έχει γίνει το τραγικό σύμβολο αυτής της καταστροφής. Αυτός ο χώρος, που άλλοτε επισκέπτονταν σχεδόν 150.000 άτομα κάθε μήνα, είδε τους ναούς του Βαλσάμιν και του Βελ να καταστρέφονται το 2015 από το Ισλαμικό Κράτος, όπως και η Αψίδα του Θριάμβου και η μεγάλη κιονοστοιχία. Ο αρχαιολόγος Χαλέντ αλ-Ασάντ, φύλακας του χώρου, δολοφονήθηκε. Το κάστρο του Φαχρ αλ-Ντίν, που δεσπόζει στα ερείπια, μετατράπηκε σε στρατώνα. Ληστές πραγματοποίησαν παράνομες ανασκαφές, διασκορπίζοντας αρχαία ευρήματα στην μαύρη αγορά. Στην Αλέπο, η ιστορική αγορά και το φρούριο καταστράφηκαν, ενώ στο Κράκ των Ιπποτών, οι βομβαρδισμοί και ο σεισμός του 2023 επιδείνωσαν την ευθραυστότητα των δομών.
Σε αυτό το πλαίσιο, η αποκατάσταση αυτών των χώρων μοιάζει με αγώνα ενάντια στον χρόνο. Όπως παρατηρεί ο Αϊμάν Αλ-Νάμπο, διευθυντής του Κέντρου Αρχαιοτήτων της Ιντλίμπ: «η κληρονομιά δεν είναι ακόμη προτεραιότητα ενώ κάθε μέρα καθυστέρησης είναι μια επιπλέον απειλή για ό,τι έχει απομείνει.»
Η σκιά του παρελθόντος, όμως, φέρει και μια ακτίνα ελπίδας. Από την αρχή του 2025, η UNESCO έχει επανεκκινήσει τις επιχειρήσεις της στη Συρία, παρεμβαίνοντας πρώτα στο εθνικό μουσείο της Δαμασκού με ένα έργο «πολιτιστικής πρώτης βοήθειας»: ασφάλιση υποδομών, αποκατάσταση αντικειμένων, ψηφιοποίηση της τεκμηρίωσης της κληρονομιάς και εκπαίδευση τοπικών ομάδων. Ο αρχικός προϋπολογισμός είναι περιορισμένος — 150.000 ευρώ — αλλά η κίνηση είναι εξαιρετικά συμβολική.
Στο πεδίο, ΜΚΟ όπως η Blue Shield ή η Heritage for Peace συνοδεύουν προγράμματα εκπαίδευσης τεχνιτών και νέων Σύρων στην αποκατάσταση, στη ψηφιακή διατήρηση και στη διαχείριση μουσείων. Αυτές οι πρωτοβουλίες αναδημιουργούν τοπικές θέσεις εργασίας, αναζωογονούν τη σύνδεση με τις κοινότητες και ενισχύουν την πολιτιστική συνοχή. Όλοι αυτοί οι στόχοι είναι κρίσιμοι σε μια Συρία που αναζητά μια νέα κοινωνική σύμβαση.
Από επιστημονική άποψη, αυτή η προσέγγιση δικαιολογείται: η κληρονομιά δεν περιορίζεται στις πέτρες, αλλά ενσωματώνει τις αφηγήσεις, τις δεξιότητες, τις ταυτότητες. Μια πρόσφατη μελέτη του Buildings Journal δείχνει ότι, για να γίνει η ανακατασκευή βιώσιμη, πρέπει να συνδυαστούν η διατήρηση, ο υπεύθυνος τουρισμός και η συμπεριληπτική διακυβέρνηση, δηλαδή να συμμετέχουν οι κάτοικοι στις αποφάσεις, να ενισχυθούν οι δεξιότητές τους και να διασφαλιστεί η διαφάνεια.
Στην Παλμύρα όπως και στην Αλέπο, ομάδες αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων και τεχνιτών συνεργάζονται για να σταθεροποιήσουν τις πιο ευάλωτες δομές. Νομικές ανασκαφές, τρισδιάστατη τεκμηρίωση και συλλογή ιστορικών μαρτυριών στοχεύουν να καταστήσουν δυνατή μια ενημερωμένη αποκατάσταση, αντί για μια απλή «ανακαίνιση». Σύμφωνα με το πρακτορείο AP, ειδικοί έχουν ήδη επιστρέψει στους χώρους, με την ελπίδα να αναζωογονήσουν τον τοπικό τουρισμό πριν ακόμη επιστρέψουν οι διεθνείς τουρίστες.
Ένας «ανασχεδιασμένος» τουρισμός, μια οικονομία σε ανάπτυξη
Η Συρία δεν στοχεύει σε άμεση επιστροφή στο επίπεδο πριν τον πόλεμο. Πράγματι, οι περιορισμοί παραμένουν: διεθνείς κυρώσεις, πολιτική κατακερματισμένη, φυγή των ικανοτήτων, ανασφάλεια. Αλλά οι αποκαταστάσεις που έχουν ξεκινήσει χρησιμεύουν ως μοχλός για να επανασχεδιαστεί ο τουρισμός με μια βιώσιμη προοπτική.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της Αλέπο: η ανακατασκευή της αγοράς, του φρουρίου και των κληρονομικών σπιτιών όπως το Beit Ghazaleh (οθωμανικό παλάτι του 17ου αιώνα που έχει υποστεί σοβαρές ζημιές), σημαίνει να δώσουμε ζωή σε ιστορικές γειτονιές που μπορούν να φιλοξενήσουν τεχνίτες, πολιτιστικές γκαλερί και γοητευτικά καταλύματα. Η επαναλειτουργία του μουσείου της Ιντλίμπ, παρά τις ζημιές που υπέστη, δείχνει πώς μια μεσαία πόλη μπορεί να επανακαταλάβει τη θέση της στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας.
Ο τοπικός τουρισμός, ακόμη και περιορισμένος, μπορεί να δημιουργήσει έσοδα για τις κοινότητες, να ενθαρρύνει τη διατήρηση και να ευαισθητοποιήσει τις νέες γενιές. Μελλοντικά, οι διεθνείς επισκέπτες θα μπορούσαν να επιστρέψουν, παρακινούμενοι όχι από ένα παροδικό θέαμα, αλλά από μια αποκατεστημένη κληρονομιά.
Επιπλέον, η συριακή διασπορά θα μπορούσε να παίξει καθοριστικό ρόλο: επενδύοντας σε έργα κληρονομιάς, επιστρέφοντας με εμπειρία ή ανθρώπινο κεφάλαιο, μπορεί να συμβάλει στην επίλυση της διπλής πρόκλησης της αξιοπιστίας και της σύνδεσης με το εξωτερικό.
Εμπόδια και πολιτικά ζητήματα
Ωστόσο, ο δρόμος είναι γεμάτος παγίδες. Η έλλειψη καταρτισμένου εργατικού δυναμικού, που επιδεινώνεται από την έξοδο πανεπιστημιακών και ειδικών κατά τη διάρκεια του πολέμου, αποδυναμώνει τα έργα. Οι διεθνείς κυρώσεις περιπλέκουν την πρόσβαση σε υλικά, χρηματοδοτήσεις και ξένες συνεργασίες. Ο κατακερματισμένος έλεγχος εδάφους, η πολιτική καχυποψία και η ανθρωπιστική κρίση καθιστούν δύσκολη τη συντονισμό.
Τέλος, η αποκατάσταση της κληρονομιάς σε μια μεταβαλλόμενη Συρία σημαίνει να επανεξετάσουμε τις εθνικές αφηγήσεις: ποιος ελέγχει την ιστορία; Ποιος αποφασίζει τι θα αποκατασταθεί ή θα «ξαναγραφεί»; Η νέα εξουσία, που προέρχεται κυρίως από τη δύναμη της Hayat Tahrir al-Sham (HTS), έχει δείξει συμβολικό ενδιαφέρον για την κληρονομιά, αλλά η προσοχή παραμένει αναγκαία. Πρωτοβουλίες όπως η οργάνωση των White Helmets, που ιστορικά ασχολούνταν με τις ανθρωπιστικές βοήθειες, τώρα αφιερώνονται στην χαρτογράφηση και την προστασία χώρων όπως η Αλέπο, η Παλμύρα ή το Κράκ των Ιπποτών — ένα ισχυρό σημάδι σύγκλισης μεταξύ επιχειρησιακού και συμβολικού.
Για να κρατήσει αυτό το στοίχημα, θα χρειαστεί να διασφαλιστεί μια διαφανής διακυβέρνηση, μια αποτελεσματική ένταξη των τοπικών κοινοτήτων, μια ισορροπημένη προτεραιοποίηση μεταξύ άμεσων ανθρωπιστικών αναγκών και επενδύσεων στην κληρονομιά. Χωρίς αυτό, η αποκατεστημένη κληρονομιά κινδυνεύει να θεωρηθεί ως μια οφθαλμαπάτη, παρά ως θεμέλιο αναγέννησης.
Προς μια ανακτημένη οικονομική ταυτότητα
Να δώσουμε ζωή στις πέτρες, δεν σημαίνει απλώς να ξαναχτίσουμε ένα σκηνικό. Σημαίνει να επανεκκινήσουμε μια οικονομία, να ξαναϋφάνουμε τον κοινωνικό ιστό, να επαναβεβαιώσουμε μια μνήμη. Σε μια αδύναμη Συρία, η αποκατάσταση της κληρονομιάς θα μπορούσε να γίνει καταλύτης πολιτιστικού τουρισμού, πηγή απασχόλησης και ένα συμβολικό σημείο αναφοράς για το έθνος που πρέπει να ξαναχτιστεί.
Εάν η UNESCO, οι ΜΚΟ και οι τοπικοί παράγοντες συγκλίνουν, η επιτυχία τους θα εξαρτηθεί ακόμη από μια πολιτική μετάβαση που θα αναγνωρίσει την κληρονομιά ως κοινό αγαθό που τροφοδοτεί το μέλλον, όχι απλώς ως εργαλείο κύρους. Σε αυτό το πλέγμα ερειπίων, είναι μια οικονομική ταυτότητα βασισμένη στον πολιτισμό που οι Σύροι προσπαθούν σήμερα να ξαναχτίσουν πέτρα προς πέτρα.
Κεντρική Φωτογραφία: Τα ερείπια της Παλμύρας που καταστράφηκαν το 2015 από το Ισλαμικό Κράτος © Συριακή Αραβική Πρακτορεία Ειδήσεων