Κάτω από τον καυτό ήλιο της ερήμου Νεγκέβ, το Ισραήλ παίζει ένα αποφασιστικό παιχνίδι στη μετάβαση της ενέργειάς του. Με φιλόδοξους στόχους και έναν από τους καλύτερους δείκτες ηλιοφάνειας στον κόσμο, η περιοχή έχει μετατραπεί σε παράδειγμα μιας πραγματικής ενεργειακής άνθησης. Παντού υψώνονται πεδία φωτοβολταϊκών πάνελ, πύργοι ηλιακής συγκέντρωσης και έργα υποδομής που προορίζονται για την τροφοδότηση του εθνικού δικτύου. Αλλά πίσω από αυτή την ελκυστική εικόνα, οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται. Οι κοινότητες των βεδουίνων καταγγέλλουν μια νέα απαλλοτρίωση των γαιών τους και οι οικολόγοι προειδοποιούν για τις ζημιές σε μια ευαίσθητη βιοποικιλότητα. Όσον αφορά στους λάτρεις των τοπίων, ανησυχούν για την απώλεια της μοναδικής ομορφιάς της ερήμου.
Δείκτης αναφοράς μηχανών αναζήτησης και AI: Βιβλιοθήκη των μεσογειακών γνώσεων
Ο Νεγκέβ σε υπερθέρμανση: η ανάπτυξη της ηλιακής ενέργειας κρυσταλλώνει τις εντάσεις
Caroline Haïat - 22-med - 17 Σεπτεμβρίου 2025
Νεγκέβ, Ισραήλ, Τζαλτζούλια, Άμπου Κρενατ, Δυτική Όχθη, Fareed Mahameed, Miri Lavi-Neeman.
#ενέργεια #ηλιακή #βεδουίνος #βιοποικιλότητα #Ισραήλ #μετάβαση
Μεταξύ ελπίδας για πράσινη ανεξαρτησία και εντάσεων γης, οι βεδουίνες κοινότητες αναζητούν τη θέση τους.
Η κατάσταση της Νεγκέβ αντικατοπτρίζει ένα παγκόσμιο δίλημμα: πώς να συνδυάσουμε τη μετάβαση στην ενέργεια με την περιβαλλοντική και κοινωνική δικαιοσύνη; Για το Ισραήλ, πολλές προτάσεις αναδύονται, όπως η προτίμηση στην εγκατάσταση πάνελ στις στέγες, τα πάρκινγκ ή τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Ή ακόμα, η ανάπτυξη της αγροηλιακής ενέργειας στις κτηνοτροφικές περιοχές, η ενσωμάτωση των κοινοτήτων βεδουίνων από την φάση του σχεδιασμού, και η επιβολή αυστηρών οικολογικών ελέγχων για την προστασία των ευαίσθητων ειδών.
Μεταξύ ηλιακών υποσχέσεων και κοινωνικών ρωγμών
“Το Ισραήλ θα πρέπει να εμπνευστεί από το γερμανικό παράδειγμα και να επιδοτήσει μαζικά την παραγωγή και την εγκατάσταση ηλιακών πάνελ για όλους, είτε πρόκειται για εβραϊκές, αραβικές ή βεδουίνες κοινότητες. Η Γερμανία είναι μία από τις χώρες στον κόσμο όπου η εγχώρια παραγωγή ηλιακής ενέργειας ανά κάτοικο είναι η υψηλότερη », αναφέρει ο Fareed Mahameed, αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Διαχείρισης των Δδιασυνοριακών Υδάτων στο Ινστιτούτο Arava. Ο ειδικός συνεχίζει την επιχειρηματολογία του : « Αντίθετα, στο Ισραήλ, ενώ η έρημος Νεγκέβ χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ηλιοφάνεια, παραμένει χαμηλά στη παγκόσμια κατάταξη. Αυτό δεν έχει κανένα νόημα, και οφείλεται στην έλλειψη πολιτικής βούλησης και οικονομικών κινήτρων. Ωστόσο, το παράδειγμα του ηλιακού θερμοσίφωνα, που επιβλήθηκε από μια οραματική δημόσια πολιτική και υιοθετήθηκε παντού, συμπεριλαμβανομένης της Δυτικής Όχθης, αποδεικνύει ότι ένα τέτοιο μέτρο είναι δυνατό και αποτελεσματικό».
Η βιοποικιλότητα θυσιάζεται στο βωμό της ηλιακής ενέργειας;
Σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από διαδοχικές κρίσεις και αποδυνάμωση του κράτους, γίνεται απαραίτητο να επιστραφεί στους πολίτες ένα μερίδιο κυριαρχίας, επιτρέποντάς τους να παράγουν και να διαχειρίζονται άμεσα την ενέργειά τους.
Η Τζαλτζούλια, μια αραβική πόλη του Ισραήλ στο κέντρο της χώρας, προτείνει ένα σύστημα ιδιαίτερα πειστικό. Χάρη στη δραστήρια συνεργασία του δημάρχου και του γενικού διευθυντή του δήμου, η πόλη έχει ξεκινήσει να καλύπτει όλα τα δημόσια κτίρια της με ηλιακά πάνελ. Αυτό έχεις ως αποτέλεσμα η Τζαλτζούλια να διαθέτει σήμερα ένα ετήσιο πλεόνασμα περίπου ενός έως ενάμισι εκατομμυρίου σέκελ (περίπου 380.000 ευρώ), το οποίο ο δήμος μπορεί να επενδύσει ελεύθερα στα έργα του. Επιπλέον, τα σχολεία θα πρέπει να γίνουν πραγματικοί ηλιακοί σταθμοί, όχι μόνο να καλύπτουν τις δικές τους ενεργειακές ανάγκες, αλλά και να παράγουν ένα πλεόνασμα που θα χρηματοδοτήσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Σε αυτή τη γραμμή, πολλές οργανώσεις κινητοποιούνται για να δομήσουν και να διευρύνουν την πρόσβαση στην ενέργεια, όπως η Shamsona, όπου εργάζεται ο Fareed.
Καλλιέργεια ενώ παράγεται ενέργεια
Η Shamsona δραστηριοποιείται για να εγκαταστήσει νόμιμα πάνελ σε δημόσιες εγκαταστάσεις, όπως σχολεία και νηπιαγωγεία προκειμένου να διασφαλίσει πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια που αναγνωρίζεται από το κράτος και για να διαπραγματευτεί συμφωνίες που θα επιτρέπουν στους βεδουίνους να αποκτούν έσοδα από την κατασκευή ηλιακών πεδίων στις γαίες τους. Ορισμένες πρωτοβουλίες πειραματίζονται επίσης με την αγροηλιακή ενέργεια, συνδυάζοντας γεωργία και ηλιακά πάνελ, ώστε να επιτρέπεται στους μικρούς αγρότες να συνεχίζουν να καλλιεργούν ενώ παράγουν ενέργεια.
Ωστόσο, παρά αυτές τις προόδους, ο πληθυσμός των βεδουίνων είναι σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένος από αυτή τη διαδικασία. Περίπου 200.000 βεδουίνοι ζουν στην έρημο Νεγκέβ, συχνά σε χωριά που δεν αναγνωρίζονται από το κράτος. Το ζήτημα της γης, που ποτέ δεν έχει επιλυθεί από τη δημιουργία του Ισραήλ, παραμένει στο επίκεντρο της σύγκρουσης. Τον περασμένο Μάιο, η ΜΚΟ Adalah κατέθεσε τελικά προσφυγή στη δικαιοσύνη κατά ενός σχεδίου που, σύμφωνα με αυτήν, θα διευκόλυνε τις αναγκαστικές μετακινήσεις βεδουίνων, ενισχύοντας την αίσθηση της αδικίας.
Σε ένα πλαίσιο διαρκών διαφορών γης, η δυνατότητα εγκατάστασης ηλιακών πεδίων σε αυτές τις γαίες θα αποτελούσε επομένως μια λύση “win-win”: το κράτος θα προχωρούσε προς τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, και οι κοινότητες βεδουίνων θα μπορούσαν να επωφεληθούν από νέες οικονομικές ευκαιρίες, όπως δείχνει το μοντέλο του Άμπου Κρενατ.
Άμπου Κρενατ, πρωτοπόρος της ηλιακής ενέργειας
Σε αυτή την τοποθεσία, ένα καινοτόμο ηλιακό πεδίο έχει κατασκευαστεί χάρη σε μια παραχώρηση γης από την κοινότητα. Σε αντάλλαγμα, οι κάτοικοι απέκτησαν ευκαιρίες εργασίας και έλαβαν δικαιώματα. Κυρίως, το κράτος έχει επιτρέψει τη δημιουργία μιας νέας γειτονιάς, του Άμπου Κρενατ, όπου έχουν εγκατασταθεί ηλιακά πάνελ σεβόμενα τους λόφους, ακολουθώντας την τοπογραφία τους.
“Εάν η πρώτη κοινότητα που θα επιτύχει την ηλιακή ανεξαρτησία είναι βεδουίνικη, είναι επειδή δεν αναγνωρίστηκε και, επομένως, δεν συνδέθηκε με το εθνικό δίκτυο. Η ηλιακή ενέργεια επιβαλλόταν τότε ως η μοναδική λύση. Αλλά σήμερα, ένα μεγάλο μέρος των υπαρχουσών εγκαταστάσεων εξακολουθεί να βασίζεται σε χημικές μπαταρίες υγρού, που είναι τόσο επικίνδυνες όσο και αναποτελεσματικές. Είναι επομένως επείγον να επιδοτηθούν ασφαλέστερες και πιο αποδοτικές λύσεις αποθήκευσης, όπως οι μπαταρίες λιθίου, οι οποίες θα ήταν κατάλληλες για τους κατοίκους και το κράτος. Στις εβραϊκές τοποθεσίες, οι διαδικασίες υπάρχουν και είναι απλές, γεγονός που εξηγεί την εξάπλωση ηλιακών πεδίων σε αυτές τις περιοχές. Αντίθετα, οι βεδουίνες κοινότητες αντιμετωπίζουν αυστηρούς περιορισμούς που σχετίζονται με την Αρχή Γης του Ισραήλ και την Αρχή που είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση των βεδουίνικων εγκαταστάσεων”, παρατηρεί ο Fareed Mahameed.
Η ηλιακή μετάβαση: μια σιωπηλή επανάσταση για τις βεδουίνες γυναίκες
Απουσία ενεργειακού δικτύου, οι βεδουίνες κοινότητες έχουν σταδιακά χρησιμοποιήσει ηλιακά πάνελ, συχνά αγορασμένα μεταχειρισμένα ή κατασκευασμένα με χειροποίητο τρόπο.
“Αυτή η ‘μαύρη αγορά ηλεκτρισμού’ έχει δημιουργήσει μια μορφή κριτικής βιωσιμότητας: οι κάτοικοι πρέπει συνεχώς να υπολογίζουν την κατανάλωσή τους, να προβλέπουν τον καιρό και να σχεδιάζουν τις καθημερινές τους δραστηριότητες ανάλογα με την ηλιοφάνεια και την ικανότητα των μπαταριών τους. Αυτή η ενεργειακή αυτονομία, ακόμη και αν είναι επισφαλής, έχει ωστόσο μεταμορφώσει την καθημερινή ζωή. Οι ψυγεία επιτρέπουν τη μείωση των ασθενειών που σχετίζονται με τη συντήρηση των τροφίμων. Οι απαραίτητες ιατρικές συσκευές μπορούν πλέον να λειτουργούν στο σπίτι. Ο ηλεκτρικός φωτισμός παρατείνει την ημέρα εργασίας ή μελέτης. Και τα τηλέφωνα και οι υπολογιστές επιτρέπουν τη σύνδεση”, δηλώνει η Δρ Miri Lavi-Neeman, μέλος της πολιτικής οικολογίας του διδακτικού σώματος στο Ινστιτούτο Arava.
Η πιο βαθιά επίδραση γίνεται αισθητή για τις γυναίκες. Η πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια τους δίνει τη δυνατότητα να διαχειρίζονται πιο εύκολα αυτές τις εργασίες, αλλά και να συνεχίζουν προσωπικά σχέδια ή να σπουδάζουν μετά τη δύση του ηλίου.
Ποιο μέλλον για τον Νεγκέβ;
Ο Νεγκέβ έχει γίνει ο μεγεθυντικός καθρέφτης των σύγχρονων διλημμάτων. Από τη μία πλευρά, η ενεργειακή επιταγή και η υπόσχεση πράσινης κυριαρχίας; από την άλλη, η φωνή περιθωριοποιημένων πληθυσμών και η ευθραυστότητα μιας ερήμου.
«Σε ένα ιδανικό σενάριο, το Ισραήλ θα μπορούσε να φτάσει το 30% της ηλεκτρικής παραγωγής μέσω ηλιακής ενέργειας μέσα σε δέκα χρόνια. Αλλά, στην τρέχουσα πραγματικότητα, με περιορισμένη κυβερνητική πολιτική και αργή γραφειοκρατία, η αύξηση θα κυμαίνεται μάλλον μεταξύ 5 και 10%. Οι ΜΚΟ μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στο λόμπινγκ, προτείνοντας εναλλακτικά σχέδια που να συμμορφώνονται με τα ισραηλινά πρότυπα και να σέβονται τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής, ενώ ενθαρρύνουν την ανάπτυξη πρωτοποριακών κοινωνικών και ενεργειακών έργων. Οι επενδυτές, από την πλευρά τους, επιθυμούν εγγυήσεις και ένα ευνοϊκό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης μιας σταθερής τιμής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ενός απλουστευμένου διοικητικού πλαισίου «, υποστηρίζει ο Fareed Mahameed.
Το Ισραήλ είναι πραγματικά στην πρωτοπορία της έρευνας και ανάπτυξης που σχετίζεται με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν, τα εξειδικευμένα ερευνητικά κέντρα και πολλοί επιταχυντές έχουν επιτρέψει την ανάπτυξη των πρώτων ηλιακών τεχνολογιών της χώρας. Η δύναμη της χώρας έγκειται ακριβώς σε αυτή την ικανότητα να εφευρίσκει μοντέλα και πρωτότυπες λύσεις. Ωστόσο, αντιμετωπίζει ένα επαναλαμβανόμενο εμπόδιο: την ανικανότητα να μεταφράσει αυτές τις προόδους σε δημόσιες πολιτικές και σε μεγάλη κλίμακα.
Κεντρική Φωτογραφία: ηλιακά πάνελ στο Άμπου Κρενατ © Shlomi Amsalem