Nga lufta kundër mbetjeve të egra në Spanjë deri te metanizimi i tyre në Liban, duke kaluar përmes rikthimit juridik të të drejtave të natyrës, shumë iniciativa tregojnë se një rrugë tjetër është e mundur. Ato janë lokale, të angazhuara, ndonjëherë teknike, por gjithmonë të bazuara në një imperativ jetësor: të ndryshojmë mënyrën tonë të bashkëjetesës me të gjallin. Sidomos ato janë konkrete dhe në gjendje të përgjigjen ndaj urgjencave ekologjike.
Ky artikull, mbi ruajtjen e mjedisit është një përmbledhje e 4 artikujve të publikuar në 22-med, për t'u gjetur në 11 gjuhët e përdorura në faqen e internetit.
Mobilizimi i përgjithshëm kundër mbetjeve të braktisura në natyrë: nga Jorge Dobner & Cristina Grao - Spanjë
Metanizimi i mbetjeve: një zgjidhje e qëndrueshme: nga Edward Sfeir - Liban
Si lufton Sardaigna kundër hajdutëve të rërës: nga Jessica Perra - Itali
Të njohim të drejtat e natyrës : një urgjencë: nga Nathania Cahen - Francë
Në Spanjë, në Liban ose në Sardaigne, komunitetet po ngrihen për të ndryshuar tendencën. Ato po ripërcaktojnë marrëdhëniet tona me natyrën, mbetjet, energjinë, të drejtën. Dhe po skicojnë një transformim të mundshëm.
Në Spanjë, natyra në vijën e parë
Që nga viti 2017, projekti LIBERA po transformon fshatrat spanjolle në terrene veprimi qytetar. Qëllimi: të luftohet "basuraleza", një fjalë që përshkruan mbetjet e braktisura në mjediset natyrore. E nisur nga fondacioni Ecoembes dhe ONG SEO/BirdLife, iniciativa ka mobilizuar dhjetëra mijëra vullnetarë. Në vitin 2023, janë mbledhur më shumë se 124 ton mbetje në një fushatë. Që nga fillimet e saj, programi ka lejuar pastrimin e më shumë se 8,000 vendeve, duke totalizuar më shumë se 680 ton mbetje.
Por LIBERA nuk mjaftohet me mbledhjen: ajo dokumenton, edukon, harton harta. Falë aplikacionit "Basuraleza", pjesëmarrësit mund të identifikojnë, karakterizojnë dhe gjeolokalizojnë mbetjet e gjetura. Të dhëna të çmuara për të kuptuar flukset, burimet, zakonet. “Shkenca është një aleate e domosdoshme për të vepruar në mënyrë efektive”, thekson Sara Güemes, koordinatore e projektit. Mjeti nuk ndalet vetëm në alarm; ai angazhon për një periudhë të gjatë, në një frymë të pedagogjisë kolektive.
Liban: një krizë e mbetjeve që bëhet burim
Në mijëra kilometra larg, është një urgjencë tjetër mjedisore që mobilizon kërkuesit dhe qytetarët: kriza e mbetjeve në Liban. Që nga shembja e sistemit të mbledhjes në vitin 2015, vendi është mbuluar nga plehrat. Por një ekip nga Universiteti Saint-Joseph në Beirut ka vendosur të transformojë këtë barrë në një levë. Me një mjet: metanizimi.
Ky proces i degradimit anaerob transformon mbetjet organike – të cilat përfaqësojnë 80% të plehrave libaneze – në biogaz dhe digestat. E para mund të furnizojë familjet dhe industrinë me energji. E dyta shërben si pleh natyror, zëvendësues i inputeve kimike. Një teknologji dyfish e dobishme në një vend ku kriza energjetike është po aq e rëndë sa ajo e mbetjeve.
Kërkuesja Zeina Hobaika përmbledh qasjen : “Metanizimi është një përgjigje ndaj tre urgjencave: mbetjet, elektriciteti, bujqësia”. E testuar mbi mbetje të rrushit, ullinjve, patateve ose edhe të industrisë së qumështit, teknika mund të rikthejë në jetë ekonominë qarkulluese libaneze. Mbetej për të kapërcyer pengesat: pasiguria politike, mungesa e financimeve, inercia e autoriteteve. Por bindja mbetet e paprekur: të bësh mbetjet një burim është një imperativ jetësor.
Të njohim të drejtat e natyrës: drejt një kthese juridike
Po sikur, për të mbrojtur vërtet natyrën, të ishte e nevojshme t’i jepnim asaj të drejta? Ky është lufta që po mbështet Marine Calmet dhe ONG-ja e saj Wild Legal. Një juriste e angazhuar, ajo militon për një njohje juridike të të gjallëve. Jo vetëm si reagim ndaj krimeve mjedisore, por duke i dhënë një ekzistencë ligjore ekosistemeve. “Duhet të ndryshojmë mënyrën tonë të shikimit: natyra nuk është një burim për t'u shfrytëzuar, por një entitet për t'u respektuar”, mbron ajo.
Wild Legal eksperimenton korniza të reja juridike: procese të simuluara, projekte edukative me studentë, mobilizimin e aktorëve lokalë. Ajo frymëzohet nga Ekuadori, vendi i parë që ka regjistruar të drejtat e natyrës në Kushtetutën e tij, por gjithashtu nga Panama, Cabo Verde, ose nga komuna amerikane si San Francisco. Në Francë, ONG-ja vepron për të mbrojtur lumenjtë, si Garonne ose Tavignano, duke u njohur atyre një personalitet juridik. Një qasje njëkohësisht simbolike dhe strategjike për të ndryshuar asimetritë aktuale: ajo e një të drejte të bërë për njeriun, kundër të gjallëve.
Sardaigne: kur rëra bëhet një çështje shtetërore
Ndonjëherë, ekologjia luhet mbi një grusht rëre. Në Sardaigne, vjedhja e rërës dhe e guaskave nga turistët është bërë një plagë mjedisore. Çdo vit, pesë ton materialesh kapen në aeroportet. Kjo "kontrabandë turistike" përshpejton erozionin e plazheve që tashmë janë të brishta për shkak të ndryshimeve klimatike.
Para kësaj, shoqëria civile është organizuar. Rrjeti "Sardegna rubata e depredata", i udhëhequr nga Franco Murru, po zhvillon një luftë të gjatë. Petita, fushata ndërgjegjësimi, ndërhyrje në shkolla: gjithçka po vihet në punë për të frenuar këtë plaçkitje të heshtur por shkatërruese. Në vitin 2017, ligji rajonal nr. 16 u miratua përfundimisht, duke sanksionuar vjedhjen e rërës me gjoba që mund të arrijnë deri në 3,000 euro. Një përparim i arritur falë presionit popullor.
Por problemi është më i gjerë. “Erozioni bregdetar është multifaktorial”, kujton geomorfologu Sandro Demuro. Pastrimi i tepruar turistik, ndërtimet bregdetare, çrregullimet klimatike: gjithçka dobëson qëndrueshmërinë e plazheve. Rëra e marrë nga turistët është vetëm pjesa e dukshme e ajsbergut.
Një botë në ndryshim të ngadaltë
Çdo vend, po shfaqen xhepa rezistence. Ndonjëherë të mbështetura nga teknologjia, ndonjëherë nga e drejta, angazhimi qytetar ose kërkimi shkencor. Ato tregojnë se është e mundur të mendohet ndryshe lidhja jonë me mjediset natyrore. Se është e mundur të veprohet, edhe në shkallë të vogël, pa pritur miratimin e qeverive të paralizuara.
Këto iniciativa nuk e shpëtojnë (ende) planetin. Por ato mbrojnë zona të brishta, plazhe, lumenj. Ato i japin kuptim veprimit kolektiv, përgjegjësisë së përbashkët. Ato kujtojnë sidomos se të gjallët nuk kanë nevojë për ne për të ekzistuar. Por ne, pa ata, nuk jemi asgjë.
Foto e Parë: Të njohim të drejtat e lumenjve ©Pixabay