Çrregullimi klimatik po e ndryshon ciklin e ujit dhe po thekson mungesën e ujit të pijshëm. Përballë kësaj krize planetare, ekologu Karl Matthias Wantzen bën thirrje, në një seri artikujsh të publikuar nga 22-med, për një “kulturë lumi”. Ai mbështet një rifondim politik dhe etik të bazuar në përgjegjësinë e përbashkët, frymëzimin nga kulturat e lashta, dhe bashkëpunimin midis territoreve të Jugut dhe Veriut.
Ky artikull është një përmbledhje e 3 intervistave midis shkencëtarëve të publikuar në 22-med në maj 2024. Një dialog midis Bernard Mossé, përgjegjës shkencor i Neede Méditerranée dhe Karl Matthias Wantzen, profesor në fakultetin e Strasburgut përgjegjës për katedrën UNESCO “Lumi dhe Trashëgimia”, ai drejton gjithashtu një katedër ndërdisiplinore “Uji dhe Qëndrueshmëria” për partneritetin universitar trinacional “EUCOR- The European Campus”. Këto intervista mund të gjenden KËTU në 11 gjuhët e përdorura në site.
Uji, si nafta dje, po bëhet një burim tensionesh në rritje midis përdorimeve bujqësore, urbane dhe industriale. Ngrohja globale po thekson presionin: reshje të parregullta, lumenj të thatë, akifere të shfrytëzuara tepër, thatësira ekstreme dhe përmbytje të dhunshme po vizatojnë një gjeografi të re të mungesave. “Ne jemi përballë një rrethi të keq: sa më e rrallë të bëhet burimi, aq më lakmitarë bëhemi,” vëren Karl Matthias Wantzen.
Një burim jetësor gjithnjë e më shumë i kontestuar
Sistemi hidrik planetar është thellësisht i ndryshuar nga shekuj politikash zhvillimi që kanë prishur ekuilibrat. “Vetëm një e treta e lumenjve të mëdhenj mund të rrjedhin ende lirisht,” kujton ekologu. Impermeabilizimi i tokave, shkatërrimi i zonave të lagështa, shpyllëzimi masiv i krye-basinëve ose ndarja e lumenjve nga digat kanë prishur ciklet natyrore. “Ne kemi kaluar një kufi. Katastrofa, ndonjëherë, kalon një jetë njerëzore: dëmet bëhen të pakthyeshme në shkallën e disa brezave.” Për të përballuar tensionet në rritje, Karl Matthias Wantzen propozon të “vërë lumin në qendër të territorit”. Ky është thelbi i konceptit të tij të “kulturës së lumit”: të organizojë menaxhimin e ujit jo më sipas ndarjeve politike, por sipas baseneve ujore, të transformuara në “hidrotore”, këto “basene përgjegjësie” ku interesat e banorëve janë strukturalisht të lidhura.
“Lumenjtë kalojnë nëpër disa territore, por njerëzit vizatojnë kufij që fragmentarizojnë menaxhimin e tyre. Kjo është një gabim historik,” shpjegon ai. Për të, vetëm një qeverisje e ndarë, e negociuar, midis të gjithë aktorëve të një baseni, mund të garantojë qëndrueshmërinë e burimit. Siç është bashkëpunimi transnacional rreth Rajn, i iniciuar pas një ndotjeje kimike në 1986, këto aleanca mund të shfaqen — shpesh pas dramave. “Shpesh, katastrofa është nxitësi i një komuniteti të fatit.”
Veriu duhet të mësojë nga Jugu
Një transformim tjetër në zhvillim: “mediterranizimi” i Europës së Veriut. Thatësirat, zjarret, reshjet e mëdha dhe lumenjtë e thatë nuk janë më vetëm pronë e vendeve të Jugut. “Ngjarjet e veçanta po bëhen të rregullta. Normaliteti po ndryshon.” Për Wantzen, territoret e Veriut duhet të frymëzohen nga praktikat e kursimit të zhvilluara në rajonet mesdhetare: përdorim i arsyeshëm, ri-vlerësimi i zonave të lagështa, braktisja e kulturave të papërshtatshme, etj.
“Të mos kultivosh fruta në dimër në Marok për tregjet evropiane, është gjithashtu një çështje e dinjitetit ekologjik.” Ai kritikon një konsum “hidrovore” ku uji eksportohet përmes produkteve bujqësore, ndërsa thatësira vendoset. “Kjo është absurde: po shesim ngadalë të ardhmen tonë.”
Një etikë për të rikthyer besimin
Por përtej zgjidhjeve teknike ose institucionale, Wantzen bën thirrje për një “etikë të re (të vjetër)”. Kjo do të thotë të konsiderosh natyrën si një partner dhe jo si një stok burimesh. “Ne duhet të integrojmë të ardhmen në vendimet tona të tanishme, të zgjerim dhembshurinë tonë për qeniet e gjalla dhe ekosistemet.”
Pa rënë në spiritualizëm, ai propozon të ndërthuren njohuritë shkencore dhe mençuritë tradicionale. “Të dëgjosh këngën e peshkatarëve të lumit Senegal, është të kuptosh për një periudhë të gjatë hidrologjinë e lumit.” Ai mbështet për krijimin e mekanizmave pjesëmarrës, living labs, ku shkencëtarët, qytetarët dhe vendimmarrësit eksperimentohet së bashku zgjidhje të riprodhueshme. “Ne kemi shpenzuar shumë kohë duke bërë të njëjtat gabime. Duhet të transmetojmë dhe të bashkëpunojmë.”
“Duhet të ndryshojmë tani”
Përballë urgjencës, Karl Matthias Wantzen është kategorik: “Nuk mund të mjaftohemi me thënë se duhet të edukojmë më mirë të rinjtë që të bëjnë më mirë. Është sot që duhet të veprojmë.” Kriza ekologjike imponon një ndryshim radikal të praktikave, prioriteteve, dhe vështrimit mbi ujin. Dhe ky ndryshim nuk mund të ndodhë veçse duke mobilizuar të gjitha shkallët: nga lumi lokal në bashkëpunimin Veri-Jug, nga qytetari te shkencëtari, nga veprimi individual në planifikimin e territoreve.
Foto e Parë: të mos kultivosh fruta në dimër në Marok është gjithashtu një çështje e dinjitetit ekologjik © Nur - Pexel