Hassan Darsi është një artist maroken, i paklasifikueshëm, i obsesionuar pas hapësirës publike. Ekspozita, Poem, e cila i kushtohet atij në Casablanca, është një mundësi për të zbuluar qasjen e veçantë të një poeti vizual i cili ka pasur përkushtimin, për tridhjetë vjet, për të transformuar rrënojat në projekte dhe për të alarmuar mbi katastrofat politike që ne i perceptojmë me vështirësi. Si një estetik i angazhuar në qytet, në vazhdim të poetit romantik Shelley, ai e di se « poetët janë ligjvënësit e pa njohur të botës »[1], se ata mund ta riparojnë vetëm atë përmes krijimit, për shkak se nuk mund ta ndryshojnë ligjet e riprodhimit.
Hassan Darsi ka artin e të dëgjuarit, me kokën e përkulur, sytë e mbuluar. Ai ka trupin e qetë dhe vigjilent njëkohësisht, duke i lejuar atij të reagojë, instinktivisht, si i kapur nga një urgjencë, për t'ju kërkuar të shkoni më tej, të thoni më shumë, të thelloni në më të thellat e pasigurisë suaj për të përballuar më mirë atë që ju shqetëson. Ai e di, për të qenë e qartë, se vetëm maieutika lejon të arrihet e vërteta që qëndron në secilin prej nesh, se ajo nuk është një shkencë e infuzuar, por një ndërgjegje e shpërndarë.
Poetika dhe politika
Poem, anglicizëm pa theks dhe pa e, siç do të thoshim pa zbukurime, është titulli i zgjedhur për ekspozitën e tij të fundit. Pse Poem? Në pyetjen spontane, ky artist vizual pluridisiplinar, i paklasifikueshëm, përgjigjet me një batutë. "Sepse askush nuk e pret". Në të vërtetë, në hapësirën e bukur, Artorium në Casablanca, vizitorët mund të shëtisin mes propozimeve artistike të ashpra, të veçanta, të papritura, që ai ka zhvilluar gjatë pesë viteve të fundit, nuk është fjala poezi që ata do të mendojnë së pari.
Ata do të kishin tendencë ta asimilojnë natyrshëm me një praktikues arti në tension me hapësirën publike. Dhe nëse disa do të arrinin të zbulojnë poezinë që fshihet pas qëndrimit të tij, ata do të ishin të ftuar të ri-definojnë kuptimin e saj. Për të, si për kuratorin Abdellah Karroum që e shoqëron, Poem nuk është vetëm një marrje e fjalës ose thjesht një kompozim formal. Ajo është më shumë një pozicion ekuilibri, një "distancë të drejtë" mes qytetit dhe punëtorisë, mes katastrofave të prodhuara nga politika dhe mundësisë së riparimit që ofron gjesti artistik. Në thelb, poezia do të qëndronte për të në aftësinë për "të transformuar rrënojat në projekte".
Maketi i hapësirave të braktisura
Para se të shikojmë më nga afër pjesët e ekspozuara për këtë rast, le të rishikojmë trajektoren krijuese të këtij artisti-qytetar, i cili është tërhequr rregullisht, për tridhjetë vjet, nga fenomenet e braktisjes, humbjes, kaosit që i janë ofruar syve të tij dhe kanë shqetësuar ndërgjegjen e tij në vendet e tij të jetesës.
Aktin themelues të kësaj qasje, të asimiluar si "një muzeologji anti-katastrofë",[2] ka qenë projekti i maketës së Parkut (të braktisur) të Hermitage. Pasi zbuloi në 2001 këtë vend të shtrirë mbi 17 hektarë, të mbushur me mbeturina, të anashkaluar, të harruar, ai fillon një punë të mundimshme të identifikimit, matjes, regjistrimit sistematik, për të prodhuar një maketë në një shkallë 1/100 që ka shërbyer si një mjet për të mbledhur qytetarët rreth një hapësire publike të lënë pas dore, si dhe si një vepër arti simbolike të një vizioni bashkëkohor anti-monumentale, më vonë e blerë nga Qendra Pompidou në Paris.
Shpesh, Darsi ka pasur, si një artist i shqetësuar, dëshirën për të dhënë kuptim qasjes së tij duke kërkuar formën që i përshtatet kaosit me të cilin përballet aksidentalisht. Kjo ndodhi përsëri me Sheshin poshtë, një ndërtese industriale, koloniale, të braktisur, që ai e zbulon në 2009. Pasi ka vendosur hapësirën e tij të punës dhe shkëmbimit, La Source du Lion në katin e 6-të të një ndërtese në avenun Mers Sultan, ai zbulon përballë fabrikën e vjetër të mobiljeve Légal & Frères, në rrënoja. Një maketë tjetër lind prej saj.
Një art ekologjik
Duke u comportuar si një kërkues perceptiv (jo konceptual), Darsi merr nga gjeologët dhe gjeografët disa teknika, të marrjes, të riprodhimit, të vendosjes në shkallë. Kujdesi i tij i vazhdueshëm është të tregojë enigma të pazgjidhura dhe paradoxa që ai i shpalos në dritë të diellit. Kjo është e njëjta gjë për lokalitetin, Beni Aïssi, ku ai jeton dhe punon tani pranë Benslimane, nga e cila lindi në 2017 projekti Kariyati Hayati (Fshati im, jeta ime).
Në një qasje ekologjike, të vendosur, ai krijon me banorët e tij një formë rezistence kolektive ndaj një projekti të karrierës së rërës që kërcënon të shkatërrojë të gjithë ekosistemin përreth. Nga aty ka lindur jo vetëm një ekspozitë dhe një film, por iniciativa të përbashkëta të bujqësisë alternative dhe restaurimit solidar.
Përveç ruajtjes së një pylli fqinj, ai ka arritur të vendosë kulturën, në kuptimin bimore, në zemër të jetës së njerëzve. Çdo herë, Darsi angazhon një "praktikë politike të artit" të re,[3] pa rënë ndonjëherë në kurthin e një arti politik. Për këtë, ai miraton qëndrimin e përulur të atij që kërkon të mësojë nga njerëzit që jetojnë në hapësirat dhe eksperimentojnë me vendet e shqetësimit. Pas kësaj, ai kërkon të përkthejë këtë grup sinjalesh të kapura nga një akt krijues.
Dezmontimi i ekspozitës së artit
Për të mbetur koherent deri në fund, Darsi ekspozohet shumë pak dhe kur ai e pranon këtë, shpesh duhet pritur një kthesë dramatike. I ka ndodhur tashmë të mbyllet me miq në një strukturë prej xhami me dy kate, të shërbejë për të pirë dhe të lejojë publikun t'i shikojë nga jashtë si kafshë cirku. Siç ka bërë, një herë tjetër, në impulsin e një pune ironike të kryer mbi arin, si simbol i luksit dhe të rremeve, duke mbuluar të gjithë fasadën e punëtorisë që e priste me fletë ari. Këtë herë, në thjeshtësinë e dëshiruar për Poem, ai u mjaftua të priste vizitorët me një ekspozitë të bimëve natyrore dhe një vulë që i lejon të printojnë secilit si me një gjest administrativ një ftesë për dezmontim. Ai nuk thotë më shumë dhe i lë secilit lirinë për të interpretuar këtë udhëzim sipas ndjeshmërisë së tij.
Vizitori është menjëherë i kapur nga një seri në formë rrethore impozante, me kube të vogla në relief, që mbajnë emrin « soulèvements », të njohura gjithashtu si Intifada, në të zezë, të kuqe dhe të gjelbër, si një referencë e dyfishtë, subtile, për Palestinën. Në murin përballë, imponohen si në një pasqyrë, si në negativ, mbetjet, që riprodhojnë mbi një sfond të bardhë gjurmët e printuara. Dhe pastaj, si për të bërë një hap në anë, një intifadë e katërt me kube të arta. Nëse përmes lartësisë së tyre, kube të vegjël kujtojnë, si në një turmë të dendur, shpërthimet popullore, mbetjet përballë e zbutin forcën e saj, duke zbuluar shpërndarjen dhe dobësimin e saj. Nuk është këtu për të mbushur një shpjegim të veprës, e cila imponon vetveten, por për të shënuar gjenialitetin poetik përmes të cilit kjo formë e dyfishtë e vendosur në tension dhe dialog lejon, si shpesh në veprën e Darsi, të theksojë një paradoks.
Si një pasionant i maketave, Darsi tregon më tej formatin me të cilin ai ndërton arkitekturat e tij të brishta në amulete të mbivendosura. Por edhe këtu, qëllimi nuk është vetëm estetik, si shpesh në artin bashkëkohor, për të treguar anën tjetër të skenës. Qëllimi i tij është të shtojë në strukturën prej druri që mbështet krijimet e tij, fjalë, dhe kështu një gjuhë (jo prej druri) që lejon të ruhet një formë të caktuar vigjilence etike ndaj një bote që po çmontohet. Në vazhdim, ai fton të shohin struktura arkitektonike të tejdukshme, që vetë janë pasqyra të transformimeve vizuale të qyteteve tona. Por, si për efekt iluzori, ai aty përfshin një hartë të Afrikës që i shpëton syve dhe ripërsëri shfaqet me një lëvizje të thjeshtë të trupit. Si të ishte Afrika e pranishme dhe e munguar njëkohësisht, e menduar dhe e injoruar, e plaçkitur dhe e adhuruar.
Shpesh, ndërgjegjja e tij e rritur për "afërsinë e rrezikut që na kërcënon", për të cituar formulën e Walter Benjamin, udhëheq eksplorimet e tij artistike. Qëllimi i tij, duke na ftuar në një hapësirë arti, nuk është aq shumë të ekspozohet sa të na ekspozojë ndaj asaj që ai ka mundur të formësojë si probleme dhe qendra tensioni latente. Si të ishte duke kërkuar të zbulojë, me distancën që lejon estetika, një morbiditet latent ose një gjallëri të kërcënuar. Qëllimi i tij, disi argëtues, të gëzuar dhe melankolik njëkohësisht, është të na bëjë të kuptojmë acarin e asaj që papritur jepet për t'u parë ndryshe.
Driss Ksikes është shkrimtar, autor teatri, kërkues në media dhe kulturë dhe dekan i asociuar për kërkimin dhe inovacionin akademik në HEM (universitet privat në Marok).
[1]Percy Bysshe Shelley, "A Defence of Poetry" në Essays, Letters from Abroad, Përkthime dhe Fragmente nga Edward Moxon, Londër, 1840.
[2] Katarzina Pierpzak, "Muséologies anti-désastre, në La Source du lion de 1 à Z: Nga arti në Marok. 1995-2022, SDL
[3] Michel Gauthier, « Portreti i artistit si hétérotopologue », në Hassan Darsi, veprimi dhe vepra në projekt, Ed. Le Fennec, 2011
Foto e Parë: Ekspozita Poem, e organizuar nga Fondacioni TGCC, zhvillohet në Hapësirën e Artit Artorium në Casablanca deri më 31 korrik © DR