Bluja, « kjo është ngjyra e ëndrrave të mia », shkruante Joan Miró.
Ky fragment, i pikturuar në kanavacë, na ndriçon për lidhjet e tij, të ndjeshme dhe si tërësore me këtë botë të bërë nga ndër-bota, Mesdheu. Nga ishulli i tij në Majorque, ai e ka vëzhguar pa pushim bregun e tij, aty ku shkonte të kërkonte në plazh drurë të lundrueshëm, të skulpturuar nga valët, aty ku ai zhytet në dehjen e ëndrrave të tij, i kaluar nga evidenca lozonjare e një pafundësie brenda arritjes së duarve.
Pas një udhëtimi iniciues në New-York, përtej zhurmës së madhe urbane, shumicës dhe trazirës së qytetit dhe muzeve të tij, ai takon veprën e Rothko. Goditja është e madhe, përballë të paimagjinueshmes, të padukshmes, kësaj hapësire ngjyrash në kanavacë, që vuan, ndonjëherë trondit deri në thellësi dhe lind një formë levitimi. Kjo mistikë, e ndjeshme, flet befas për Miró. Ai kërkon atëherë të rishpikë veten, të hyjë në një përtej lojës me format dhe shumëllojshmërinë e tij. Në këtë univers të pushtuar nga ngjyra, ai gjen diçka si një enigmë, një aventurë pikturale që nuk e ka arritur kurrë ta kapë deri tani. Ky tronditje e brendshme, Miró do ta bëjë një vepër themeluese.
Pafundësia e Blu
Kur u kthye në Majorque, ai e lejon veten të merret nga pafundësia e ngjyrës, nga ky Blu që është aty, përpara syve të tij, midis qiellit dhe detit, si një evidencë sekrete. Ai do të kapë dridhjet dhe forcat misterioze. Si një hark, i përqendruar në objektivin e tij, ai do të lëshojë shigjetat e tij pa ndonjë destinacion tjetër përveç kërkesës së tij të brendshme. Ai humbet, shkrin literal në Blu dhe lëshon tre shigjeta, ato të triptikut të tij në Blu, midis veprave më të fuqishme të artit të shekullit XX.
Miró prek evidencën e misterit, këtë pjesë të padukshme që na përbën dhe na trondit, material delikat që na tërheq lart, përballë të gjitha shkatërrimeve.
Një vepër themeluese
Të jesh përballë këtyre Bluve të Miró, është të jetosh një përvojë të papërsëritshme të shikimit, një kërkim iniciues të të panjohurës të mrekullueshme që papritur shfaqet, në sipërfaqe, pastaj në meandrat e kanavacës. Nga strijat e tij, nga njollat si pika pezullimi që ritmojnë këto Blu, me pak të kuqe dhe të zezë, e vërteta kapet në skajin e botës së ndjeshme, ajo nuk është shfuqizuar nga pafundësia e ngjyrës. Ajo mbetet në vendin e saj, kurrë kryesore. « shumë realitet » nuk imponon supremacinë e tij, është një botë tjetër që vjen, ajo e artit, pikërisht, aty ku shikohet një pjesë e shenjtë, në botën profane, që na rrit dhe kurrë nuk na ngarkon.
Një ditë kam përjetuar këtë përvojë, këtë tronditje të brendshme që lë një gjurmë, të pavendosur. Kjo ndodhi gjatë ekspozitës inaugurale të Mucem- « E Zeza dhe e Blu. Një ëndërr mesdhetare ». Duhej të negocionja shumë gjatë me Qendrën Pompidou për huan e kësaj kanavace të Miró, në origjinën e këtij projekti të ekspozitës. Pas shumë hezitimeve dhe ngurrimeve, huaja u dha në fund dhe Blu II i Miró arriti në destinacion, në Marseille. E mbaj mend atëherë që isha vetëm, në sallën e madhe të ekspozitës, përballë kornizës së tendosur të këtij Blu, të vendosur mbi një cima të madhe të bardhë.
U ul aty dhe shikova. Koha ishte si e pezulluar, ose e shfuqizuar, nuk e di më, aq e rrallë ishte kjo përvojë. Miró shfaqej aty, në thjeshtësinë dhe pafundësinë e Blu të tij. Ai fliste me të gjithë ata që donin të ishin të disponueshëm, thjesht për të parë, për të hyrë në universin e tij, teksturë ëndrrash, të inkarnuar.
« Ëndrrat mesdhetare », që ishte materiali i kësaj ekspozite, e treguar midis shekullit XVIII dhe XXI, gjeti te Miró jehonën e pranisë së tij, të ritmuar dhe si e zgjatur nga këto pika pezullimi, në të zeza, që hapin në një histori në zhvillim, aty ku tragjedia përplaset me impulsin e ëndrrës. Gravurat e « katastrofave të luftës », të Goya, të vendosura pikërisht pranë Miró, që në hapjen e ekspozitës, ishin aty për të mos e harruar kurrë, hijen e Dritave...
Një çast i pezulluar në Mucem
Të shkojmë në blu, si na fton Romain Gary në këtë shprehje të ndritshme që figuron në një nga librat e tij të fundit, « Fluturat », simbole të gjalla të qëndresës, përballë abuzimeve dhe shtypjeve të rendit nazist, është një thirrje e vazhdueshme. Një lehtësi e qëndrushme, dëshira e pandërprerë për të mos u lënë kurrë të kapur nga pushteti i shkatërrimit, të gjërave ashtu si janë. Blu i Gary, si ai i Miró, na kujtojnë, fuqishëm.
Është e mundur, në këtë moment, të rinovohet lidhja me pafundësinë e këtyre Bluve të Miró. Ato janë në të vërtetë të ekspozuara në Mucem, në një titull të jashtëzakonshëm falë një huaje nga Qendra Pompidou. Të zbulohet ose të rishikohet, midis qershorit dhe nëntorit 2025, pa moderim !
Thierry Fabre
Fondator i Takimeve të Averroès, në Marseille.
Shkrimtar, kërkues dhe komisar ekspozitash. Ai ka drejtuar revistën La pensée de midi, koleksionin BLEU te Actes-Sud dhe programimin e Mucem. Ai ka krijuar programin Mesdhe të Institutit të Studimeve të Avancuara të Aix-Marseille-Université.
Ai merr përsipër përgjegjësinë editoriale
Foto e Parë: The Metropolitan Museum of Art, New York. Dhuratë nga Z. dhe Znj. Joseph Pulitzer, Jr., 1951. Numri i Pranimit: 51.112.2. Imazhi © The Metropolitan Museum of Art.