Στο Kuştepe, την τσιγγάνικη γειτονιά της Κωνσταντινούπολης που φημίζεται για την ενωμένη κοινότητά της και τη ζωντανή ζωή στους δρόμους, οι κάτοικοι ζουν με την προσμονή μιας ριζικής μεταμόρφωσης. Ο δήμος υπόσχεται νέα σπίτια και ένα πιο υγιεινό περιβάλλον, στο πλαίσιο ενός εκτενούς προγράμματος αστικής αναγέννησης. Ωστόσο, πίσω από τις επίσημες δηλώσεις, πολλοί φοβούνται μια συγκαλυμμένη εκδίωξη. Μεταξύ της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον και του φόβου να χάσουν τις σταθερές τους, οι κάτοικοι αναρωτιούνται: ποιος θα ωφεληθεί πραγματικά από αυτή την αλλαγή;
Κατεβαίνοντας από το μετρό και διασχίζοντας μια υπερυψωμένη διάβαση κοντά στους Trump Towers, η σιλουέτα της πόλης προσφέρει μια εντυπωσιακή αντίθεση μεταξύ των λαμπερών ουρανοξυστών και των ταπεινών διώροφων σπιτιών. Πιο κοντά στο κέντρο, οι μονοκατοικίες δίνουν τη θέση τους σε ομάδες σπιτιών ενός δωματίου και σε μικρές γηρασμένες πολυκατοικίες που γεμίζουν στενές οδούς, κάποιες από τις οποίες είναι περιτριγυρισμένες από εγκαταλειμμένα οικόπεδα. Η γειτονιά φαίνεται να είναι παγιδευμένη μεταξύ της επιβίωσης και της παραμέλησης.
Στις πρώτες ώρες, η ζωή ξυπνά αργά: παιδιά παίζουν σε οικόπεδα που μοιάζουν με κήπους, γυναίκες απλώνουν ρούχα. Ενώ οι μεγαλύτερες γυναίκες κάθονται σε σκαμπό απολαμβάνοντας το πρωινό τους δίπλα στο δρόμο και άνδρες συγκεντρώνονται νωχελικά μπροστά από τις πόρτες. Καρότσια συλλογής χαρτιού, σωροί απορριμμάτων στοιβαγμένοι παντού, ή μια ακινητοποιημένη και άδεια κούνια δρόμου αφηγούνται μια άλλη ιστορία, αυτή ενός παραγκουπόλεως που έχει εγκαταλειφθεί από τις αρχές. Κατεβαίνοντας κατά μήκος των λαβυρινθωδών σκαλοπατιών, ο αριθμός των μικρών σπιτιών γίνεται αδύνατο να μετρηθεί. Οι κάτοικοι ζουν την καθημερινότητά τους ενώ το νερό ρέει στους δρόμους και οι γάτες κινούνται ελεύθερα. Ένας νεαρός πωλητής λουλουδιών μου προσφέρει ένα τριαντάφυλλο; έφηβοι περιπλανώνται στους δρόμους; μουσική ξεφεύγει από τα ανοιχτά παράθυρα. Καθώς ανεβαίνω, αποφεύγω με το ζόρι τα λύματα που κατεβαίνουν από ψηλά. Είμαι μέσα ή έξω από την πόλη; Η ερώτηση παραμένει επίσης αναπάντητη για τους κατοίκους της γειτονιάς.
Αστική μεταμόρφωση: υπόσχεση ή απειλή;
Η αστική μεταμόρφωση του Kuştepe συζητείται εδώ και δεκαετίες αλλά παραμένει προβληματική. Ιδρυθείσα αρχικά τη δεκαετία του 1950 όταν οι ρομά οικογένειες μεταφέρθηκαν από το Zincirlikuyu από το κράτος, η γειτονιά συνεχίζει να αντιμετωπίζει φτώχεια, κατεστραμμένα σπίτια και ανεπαρκή υποδομή παρά την κεντρική της θέση.
Οι πρόσφατες υποσχέσεις του δήμου Şişli για μια "επί τόπου" αναδιάρθρωση έχουν προκαλέσει ελπίδες για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, χωρίς εκδιώξεις. Ωστόσο, η μνήμη της μαζικής εκδίωξης από το Sulukule* και των άψυχων πύργων του Fikirtepe ρίχνει μια σκιά.
Η Asya Ağaçyaran, 28 ετών, μακροχρόνια κάτοικος και μητέρα τριών παιδιών, ζει σε ένα δωμάτιο, το οποίο έχει επισκευάσει μόνη της. “Είμαι ενοικιάστρια. Οι περισσότερες κατοικίες εδώ δεν έχουν τίτλους ιδιοκτησίας — χτίστηκαν πριν από πολύ καιρό. Δεν μπορώ να αντέξω οικονομικά να ενοικιάσω αλλού. Αν μας διώξουν, θα πάω στη μητέρα μου, αν είναι ακόμα εκεί. Αλλιώς, δεν έχω που να πάω,” σχολιάζει.
Άλλοι εκφράζουν την ελπίδα να δουν τα πράγματα να αλλάζουν. Η Saliha Portakal, 57 ετών, παραδέχεται: “Η αστική ανανέωση θα ήταν καλή. Επιτέλους θα είχαμε ένα ξεχωριστό μπάνιο, ένα πραγματικό δωμάτιο.” Η Yıldız, 65 ετών, πωλήτρια λουλουδιών, προσθέτει: “ τουλάχιστον, θα μετακομίζαμε σε ένα καθαρό σπίτι.” Ένας άλλος κάτοικος προσθέτει με όνειρο: “ τα παιδιά θα είχαν το δικό τους δωμάτιο.” Ένα γκρουπ ηλικιωμένων με φωνάζει: “Βγάλε τη φωτογραφία, αδελφή, προχώρα. Έλα και μαρτύρησε αυτές τις ντροπιαστικές συνθήκες.”
Ο Okan Kemancı, ηθοποιός θεάτρου και καθηγητής δραματουργίας που μεγάλωσε στο Kuştepe, σημειώνει το βιώσιμο πνεύμα της γειτονιάς. “Οι γείτονες εξακολουθούν να βοηθούν ο ένας τον άλλον. Τα παιδιά παίζουν ελεύθερα στους δρόμους, εφευρίσκοντας παιχνίδια με κιμωλία και μαξιλάρια. Αυτό το περιβάλλον είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργικότητα. Το Kuştepe δεν πρέπει να καταλήξει όπως το Fikirtepe.”
Μια κοινότητα διχασμένη από την αβεβαιότητα
Αν και πολλοί κάτοικοι υποστηρίζουν την αναδιάρθρωση επί τόπου, η ιδιοκτησία γης παραμένει ένα δύσκολο ζήτημα. Ορισμένοι έχουν τίτλους ιδιοκτησίας ή πιστοποιητικά παραχώρησης; πολλοί δεν έχουν. Πολλοί από αυτούς είναι ενοικιαστές, και ο τρόπος με τον οποίο θα διαχειριστούν αυτά τα ποικίλα νομικά καθεστώτα παραμένει ασαφής.
Ο Kemancı καταγγέλλει: “Είμαι έτοιμος να γίνω θύμα της αστικής μεταμόρφωσης. Δεν υπάρχει πιστοποιητικό παραχώρησης τίτλου για το σπίτι μου. Όλοι εδώ δεν το έχουν. Δεν είναι εύκολο πρόβλημα. Σίγουρα θα υπάρξουν άνθρωποι που θα αδικηθούν.”
Η Elmas Arus, πρόεδρος της Ένωσης Μηδενικής Διακρίσης και ακτιβίστρια των ρομά, προειδοποιεί: “Ακόμα και ένας τίτλος δεν είναι αρκετός όταν είναι μοιρασμένος μεταξύ 15 μελών της οικογένειας. Πολλοί είναι χρεωμένοι, κάποιοι μπορεί να καταλήξουν χωρίς τίποτα. Η μεταμόρφωση πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά με την κοινότητα των ρομά για να αποφευχθεί η βλάβη και να δημιουργηθεί αξία, συμπεριλαμβανομένων ευκαιριών απασχόλησης.”
Ο μουχτάρης (τοπικός εκπρόσωπος) του Kuştepe επισημαίνει ένα άλλο πρόβλημα: η γειτονιά είναι διχασμένη. Ένα μέρος επιτρέπεται να αναπτυχθεί, το άλλο όχι. Για κάποιο διάστημα, η περιοχή είχε χαρακτηριστεί ως "υψηλού κινδύνου" λόγω των παραγκουπόλεων, αλλά αυτό το καθεστώς έχει αλλάξει. Επίσης, οι εκτάσεις ανήκουν σε πολλές δημόσιες οντότητες — τον δήμο της γειτονιάς Şişli, τον μεγάλο δήμο της Κωνσταντινούπολης και το κράτος. Ορισμένοι κάτοικοι έχουν τίτλους ιδιοκτησίας, άλλοι όχι. "Θέλουμε μια ανακαίνιση που να μην εκδιώκει κανέναν, χωρίς οι άνθρωποι να χρειάζεται να χρεωθούν. Και οι ενοικιαστές πρέπει επίσης να έχουν δικαιώματα", επιμένει.
Τέλος, το σχέδιο ανακαίνισης του Kuştepe διακόπηκε μετά τη σύλληψη του δημάρχου του Şişli τον Μάρτιο του 2025, μαζί με τον Ekrem İmamoğlu και άλλους εκλεγμένους του κόμματος CHP, και τον διορισμό ενός διαχειριστή. Αφήνοντας για άλλη μια φορά τους κατοίκους στην αβεβαιότητα.
* Άλλη ιστορική ρομανική γειτονιά της Κωνσταντινούπολης, που ισοπεδώθηκε το 2008 και οι κάτοικοί της υπέστησαν αναγκαστική εκδίωξη στην περιφέρεια της πόλης
Φωτογραφία εξωφύλλου: “Βγάλε τη φωτογραφία, αδελφή, προχώρα. Έλα και μαρτύρησε αυτές τις ντροπιαστικές συνθήκες.” © Tuğba Öcek