Duhet të mësojmë të shikojmë. Jo thjesht të shohim. Të shikosh, do të thotë të marrësh kohë, të ekspozohesh ndaj dridhjeve të imazheve, të prishësh atë që ato nuk tregojnë në shikimin e parë, atë që del në sipërfaqe, atë që reziston, atë që ulëret në heshtje. Në fotografitë e Zied Ben Romdhane, diçka luhet në këtë rend: një luftë për ta bërë të dukshme atë që historia zyrtare e shtyp, një përpjekje për të çliruar figurat nga heshtja e tyre.
Kur ai fotografon në Tunizi minatorët e Redeyef, për shembull, nuk është thjesht një dokumentim. Është një zbulesë. Të gjitha fytyrat janë të mbuluara me pluhur të zi, trupat janë të regjistruar në një gjeografi të thyer, të dëmtuar nga politikat e nxjerrjes dhe harresës.
Prej dinjitetit përballë fshirjes
Por ajo që ka rëndësi këtu, nuk është aq miniera sa kujtesa. Duhet, për të parafrazuar Didi-Huberman, «të hapim sytë mbi rrënojat», të nxjerrim në pah dinjitetin atje ku pritej fshirja. Ben Romdhane nuk fotografon subjekte: ai takon pranitë, shfaqje pothuajse spektrale, që dalin nga një realitet brutal. Ai nuk kërkon të sublimojë varfërinë; ai e kap atë në shtresat e saj, në shtresat e ndryshme sociale, historike, emocionale. Imazhi bëhet atëherë një vend i mbijetesës: ai mban brenda tij gjurmën e një të kaluare ende të nxehtë, ai pulson nga zjarri i luftërave, shpresave të tradhëtuara dhe zemërimeve të paprekura.
Ka, te Ben Romdhane, një estetikë të intervalit: mes dukshmërisë dhe padukshmërisë, mes asaj që tregohet dhe asaj që mbahet sekret. Imazhi është më pak aty për të "shpjeguar" sesa për të bërë të dridhet njohuria, për të krijuar hapësira ku shikuesi mund ta përjetojë botën ndryshe. Peisazhet tuniziane që ai kap; shkretëtira, rrënojat industriale, fytyra të thata, kalojnë përmes linjave të ikjes, plagëve të hapura. Ato janë njëkohësisht dokumente dhe simptoma, aq shumë sipërfaqe të ndjeshme për t'u lexuar siç do të lexonim një palimpsest.
Shkëlqimet e dukshme
Kjo estetikë e mbijetesës gjen një rezonancë veçanërisht prekëse në Fëmijët e Hënës, një projekt që Ben Romdhane i kushton fëmijëve të prekur nga xeroderma pigmentosum, një sëmundje gjenetike të rrallë që i dënon ata të ikin nga drita e diellit, nën rrezikun e dëmtimeve të pakthyeshme. Edhe këtu, nuk bëhet fjalë për të prodhuar një imazh spektakolar të vuajtjes, por për t'u afruar sa më afër asaj që, në përvojën njerëzore, mbetet e padukshme, madje e paartikuluar. Ajo që Ben Romdhane na jep të shohim, është më pak sëmundja sesa kushti i ekzilit që ajo imponon: një ekzil të brendshëm, të ndritshëm dhe të egër, një jetë e jetuar në hije, në mënyrë të vërtetë.
Nëpërmjet kësaj serie, ai eksploron shkëlqimin e dukshëm, atë zonë të brishtë mes hijes dhe dritës ku imazhi bëhet një formë adresimi, një thirrje e heshtur. Portretet e këtyre fëmijëve, shpesh të mbuluar, të mbrojtur, por që shikojnë drejtpërdrejt objektivin, zhvendosin shikimin tonë: ata na shikojnë aq sa ne i shikojmë ata. Aparati fotografik bëhet atëherë një medium shkëmbimi, pothuajse një dhomë jehonash, ku fytyrat bëhen shenja, sipërfaqe regjistrimi për një fjalë që ka qenë gjatë kohës e shtypur. Ka aty një tension shumë të fortë mes vulnerabilitetit të subjektit dhe fuqisë së shikimit.
Fëmijët e hënës nuk janë thjesht të shfaqur si viktima të një fati biologjik, por si bartës të një force, një sfide ndaj normës, një bukurie të heshtur dhe krenare. Në mënyrën e mbijetesave, ata e banojnë imazhin siç banohet një çarje në kohë: me një intensitet që i shpëton kategorive të zakonshme të pathos ose dhembshurisë.
Këto imazhe bëjnë një vepër kujtese, por gjithashtu edhe riparimi. Ato ribashkojnë në fushën e dukshme trupa që shoqëria, dhe shpesh vetë fotografia, i përjashton në padukshmëri. Ato kujtojnë se të shohësh, është gjithashtu të njohësh, dhe se të njohësh, është të bësh drejtësi. Fëmijët e Hënës është njëkohësisht një gjest politik dhe poetik, një akt rezistence që merr formën e një heshtjeje të ndriçuar. Një heshtje që Ben Romdhane na fton ta dëgjojmë.
Zied Ben Romdhane, në këtë kuptim, është një historian vizual i heshtjeve; puna e tij është një gjurmë e gjallë e një kujtese të çarë, të dhimbshme, rezistente. Por kjo nuk është një vepër e dëshpëruar. Ka në këto imazhe një dritë, një insistim, një vullnet për të qëndruar në këmbë, pavarësisht gjithçkaje.
Shikimi i tij si fotograf fton për të bërë të flasin imazhet, jo siç tregohet një tregim linear, por siç invokohet një kujtesë e çarë, e dhimbshme, rezistente.
Sana Tamzini, artiste dhe kuratore e ekspozitave. Ajo ka drejtuar Qendrën Kombëtare të Artit të Gjallë në Tunis midis 2011 dhe 2013. Ajo është gjithashtu presidente e Fanak Fund për lëvizshmërinë e artistëve dhe operatorëve kulturorë
Foto e Parë: Tunizi. Gafsa. Redeyef. Miniera e vjetër nën tokë © Zied Ben Romdhane