Έναν μήνα πριν από την τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τον Ωκεανό (UNOC 3), που θα διεξαχθεί στη Νίκαια από 9 έως 13 Ιουνίου 2025, η διεθνής κινητοποίηση υπέρ της προστασίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Και η Μεσόγειος απεικονίζει καλά τα κρίσιμα ζητήματα αυτής της συνάντησης. Σήμερα, σοβαρά απειλούμενη από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, την υπεραλίευση, τη ρύπανση, τα εισβάλλοντα είδη και την κλιματική αλλαγή, η βιοποικιλότητά της τείνει να σπανίζει. Για να ανακοπεί αυτή η σπείρα, έχουν τεθεί σε εφαρμογή διάφορες περιφερειακές και διεθνείς πρωτοβουλίες, για να διατηρηθούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και να προωθηθεί μια βιώσιμη διαχείριση αυτών των πόρων.
Από την Caroline Haïat
Πολλά είδη έχουν καταγραφεί ως “κρίσιμα απειλούμενα” από την Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης. Αυτό ισχύει για τον άγγελο της θάλασσας, έναν επίπεδο καρχαρία που συχνά συγχέεται με μια ρέγγα, ο οποίος ζει θαμμένος στους αμμώδεις βυθούς της Μεσογείου. Έχει δει τον πληθυσμό του να μειώνεται κατά περισσότερο από 80% σε 45 χρόνια, κυρίως λόγω της αλιείας με τράτες που τον πιάνει κατά λάθος. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η τσιγγάνα της θάλασσας, ένα διακριτικό καρκινοειδές των κοραλλιογενών υφάλων. Είναι προστατευμένη στις περισσότερες μεσογειακές χώρες, ωστόσο, η παράνομη αλιεία συνεχίζει να απειλεί αυτό το είδος με σχεδόν δύο τόνους να συλλαμβάνονται κάθε χρόνο στις ισραηλινές ακτές. Μια κινητή εφαρμογή που αναπτύχθηκε από την SPNI (Κοινωνία για την Προστασία της Φύσης στο Ισραήλ) επιτρέπει πλέον την αναφορά παραβάσεων.
“Τα ενδημικά είδη, όπως οι αχινές, τα μαλάκια και οι σαλιγκάροι, απειλούνται επίσης από την κλιματική αλλαγή και τα εισβάλλοντα είδη”, τονίζει ο Δρ Γκιλ Ριλοβ, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ισραήλ.
“Οι θαλάσσιες χελώνες, αν και προστατευμένες, αντιμετωπίζουν επίσης πολλούς κινδύνους. Τα τεχνητά φώτα των παράκτιων περιοχών τις προσελκύουν προς τη γη αντί για τη θάλασσα. Ως εκ τούτου, περίπου 3.000 χελώνες παγιδεύονται κάθε χρόνο σε δίχτυα ή αγκίστρια. Η Κοινωνία για την Προστασία της Φύσης στο Ισραήλ (SPNI) διεξάγει επομένως δράσεις ευαισθητοποίησης και έχει αναπτύξει την κινητή εφαρμογή Sea Watch, για να επιτρέψει στο κοινό να αναφέρει τους κινδύνους που συναντούν”, συνεχίζει.
Πολλές υποβρύχιες περιοχές έχουν χαρακτηριστεί ως θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Ανοιχτά του Τελ Αβίβ, φιλοξενούν σπάνιους κοραλλιογενείς υφάλους, καλαμάρια και καρχαρίες. Αλλά και στις Στενές του Μπονιφάτσιο στην Κορσική (Γαλλία), πλούσιες σε ποσειδωνίες και βιότοπους για δελφίνια, γύρω από τα νησιά Medes στην Καταλονία, γνωστά για την εξαιρετική τους βιοποικιλότητα, στο εθνικό πάρκο της Ζακύνθου στην Ελλάδα, όπου έρχονται να γεννήσουν οι χελώνες καρέτα. Είναι επίσης η περίπτωση μεταξύ Γαλλίας, Κορσικής και Ιταλίας, στο Καταφύγιο Πελάγος που προστατεύει πολλές είδη κητωδών, ή ακόμα και στα νερά του αρχιπελάγους της Μάλτας, όπου υποβρύχιες σπηλιές και ενδημικά είδη είναι αντικείμενο όλων των προσοχών.
Πραγματικές απειλές για τη βιοποικιλότητα στη Μεσόγειο
Εάν το Ισραήλ έχει εντοπίσει 452 εισβάλλοντα θαλάσσια είδη κατά μήκος των ακτών του, προερχόμενα σε μεγάλο βαθμό από την Ερυθρά Θάλασσα, μέσω της διώρυγας του Σουέζ, αυτό το φαινόμενο δεν είναι απομονωμένο. Η Μεσογειακή λεκάνη, ένα από τα πιο ευάλωτα θαλάσσια οικοσυστήματα στον κόσμο, αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη εισβολή αυτών των εξωτικών ειδών. Η διώρυγα του Σουέζ υπήρξε, και παραμένει, μια πραγματική πύλη εισόδου για είδη που προέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα, ένα φαινόμενο που ονομάζεται "εισβολή της περιοχής του Σουέζ", που επηρεάζει πλέον ολόκληρη την περιοχή. Είδη όπως ο ψάρι-λιοντάρι, οι άλγες Caulerpa, ή ακόμα και ο καρκίνος του Σουέζ, εξαπλώνονται γρήγορα, αλλάζοντας τη δομή των οικοσυστημάτων και απειλώντας τις ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η αλιεία και ο τουρισμός. Αντιμέτωποι με αυτή την απειλή, οι πρωτοβουλίες παρακολούθησης και διαχείρισης των εισβάλλοντων ειδών πολλαπλασιάζονται. Αλλά η εργασία παραμένει δύσκολη. Η ρύπανση, η υπεραλίευση και η αστικοποίηση των ακτών υποβαθμίζουν τους θαλάσσιους βιότοπους, μειώνοντας τη βιοποικιλότητα. Για να εξαλείψουν τις απειλές, πολλές πρωτοβουλίες έχουν προκύψει.
Επίσης καταβάλλονται προσπάθειες για την ενίσχυση της παρακολούθησης και της εφαρμογής των περιβαλλοντικών νόμων. « Οι ισραηλινές αρχές, ιδίως, συνεργάζονται με διεθνείς εταίρους για να παρακολουθούν την υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Καινοτόμες τεχνολογίες, όπως το περιβαλλοντικό DNA, χρησιμοποιούνται για να ανιχνεύσουν την παρουσία ειδών και να αξιολογήσουν τη βιοποικιλότητα χωρίς να διαταράσσουν τους φυσικούς βιότοπους », εξηγεί ο Δρ Γκιλ Ριλοβ.
Μια ευρεία περιφερειακή και διεθνής συνεργασία
Το Σχέδιο Μπλε, σε συνεργασία με το έργο PANACeA (Streamlining Networking and Management efforts in Mediterranean Protected Areas for Enhanced Natural Conservation and Protection), έχει εργαστεί για τη βελτίωση της διαχείρισης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (AMP) στις χώρες του νότου της Μεσογείου. Αυτό το έργο είχε ως στόχο την ενίσχυση της διακυβέρνησης, την προώθηση δημόσιων-ιδιωτικών συνεργασιών και την αξιοποίηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών για την υποστήριξη της διατήρησης της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Στο τέλος του έργου PANACeA (2019-2022), η Mediterranean Biodiversity Protection Community (MBPC) ανέλαβε τη σκυτάλη. Αυτή η κοινότητα συνεχίζει τον στόχο της ενίσχυσης της συνεργασίας μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, προωθώντας βιώσιμες προσεγγίσεις διαχείρισης και αναπτύσσοντας εργαλεία προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες των AMP της Μεσογείου. Υποστηρίζει επίσης περιφερειακές και εθνικές στρατηγικές για μια βελτιωμένη διακυβέρνηση και μια πιο συνεπή διαχείριση των προστατευμένων περιοχών, ενθαρρύνοντας τη διατομεακή συνεργασία.
Ένα παράδειγμα αυτής της επιτυχίας είναι η θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή του Πορτ-Κρος στη Γαλλία, όπου οι δημόσιες-ιδιωτικές συνεργασίες έχουν επιτρέψει την ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης και τη βελτίωση της παρακολούθησης της βιοποικιλότητας. Σε ένα άλλο παράδειγμα, η συνεργασία μεταξύ των τοπικών αρχών και των επιστημόνων έχει επιτρέψει την αποκατάσταση των πληθυσμών ψαριών εντός του εθνικού πάρκου της Ζακύνθου στην Ελλάδα, όπου οι χελώνες καρέτα έρχονται να γεννήσουν.
Τέλος, η MBPC δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ενσωμάτωση της διαχείρισης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών σε συμμετοχικές διαδικασίες. Αυτές οι δράσεις αποσκοπούν στη διασφάλιση μιας βιώσιμης διατήρησης των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, ενώ προάγουν την οικονομική ανάπτυξη σε ένα πλαίσιο που σέβεται το περιβάλλον. Αυτό ισχύει για την περιοχή Tavolara-Punta Coda Cavallo στη Σαρδηνία (Ιταλία), όπου η συμμετοχική διαχείριση είναι στο επίκεντρο της διαδικασίας. Η αρχή διαχείρισης εργάζεται στενά με τους παραδοσιακούς ψαράδες, τους τουριστικούς φορείς, τους επιστήμονες και τους τοπικούς κατοίκους. Αποτέλεσμα: μια βελτίωση της κατάστασης των θαλάσσιων βιότοπων, μια καλύτερη αποδοχή των κανόνων διαχείρισης και θετικές οικονομικές επιπτώσεις για τις οικοτουριστικές δραστηριότητες και την τοπική αλιεία.
Και επιστημονικές αποστολές
Από την πλευρά της, η Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο έχει ξεκινήσει ένα δεκαετές σχέδιο δράσης που στοχεύει στην εναρμόνιση της αλιείας και της προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Πιλοτικά έργα είναι σε εξέλιξη στο Μαρόκο, στην Τυνησία και στην Τουρκία για τη μείωση των ακούσιων συλλήψεων και την προώθηση βιώσιμων πρακτικών αλιείας.
Αντιμέτωποι με την εξάπλωση μη ενδημικών ειδών, έχουν τεθεί σε εφαρμογή πρωτοβουλίες για να μετατραπεί αυτή η απειλή σε ευκαιρία. Στην Τυνησία, προγράμματα ενθαρρύνουν την εμπορία του μπλε καβουριού, ενός εισβάλλοντος είδους, προκειμένου να υποστηριχθούν οι τοπικοί ψαράδες ενώ ελέγχεται ο πληθυσμός του.
Έξι διεθνείς οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης, της μεγαλύτερης παγκόσμιας οργάνωσης αφιερωμένης στην προστασία της φύσης και της MedPan (Mediterranean Protected Areas Network), έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους για να προστατεύσουν τη μεσογειακή βιοποικιλότητα. Η συνεργασία τους στοχεύει στην αναγνώριση και εφαρμογή λύσεων που βασίζονται στη φύση, στην κινητοποίηση των τοπικών κοινοτήτων και στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.
Επιστημονικές αποστολές, όπως η "Κιβωτός του Νώε των βυθών", που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2022 από το Ίδρυμα 1 ocean σε συνεργασία με την UNESCO και το CNRS, μελετούν την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα εμβληματικά θαλάσσια είδη, όπως οι κόκκινες γοργόνες. Όλες αυτές οι έρευνες συμβάλλουν στην ανάπτυξη στρατηγικών διατήρησης προσαρμοσμένων στις τρέχουσες και μελλοντικές κλιματικές προκλήσεις στη Μεσόγειο.
Φωτογραφία Κάλυψης: η προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων αποκτά κρίσιμη σημασία © DR