Για περισσότερες από τρεις χιλιετίες, οι Έλληνες ψαράδες όργωναν τα νερά του Αιγαίου και του Ιονίου, συνεχίζοντας μια παράδοση που συνδέεται με την καρδιά του ελληνικού πολιτισμού. Σήμερα, αυτός ο τρόπος ζωής βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Οι αριθμοί είναι αποκαρδιωτικοί: ο πληθυσμός των επαγγελματιών αλιέων έχει μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ η υπεραλίευση και η κλιματική κρίση έχουν οδηγήσει τον κλάδο σε αδιέξοδο.
Πώς γίνεται ένα επάγγελμα που επιβίωσε από πολέμους, αυτοκρατορίες και κρίσεις να σβήνει τώρα, στον 21ο αιώνα; Η παραδοσιακή ελληνική αλιεία, που άλλοτε έθρεφε γενιές και ενέπνεε μύθους, σήμερα αγωνίζεται για την επιβίωσή της, καθώς οι νέοι στρέφονται σε άλλες επαγγελματικές επιλογές και τα ψάρια γίνονται ολοένα και πιο δυσεύρετα. Μπορεί το ψάρεμα να διασωθεί ή κινδυνεύει να γίνει μια ρομαντική ανάμνηση σε τουριστικούς οδηγούς;
Ένα δύσκολο επάγγελμα
Ο Παναγιώτης Καραβέτης είναι επαγγελματίας ψαράς με΄σης αλιείας στο βόρειο Αιγαίο εδώ και 37 χρόνια. Ξεκίνησε τη δουλειά σε ηλικία μόλις 15 ετών, σε μια εποχή που οι συνθήκες εργασίας ήταν πολύ πιο δύσκολες. Σήμερα, όπως λέει, τα σκάφη έχουν εκσυγχρονιστεί, η χειρωνακτική εργασία έχει μειωθεί, όμως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι πως οι ψαράδες γερνούν και οι νέοι δεν ενδιαφέρονται να συνεχίσουν το επάγγελμα.
«Δεν είμαι αισιόδοξος για το μέλλον της αλιείας στην Ελλάδα. Οι Έλληνες ψαράδες έχουμε ήδη λιγοστέψει. Οι νέοι σήμερα αναζητούν μια πιο "κανονική" δουλειά, με ωράριο που τους επιτρέπει να έχουν ελεύθερο χρόνο και να ξενυχτούν. Το ψάρεμα απαιτεί έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Πρέπει να ξυπνάς στις 4 το πρωί και μετά τη δουλειά να ξεκουράζεσαι, ώστε την επόμενη μέρα να έχεις καθαρό μυαλό και να παίρνεις τις σωστές αποφάσεις σε μια φουρτούνα, χωρίς να θέσεις σε κίνδυνο τη ζωή των αλλιεργατών που δουλεύουν μαζί σου».
Ανησυχία για τη βιωσιμότητα του επαγγέλματος εκφράζει και ο Γιώργος Λιανός, ο οποίος εργάζεται ως ψαράς παράκτιας αλιείας τα τελευταία 25 χρόνια. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί, αποτελεί το γεγονός πως από τους 9.000 ψαράδες παράκτιας αλιείας που υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα, σχεδόν 2.000 θέλουν να εγκαταλείψουν το επάγγελμα. «Το μεροκάματο βγαίνει με δυσκολία και πολλοί ψαράδες πωλούν τα σκάφη τους, διότι δεν μπορούν να ζήσουν τις οικογένειές τους», αναφέρει. Ο ίδιος ψαρεύει με ένα καΐκι έξι μέτρων στο νότιο Ευβοϊκό Κόλπο και στον Σαρωνικό. Το εισόδημα δεν είναι σταθερό, τη μία μέρα μπορεί να βγάλει 500 ευρώ και τις υπόλοιπες 20, το πολύ 30 ευρώ, ποσό που συχνά αρκεί μόλις για τα καύσιμα.
Κλιματική κρίση
Εκτός από την έλλειψη ενδιαφέροντος για το επάγγελμα και την οικονομική ανασφάλεια που το συνοδεύει, σημαντικό ρόλο παίζει και η κλιματική κρίση. Η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας έχει ως αποτέλεσμα την εισβολή ξενικών ειδών από τον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό, όπως το λεοντόψαρο (Pterois miles). «Καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες γόνου, με αποτέλεσμα να διαταράσσουν το οικιστικό περιβάλλον που ζουν τα ψάρια, ενώ παράλληλα καταστρέφουν τα δίχτυα και τα παραγάδια, κάτι που συνεπάγεται νέα έξοδα», τονίζει ο Γιώργος Λιανός.
Η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων έχει επηρεάσει και το βόρειο Αιγαίο. Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Καραβέτη, φέτος είναι μια δύσκολη χρονιά για τον μπακαλιάρο, το φαγκρί, ο ροφός και η συναγρίδα. «Η έντονη ηλιοφάνεια που παρατηρείται πλέον και κατά τους χειμερινούς μήνες καθώς και η αλλαγή της θερμοκρασίας της θάλασσας, διώχνει τα ψάρια. Αναζητούν αλλού τις επιθυμητές για την επιβίωσή τους θερμοκρασίες». Όσον αφορά στα ξενικά είδη, προς το παρόν έχει παρατηρηθεί ένα διαφορετικό είδος γαρίδας, χρώματος λευκού που δεν έχει καμία σχέση με την παραδοσιακή γαρίδα του Θρακικού Πελάγους και δεν απειλεί τα υπόλοιπα είδη της περιοχής.
Αλιευτικός τουρισμός
Τα τελευταία χρόνια, πολλοί ψαράδες παράκτιας αλιείας που αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα με την παραδοσιακή τους δουλειά, στρέφονται στον αλιευτικό τουρισμό ως μια εναλλακτική πηγή εισοδήματος. Πρόκειται για μια μορφή τουριστικής δραστηριότητας που επιτρέπει στους επισκέπτες να συμμετέχουν σε αλιευτικές εξορμήσεις με επαγγελματίες ψαράδες. Οι τουρίστες όχι μόνο παρακολουθούν τη διαδικασία του ψαρέματος, αλλά συχνά συμμετέχουν ενεργά, μαθαίνοντας τις τεχνικές αλιείας και απολαμβάνοντας τη θάλασσα. Για να ασχοληθεί με αυτόν τον τομέα ένας επαγγελματίας ψαράς πρέπει να προσαρμόσει το σκάφος του κατάλληλα. Συγκεκριμένα, το σκάφος πρέπει να είναι εξοπλισμένο με άνετες θέσεις για τους επιβάτες, ασφαλή μέσα για την επιβίβαση και αποβίβαση και να παρέχει σκιά.
Σε κάθε περίπτωση, η παραδοσιακή αλιεία στην Ελλάδα, παρά τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει, παραμένει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητά της και να αναστηλωθεί, απαιτούνται στοχευμένες πολιτικές αποφάσεις που θα περιλαμβάνουν την θέσπιση αυστηρών περιβαλλοντικών κανονισμών, την στήριξη των επαγγελματιών ψαράδων με οικονομικά κίνητρα και την επένδυση σε βιώσιμες τεχνολογίες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στα τέλη Μαρτίου πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι η διεθνής σύνοδος SOS Ocean, προοίμιο της Διάσκεψης του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς, που θα λάβει χώρα στη Νίκαια από τις 9 έως τις 13 Ιουνίου. Οι ΜΚΟ εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να επισημάνουν ξανά τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι θάλασσες παγκοσμίως λόγω επιβλαβών αλιευτικών πρακτικών, όπως η τράτα βυθού, που πλήττουν ιδιαίτερα τις χώρες της Μεσογείου.
Κεντρική φωτογραφία: Το σκάφος του Παναγιώτη Καραβέτη πλέει στο Θρακικό Πέλαγος © Παναγιώτης Καραβέτης