Tirana jeton me ritmin e një transformimi të vazhdueshëm. E kaluar nga grija komuniste në anarkinë arkitektonike, kryeqyteti shqiptar përpiqet të krijojë një njësi urbane me më shumë ose më pak sukses. Për Helidon Halitin, një nga artistët më të shquar të vendit, arti duhet të jetë një pjesë e pandashme e këtij zhvillimi duke nënshkruar identitetin e qytetit në hapësirat publike.
Tirana është një qytet jashtëzakonisht dinamik. Baret dhe restorantet, rrugët e gjalla dhe hapësirat e reja urbane e bëjnë atë një destinacion tërheqës. Megjithatë, përtej kësaj vitrine, arti duket se mbetet në sfond. Piktori Helidon Haliti, një nga zërat më kritikë dhe konstruktivë të Shqipërisë, vlerëson se Tirana i mungon një strategji koherente për të nxjerrë në pah ose për të vlerësuar artet vizuale.
Duke analizuar zhvillimet e fundit, ai propozon zgjidhje konkrete, mendon për atë që mund të bëhet për të rikthyer artin në jetën publike. "Kaosi arkitektonik dhe mungesa e një qasjeje artistike të unifikuar kanë lënë gjurmët e tyre në qytet," thotë ai, duke theksuar rëndësinë e iniciativave si Mural Fest, për të sjellë më shumë ngjyrë dhe jetë në Tiranë.
Nga kaosi urban…
Para viteve 1990, Tirana ishte një qytet me një strukturë arkitektonike të ngurtë, e kontrolluar ngushtë nga regjimi. Hapësirat e dedikuara artit ishin të rralla, kryesisht të kufizuara në institucionet shtetërore, si muzetë dhe ndërtesat publike. Për më tepër, ekspozitat, si shprehja artistike, ishin nën një mbikëqyrje të rreptë. Megjithatë, qyteti përfitonte nga një stabilitet arkitektonik, ndonëse i ftohtë dhe i kufizuar në kreativitet.
Me ardhjen e demokracisë në 1991, ndryshimet ishin të menjëhershme, por shpesh të pakontrolluara. "Që atëherë, kaosi urban ka marrë kontrollin e Tiranës. Arkitektura është zhvilluar spontanisht, pa një vizion artistik të qartë. Njerëzit filluan të ndërtojnë sipas dëshirave të tyre, duke formuar një qytet pa një identitet të mirë të përcaktuar," shpjegon Haliti.
Një nga problemet kryesore, sipas tij, ishte mungesa e një politike kulturore të qartë. "Në vend që të shndërrohej në një kryeqytet artistik të gjallë, Tirana u mbush me beton. Ngjyrat gri mbuluan fasadat, dhe qyteti u bë më shumë një hapësirë e mbingarkuar sesa një vend frymëzimi artistik," vazhdon ai.
…në Festivalin e Artit në Rrugë
Një nga përpjekjet më të rëndësishme për të sjellë artin në hapësirën publike ka qenë krijimi i Mural Fest. Ky festival, i organizuar nga Bashkia e Tiranës, ka si qëllim të transformojë muret e qytetit në vepra arti monumentale. Ky eveniment që bashkon artistë lokalë dhe ndërkombëtarë vjen për të shtuar dinamizëm dhe ngjyrë në hapësirat urbane.
Për Halitin, kjo iniciativë me siguri ka mbushur qytetin me pika ngjyrash, por ai paralajmëron për rrezikun e hapjes së festivalit për artistë të pa njohur, të cilët mund të mungojnë në profesionalizëm. "Projekte si ky kërkojnë ekspertizë dhe përvojë për t'u realizuar siç duhet, sepse e di se çfarë do të thotë të piktosh mure pa pasur standardet e duhura. Edhe pse Mural Fest sjell energji dhe freski, kjo nuk është e mjaftueshme për të krijuar një ekosistem artistik të qëndrueshëm," deklaron ai. Ai thekson gjithashtu se mungesa e një procesi të qartë seleksioni dhe një mbikëqyrjeje profesionale rrezikon të komprometojë cilësinë dhe qëndrueshmërinë e këtyre veprave.
Dhe shton: "Në Tiranë, shumë aktivitete artistike zhvillohen në natyrë, por shumica e tyre i përkasin muzikës, zhurmës dhe festimeve. Kryeqyteti na mbyt të gjithëve. Artet vizuale vuajnë më shumë. Qyteti është i mbingarkuar nga reklamat banale dhe dritat e ndritshme, si çdo metropol tjetër."
Shkaku i freskave
Për Halitin, arti i rrugës duhet të shkojë përtej freskave të thjeshta, për t'u integruar në arkitekturën e qytetit, me hapësira të reja në dispozicion për artistët. Për t'u bërë një pjesë e jetës së përditshme të qytetarëve. Ai propozon kështu krijimin e një strategjie të qartë për të integruar artin në jetën publike, konkretisht një bashkëpunim midis Bashkisë dhe komunitetit artistik për të zhvilluar një kuadër ligjor që mbështet artin në hapësirat urbane. Ai thekson gjithashtu nevojën për të ofruar mbështetje financiare për realizimin e veprave monumentale me materiale të qëndrueshme si bronzi dhe mermeri.
Ai sugjeron gjithashtu të dedikohen hapësira për artistët, si studiot publike dhe galeritë, ku mund të organizohen ekspozita të rregullta. Në sytë e tij, megjithatë, mbetet një hap i rëndësishëm: krijimi i një zone specifike të qytetit, ku artistët mund të ekspozojnë veprat e tyre, ku qytetarët dhe vizitorët mund të takohen rreth artit. Fjalimi i tij fillon të gjejë një jehonë. Përveç mbështetjes institucionale për artet vizuale, bashkia e Tiranës në të vërtetë ka investuar në infrastrukturë dhe po vendos financime për projekte në hapësirën publike, përmes fondeve të veta dhe partneriteteve me organizata ndërkombëtare.
Foto e Parë: Realizuar me rastin e Mural Fest 2021, kjo vepër e nënshkruar nga artisti grek Gera është renditur midis 100 imazheve më të mira në botë © DR