Η Εμάν Αλ Άσσι, αφηγήτρια των χώρων και φύλακας της μνήμης, αναβιώνει το παρελθόν μέσα από τη γνώση της για την αρχιτεκτονική και την πολιτιστική κληρονομιά της Παλαιστίνης. Ειδική σε έρευνες και μελέτες πολιτιστικής κληρονομιάς, έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στην τεκμηρίωση και τη διατήρηση των πολιτιστικών θησαυρών του αραβικού κόσμου. Σε αυτή τη συνέντευξη, η Σάνα Ταμζίνι εξερευνά μαζί της την ιστορία 22 σπιτιών της Ναμπλούς από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Τι σας ώθησε να τεκμηριώσετε αυτά τα 22 σπίτια της Ναμπλούς και πώς τα επιλέξατε;
Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στη Ναμπλούς, παρατήρησα ότι πολλοί επαγγελματίες και κάτοικοι ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για τα ιστορικά σπίτια της παλιάς πόλης, αποδίδοντας συχνά μεγαλύτερη αξία σε αυτά τα κτίρια από ό,τι σε εκείνα που είχα επιλέξει. Αυτή η έρευνα φαίνεται να επικεντρώνεται στις αρχιτεκτονικές πτυχές των παλαιστινιακών σπιτιών που κατασκευάστηκαν από τους ιδιοκτήτες τους σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν από σημαντικές μεταμορφώσεις στην ιστορία της Παλαιστίνης και του αραβικού κόσμου… Αλλά εξερευνώ επίσης τους χώρους αυτών των σπιτιών για να αναβιώσω μαζί με εκείνους που τα κατοίκησαν, τεκμηριώνοντας τις μνήμες τους, την καθημερινότητά τους και τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τα όνειρά τους και ξεπέρασαν τις δυσκολίες τους. Θεωρητικά, πρόκειται να δείξω πώς οι ιστορικές μας πόλεις αντέδρασαν στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές στην περιοχή του Λεβάντε εκείνη την εποχή. Αναμορφώνοντας και ξαναχτίζοντας τα αστικά περιβάλλοντα, και υπογραμμίζοντας τη στενή σχέση μεταξύ του τόπου και των κατοίκων του.
Τα σπίτια που έχω επιλέξει δεν βρίσκονται στην παλιά πόλη, αλλά είναι διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές της Ναμπλούς. Δυστυχώς, πολλά από αυτά έχουν παραμεληθεί και σήμερα, είτε έχουν κατεδαφιστεί, είτε έχουν εγκαταλειφθεί.
Επισημαίνετε τη σχέση μεταξύ του τόπου και των κατοίκων. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές προσωπικές ιστορίες που έχετε ακούσει κατά τη διάρκεια των ερευνών σας για αυτά τα σπίτια;
Κάθε σπίτι αφηγείται μια μοναδική ιστορία, συμβάλλοντας στη συλλογική μνήμη της πόλης της Ναμπλούς και στην παλαιστινιακή ιστορία. Ορισμένα αντικατοπτρίζουν τη σύνδεση μεταξύ της αγροτικής ζωής και της αστικής οικονομικής δομής της Ναμπλούς, κυρίως μέσω των παραδοσιακών σαπωνοποιείων, που διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο στην οικονομία της πόλης εκείνη την εποχή. Το σαπούνι που παραγόταν εδώ εξάγονταν σε όλο τον αραβικό κόσμο. Άλλα αφηγούνται την ιστορία του κοινωνικού ιστού της πόλης, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου των παλαιστινίων γυναικών στην εκπαίδευση. Υπάρχουν και εκείνα που συνδέονται με επιδραστικές προσωπικότητες που είχαν πολιτικές συνδέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι οποίες έγιναν κύριοι παίκτες του αραβικού εθνικιστικού κινήματος. Ορισμένα σπίτια μαρτυρούν επίσης τους δεσμούς μεταξύ των παλαιστινιακών πόλεων, όπως η Γιαφά και η Δαμασκός, που ήταν τότε κρίσιμα εμπορικά κέντρα.
Το βιβλίο, που επεκτείνει αυτή την έρευνα, αφηγείται τις ιστορίες σπιτιών που χρονολογούνται από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από σημαντικά γεγονότα στην αραβική περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της πτώσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της βρετανικής εντολής και αργότερα της ιορδανικής επιτροπείας. Αυτά τα σπίτια αντικατοπτρίζουν τις αρχιτεκτονικές αλλαγές που σημειώθηκαν στην παλαιστινιακή κοινωνία και τον τρόπο με τον οποίο αντέδρασαν στην έννοια της μοντερνικότητας που κυριαρχούσε τότε στην περιοχή.
Πώς έγινε η επιλογή σας;
Τεκμηριώνω 22 σπίτια που βρίσκονται εκτός των ορίων της παλιάς πόλης, διασκορπισμένα γύρω από αυτήν και όχι περιορισμένα στα όριά της. Η επιλογή μου βασίζεται σε αρκετά κριτήρια, συμπεριλαμβανομένης της ανάδειξης σπιτιών που είναι σήμερα περιθωριοποιημένα, καθώς πολλές προσπάθειες διατήρησης, είτε κοινοτικές είτε κυβερνητικές, επικεντρώνονται σε σπίτια που χρονολογούνται από παλαιότερες περιόδους. Παραμελημένα και εγκαταλειμμένα από τους αρχικούς τους κατοίκους για διάφορους λόγους, έχουν είτε επαναχρησιμοποιηθεί και αποκατασταθεί κατά την περίοδο της ιορδανικής επιτροπείας, είτε έχουν αφεθεί στην εγκατάλειψη για πολλά χρόνια, προσελκύοντας έτσι την προσοχή επενδυτών που επιθυμούν να τα κατεδαφίσουν για να τα αντικαταστήσουν με εμπορικά κτίρια.
Η σημασία αυτής της έρευνας έγκειται στην ανάδειξη του σύγχρονου αρχιτεκτονικού κινήματος του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Προσφέρει μια περιγραφική και αναλυτική ανάλυση αυτών των σπιτιών, των διακριτικών χαρακτηριστικών τους και της σύνδεσής τους με πληροφορίες σχετικά με τους κατασκευαστές τους, την εξέλιξή τους και τις μεταμορφώσεις τους, καθώς και για τη φύση της ζωής που διαδραματιζόταν εκεί. Κάθε σπίτι αφηγείται μια ιστορία που συμβάλλει στη ιστορική μνήμη της παλαιστινιακής κοινωνίας εκείνης της εποχής.
Επισημαίνετε επίσης τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν αυτά τα σπίτια σήμερα, όπως η παραμέληση και η κατεδάφιση. Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι μεγαλύτεροι εμπόδιοι στη διατήρησή τους;
Κατά τη γνώμη μου, η κύρια πρόκληση έγκειται στην ιδιοκτησία και την τρέχουσα κατάσταση των αρχικών κατοίκων. Αυτό που ανήκε κάποτε σε ένα μόνο άτομο είναι σήμερα διαιρεμένο μεταξύ πολλών ιδιοκτητών, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν ζουν πια στη Ναμπλούς. Ορισμένοι έχουν μάλιστα χάσει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας τους λόγω των άδικων νομικών συνθηκών που επιβάλλει η ισραηλινή κατοχή. Αυτοί οι νομικοί περιορισμοί τούς έχουν στερήσει τα δικαιώματα γης, καθώς έχουν εμποδιστεί να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Η τεκμηρίωση αυτών των σπιτιών είναι το πρώτο βήμα προς τη διατήρησή τους και τη μνήμη που φέρουν. Αντιπροσωπεύουν μια κρίσιμη περίοδο της παλαιστινιακής ιστορίας.
Ελπίζω ότι με την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου, άλλα σπίτια της Ναμπλούς που αντιπροσωπεύουν αυτή την περίοδο θα μελετηθούν. Ιδανικά, αυτή η έρευνα θα μπορούσε να επεκταθεί σε άλλες παλαιστινιακές πόλεις. Αυτό θα επέτρεπε τη δημιουργία μιας πλούσιας βάσης δεδομένων για τη μελέτη ενός συγκεκριμένου τύπου παλαιστινιακής κατοικίας, ιδιαίτερα εκείνης που βασίζεται στο μοντέλο της κεντρικής αίθουσας, που ήταν κοινή σε όλο το Bilad al-Sham (η « χώρα του Σαμ », η Γόνιμη Ημισέληνος).
Φωτογραφία της Κάλυψης: Η βεράντα του οικογενειακού σπιτιού Ζάιτερ που βλέπει στην σύγχρονη επέκταση της Ναμπλούς, © Εμάν Άσσι, 2023.
Η Σάνα Ταμζίνι, καλλιτέχνις και επιμελήτρια εκθέσεων. Διηύθυνε το Εθνικό Κέντρο Ζωντανής Τέχνης της Τύνιδας μεταξύ 2011 και 2013. Είναι επίσης πρόεδρος του Fanak Fund για την κινητικότητα καλλιτεχνών και πολιτιστικών φορέων.