Eman Al Assi, tregimtare e hapësirave dhe ruajtëse e memories, e rikthen të kaluarën përmes njohurive të saj mbi arkitekturën dhe trashëgiminë e Palestinës. Specialist në kërkimin dhe studimet e trashëgimisë, ajo i ka kushtuar një pjesë të madhe të punës së saj dokumentimit dhe ruajtjes së thesareve kulturore të botës arabe. Në këtë intervistë, Sana Tamzini eksploron me të historinë e 22 shtëpive të Nablusit nga fillimi i shekullit XX.
Çfarë ju dha dëshirën për të dokumentuar këto 22 shtëpi të Nablusit, dhe si i keni zgjedhur ato?
Shtëpitë që kam zgjedhur nuk ndodhen në qytetin e vjetër, por janë të shpërndara në zona të ndryshme të Nablusit. Fatkeqësisht, shumë prej tyre janë neglizhuar, dhe sot janë, ose të shembura, ose të braktisura.
Ju theksoni marrëdhënien midis vendit dhe banorëve. Cilat janë historitë personale më të rëndësishme që keni dëgjuar gjatë kërkimeve tuaja mbi këto shtëpi?
Çdo shtëpi tregon një histori unike, duke kontribuar në memorien kolektive të qytetit të Nablusit dhe në historinë palestineze. Disa reflektojnë lidhjen midis jetës rurale dhe strukturës ekonomike urbane të Nablusit, veçanërisht përmes fabrikave tradicionale të sapunit, të cilat luajtën një rol kyç në ekonominë e qytetit në atë kohë. Sapuni i prodhuar këtu eksportoheshin në të gjithë botën arabe. Të tjera tregojnë historinë e strukturës sociale të qytetit, duke përfshirë rolin e grave palestineze në arsim. Ka shtëpi që lidhen me figura influente që kishin lidhje politike me Perandorinë Osmane, të cilat u bënë aktorë kryesorë të lëvizjes nacionaliste arabe. Disa shtëpi dëshmojnë gjithashtu lidhjet midis qyteteve palestineze si Jaffa me Damasakun, të cilat në atë kohë ishin qendra tregtare të rëndësishme.
Libri, i cili zgjat këtë kërkim, tregon historitë e shtëpive që datojnë nga gjysma e parë e shekullit XX, një periudhë e shënuar nga ngjarje të mëdha në rajonin arab, përfshirë rënien e Perandorisë Osmane, mandatin britanik dhe më vonë kujdestarinë jordaneze. Këto shtëpi reflektojnë ndryshimet arkitektonike që ndodhën në shoqërinë palestineze dhe mënyrën se si ato iu përgjigjën konceptit të modernitetit që ishte në qendër të vëmendjes në rajon.
Si u bë zgjedhja juaj?
Unë dokumentoj 22 shtëpi që ndodhen jashtë kufijve të qytetit të vjetër, të shpërndara përreth dhe jo të kufizuara në përmasat e tij. Zgjedhja ime bazohet në disa kritere, përfshirë ndriçimin e shtëpive që aktualisht janë marginalizuar, pasi shumë përpjekje për ruajtje, qofshin ato komunitare apo qeveritare, përqendrohen në shtëpi që datojnë nga periudha më të vjetra. Të neglizhuara dhe të braktisura nga banorët e tyre origjinalë për arsye të ndryshme, ato janë ose ripërdorur dhe rehabilituar gjatë periudhës së kujdestarisë jordaneze, ose lënë në harresë për shumë vite, duke tërhequr kështu vëmendjen e investitorëve që dëshirojnë t’i shembin ato për t’i zëvendësuar me ndërtesa tregtare.
Rëndësia e kësaj kërkimi qëndron në ndriçimin e lëvizjes arkitektonike moderne të gjysmës së parë të shekullit XX. Ajo ofron një analizë përshkruese dhe analitike të këtyre shtëpive, karakteristikave të tyre dalluese dhe lidhjes së tyre me informacionet mbi ndërtuesit e tyre, evolucionin dhe transformimet e tyre, si dhe natyrën e jetës që zhvillohej aty. Çdo shtëpi tregon një histori që kontribuon në memorien historike të shoqërisë palestineze të asaj kohe.
Ju theksoni gjithashtu sfidat me të cilat këto shtëpi përballen sot, përfshirë neglizhencën dhe shembjen. Cilat janë, sipas jush, pengesat më të mëdha për ruajtjen e tyre?
Në mendimin tim, sfida kryesore qëndron në pronësinë dhe situatën aktuale të banorëve origjinalë. Ajo që dikur i përkiste një personi tani është e ndarë midis disa pronarëve, shumë prej të cilëve nuk jetojnë më në Nablus. Disa madje kanë humbur të drejtat e pronësisë për shkak të kushteve ligjore të padrejta të imponuara nga okupimi izraelit. Këto kufizime ligjore i kanë privuar ata nga të drejtat e tyre pronësore, pasi janë penguar të kthehen në shtëpitë e tyre.
Dokumentimi i këtyre shtëpive është hapi i parë drejt ruajtjes së tyre dhe të memories që ato mbartin. Ato përfaqësojnë një periudhë kritike të historisë palestineze.
Shpresoj që me përfundimin e këtij libri, shtëpi të tjera të Nablusit që përfaqësojnë këtë periudhë do të studiohen. Idealisht, kjo kërkim mund të shtrihet në qytete të tjera palestineze. Kjo do të mundësonte krijimin e një baze të dhënash të pasur për studimin e një lloji specifik të arkitekturës banesore palestineze, veçanërisht asaj të bazuar në modelin e sallës qendrore, e cila ishte e zakonshme në të gjithë Bilad al-Sham ( "vendi i Sham", Hëna e Fertilë).
Foto e Parë: Ballkoni i shtëpisë familjare Zaiter që shikon mbi zgjerimin modern të Nablusit, © Eman Assi, 2023.
Sana Tamzini, artiste dhe kuratore e ekspozitave. Ajo ka drejtuar Qendrën Kombëtare të Artit të Gjallë në Tunis midis 2011 dhe 2013. Ajo është gjithashtu presidente e Fanak Fund për lëvizjen e artistëve dhe operatorëve kulturorë.