Şehir ortamında doğal alanların azalmasıyla birlikte, biyolojik çeşitlilik eğitimi, vatandaşları, özellikle de gençleri, canlılarla yeniden bağlamak için temel bir mesele haline geliyor. Sosyologlar, ferah veya karga gibi doğayla ilgili kelimelerin çocuk sözlüklerinden kaybolduğunu, bunların yerine Wi-Fi veya sosyal medya gibi teknolojik terimlerin geçtiğini gösterdi (1,2). Bu, gençlerin doğal çevreleriyle giderek artan bir kopuşunu yansıtıyor.
Söyleşi yapan: Justine Viros – Çevre geçişi, Akdeniz ormanı ve iklim değişikliği çerçevesinde orman-atmosfer kimyasal etkileşimleri uzmanı bilim insanı.
Magali Deschamps Cottin'in vurguladığı gibi, bu artan kopuşun doğrudan sonuçları var: Bilmediğimiz şeyi nasıl koruyabiliriz? Marsilya'da, dikkat uzun süre çevresel doğal alanlara, Calanques veya Akdeniz arka ülkesi gibi yerlere odaklandı. Ancak şehir kendisi de beklenmedik bir biyolojik çeşitliliğe sahip.
Marseille: Kentsel biyolojik çeşitlilik için Akdeniz örneği
2008 yılına kadar, Marsilya'daki kentsel biyolojik çeşitlilik pek incelenmemişti. Magali Deschamps Cottin ve 2008-2011 yılları arasında doktora öğrencisi (Marie-Hélène Lizée), kentsel yeşil alanlardaki gündüz kelebeklerinin sayımını yaparak, şehir merkezinde bile şaşırtıcı bir çeşitlilik ortaya çıkardı. Vieux-Port yakınlarındaki Jardin des Vestiges'ten Longchamp Parkı'na kadar kelebekler gözlemlenebilir; bu, bazı türlerin kentleşmeye rağmen hayatta kalmayı başardığını gösteriyor. (3)
Bununla birlikte, çalışmalar, Akdeniz kelebek türlerinin kademeli olarak kaybolduğunu, bunların yerine kentsel peyzajın dönüşümlerine ve mevcut bitki türlerine daha iyi uyum sağlayan genel türlerin geçtiğini göstermektedir. Bu gelişme, yerel türlerin çeşitliliğini korumak ve yeniden canlandırmak için yeşil alanların düzenlenmesini yeniden düşünmenin aciliyetini vurgulamaktadır. Boş alanların veya doğal bahçelerin korunması, şehirlerde Akdeniz ekosisteminin sürdürülmesine katkıda bulunur ve böylece ilişkili faunanın gelişimini sağlar.
Keşiş kelebekleri özelinde ötesinde, mesele daha geniş: Şehirlerimizi çevresel zorluklara nasıl uyarlayabiliriz ve aynı zamanda sakinler ile doğa arasındaki bağı nasıl güçlendirebiliriz? Magali Deschamps Cottin, üç ana itici güç belirliyor: 1) yerel türleri önceliklendirerek kentsel alanları yeşillendirmek ve toprakların su geçirmezliğini azaltmak, 2) doğal habitatları korumak için kendiliğinden doğa alanları bırakmak ve toprakların yapaylaşmasını sınırlamak, 3) vatandaşları ve karar vericileri eğitmek ve bilinçlendirmek, böylece çevrelerinin yönetimine dahil olmalarını sağlamak.
Urbain des Papillons Parkı, biyolojik çeşitlilik, eğitim ve araştırmaya adanmış bir kentsel alan
Bu çerçevede, Urbain des Papillons Parkı, Marsilya'nın 14. bölgesinde, Bastide Montgolfier'de hayata geçirildi. Bu proje, Laboratoire Population-Environnement-Développement (LPED) tarafından yürütülen kentsel ekoloji araştırmalarından doğmuştur ve biyolojik çeşitliliğin korunması, eğitim ve öğretimi birleştirmeyi amaçlamaktadır (4).
Bu eşsiz alan, yalnızca fauna ve flora için basit bir sığınakla sınırlı değildir. Araştırmacılar, öğrenciler ve yeşil alan yönetimi profesyonelleri için gerçek bir çalışma alanı oluşturmaktadır. Şu anda halka kapalıdır (belirli etkinlikler dışında), ancak farklı kitleler için eğitim alanı olarak hizmet vermektedir; bu, yerel yönetim çalışanları gibi, şehirde biyolojik çeşitliliği teşvik eden yönetim uygulamalarını yaymak amacıyla yapılmaktadır. Parkın ilk on iki yılı içinde, parkın varlığı kendini kanıtlamıştır. Gerçekten de, Magali Deschamps Cottin'in ekibi, siteyi ziyaret eden kelebek türlerinin sayısının 2010'da 17 türden 2020'de 34 türe yükseldiğini gözlemlemiştir. (5)
Diğer şehirler için çoğaltılabilir bir model
Projenin hedefi yalnızca Marsilya ile sınırlı değildir. Urbain des Papillons Parkı Derneği sayesinde, girişim, bilimsel ve pedagojik bir dinamiği garanti eden bir tüzük etrafında yapılandırılmaktadır. Bordeaux'da benzer projeler zaten devam etmekte ve yakında Angers veya Lille'de de hayata geçebilir.
Kentsel parklar yalnızca biyolojik çeşitlilik için sığınaklar değil, aynı zamanda farkındalık yaratma araçları ve ekolojik geçiş için itici güçlerdir. "Biyolojik çeşitliliği kentsel planlamaya daha iyi entegre etmek amacıyla seçilmişler için eğitimler düzenlemek istiyoruz," diyor Magali Deschamps Cottin. Çünkü günümüzde şehir plancıları ve peyzaj mimarları ekolojik meseleler konusunda daha fazla bilinçlenmiş olsa da, siyasi karar vericilerin katılımı, uygulamaların evrilmesi için hayati önem taşımaktadır.
Bu yaklaşım, temel bir ilkeyi öne çıkarmaktadır: Şehirde biyolojik çeşitliliği entegre etmek, sadece birkaç ağaç dikmek veya kuş yuvaları yerleştirmekle sınırlı olmamalıdır. Öncelikle, vatandaşların, araştırmacıların ve yöneticilerin canlıları anlamak ve korumak için işbirliği yapabilecekleri alanlar yaratmak gerekmektedir.
Gerçekten de, bazı yerel yönetimlerin kamu alanlarını yeşillendirme konusundaki çekinceleri – böcek korkusu veya bilgi eksikliği nedeniyle – eğitim kritik bir rol oynamaktadır. Araştırmacı, "En küçük yaştan itibaren doğayı tanımayı öğrenmek, ona saygı duymayı, daha iyi korumayı ve birçok sorunu önlemeyi sağlayacaktır," diye hatırlatıyor.
Öne çıkan türleri vurgulayan yaklaşımın aksine, Magali Deschamps Cottin, "sıradan" biyolojik çeşitliliğin önemini vurgulamaktadır; bu, günlük yaşamımızı oluşturan türlerdir. Şehir sakinlerini, hemen çevrelerindeki ekolojik zenginlik konusunda bilinçlendirmek, önemli bir meseledir.
Örneğin, iki kuyruklu pacha, larvasının gelişimi için çilek ağacına bağımlı olan bir Akdeniz kelebeği, Urbain des Papillons Parkı'nın sembolik Akdeniz türü olarak seçilmiştir; bu, şehirdeki tüm gelişim aşamaları için bitki örtüsünün önemini vurgulamak içindir. Gerçekten de, genellikle yetişkinlerin nektar bitkileriyle olan ilişkisi ele alınırken, bitki konukçularının rolü ve bunların larva aşamalarının varlığı ve gelişimi için önemine çok nadir değinilmektedir. Çilek ağacı olmadan, Pacha'nın üremesi mümkün değildir!
Şehirde böyle bir kelebeği gözlemlemek, sakinler ile doğal çevreleri arasında somut bir bağ kurmayı sağlar ve böylece bir farkındalık yaratır.
Urbain des Papillons Parkı gibi girişimler, şehirde biyolojik çeşitliliğin bir engel olarak değil, bir fırsat olarak görülmesi gerektiğini göstermektedir. Genellikle bu, şehirleri yeniden düşünme ihtiyacıyla geçmektedir: daha yeşil, çeşitli bitki paletlerine sahip, daha dayanıklı ve daha öğretici bir şehir mümkündür; bunun için canlıları tamamen entegre etmek gerekmektedir. (6)
Biyografiler
Magali Deschamps Cottin – LPED (Popülasyonlar, Çevre, Gelişim Laboratuvarı) öğretim üyesi ve araştırmacıdır. Ekolog, entomolog olarak eğitim almış, kentsel ekoloji alanında uzmanlaşmıştır; insan etkisi altındaki ekosistemlerdeki hayvan topluluklarının dinamiklerine, bu alanların yönetim ve doğallık biçimleriyle ilişkili olarak korunma veya kolonizasyon mekanizmalarını incelemektedir. Araştırmaları, çoğunlukla sosyologlar, coğrafyacılar ve şehir plancılarıyla işbirliği içinde, kentsel alanların yöneticileriyle birlikte disiplinlerarası olarak yürütülmektedir. Urbain des Papillons Parkı projesinin yaratılmasında öncülük etmiştir.
Justine Viros – Çevre geçişi, Akdeniz ormanı ve iklim değişikliği çerçevesinde orman-atmosfer kimyasal etkileşimleri uzmanı bilim insanıdır. Şu anda Aix-Marseille Üniversitesi'nin Disiplinlerarası Misyonu'nda Araştırma Mühendisi olarak görev yapmaktadır ve Neede Méditerranée derneği için gelişim görevinden sorumludur. Özellikle, Aix-Marseille Üniversitesi'nin Neede ile birlikte "Akdeniz'de çevresel geçiş eğitimi" başlıklı bir UNESCO kürsüsü oluşturma başvurusunun yazımında yer almıştır.
Kaynaklar
(1)Luthin, Margaret C., "Loss for Words: An Investigation of the English Nature Vocabulary" (2020). Undergraduate Theses, Professional Papers, and Capstone Artifacts. 294.
https://scholarworks.umt.edu/utpp/29
(2) Craps, S. (2024). Lost Words and Lost Worlds: Combatting Environmental Generational Amnesia. Memory Studies Review, 1(1), 36-55. https://doi.org/10.1163/29498902-20240001
(3) Marie-Helene Lizee, Rémy Bonardo, Jean-François Mauffrey, Thierry Tatoni, Magali Deschamps-Cottin. Relative importance of habitat and landscape scales on butterfly communities of urbanizing areas. Comptes Rendus Biologies, 2011. ⟨hal-02109128⟩
(4) Deschamps-Cottin, M., Vila, B., & Robles, C. (2019). Le parc urbain des papillons: un dispositif collaboratif de recherche, formation et diffusion des connaissances sur la biodiversité urbaine. Éducation relative à l'environnement. Regards-Recherches-Réflexions, 15(1).
(5) Deschamps-Cottin M, Jacek G, Seguinel L, Le Champion C, Robles C, Ternisien M, Duque C, Vila B. A 12-Year Experimental Design to Test the Recovery of Butterfly Biodiversity in an Urban Ecosystem: Lessons from the Parc Urbain des Papillons. Insects. 2023; 14(10):780. https://doi.org/10.3390/insects14100780
(6) Urban, M.C., Alberti, M., De Meester, L. et al. Interactions between climate change and urbanization will shape the future of biodiversity. Nat. Clim. Chang. 14, 436–447 (2024). https://doi.org/10.1038/s41558-024-01996-2