Nëse letërsia është një art i tregimit dhe një formë e gjallë e vëmendjes ndaj botës, atëherë Roberto Saviano është një shkrimtar i shquar, një nga të paktët në llojin e tij. Libri i tij i ri, rreth figurës së gjyqtarit Giovanni Falcone, është një portret i rrallë, i mbushur me subtilitet, introspeksion, dhe detaje të vogla të dokumentuara me kujdes për të treguar këtë jetë të sekuestruar, të vendosur nën mbikëqyrje të ngushtë, përballë kërcënimeve të vazhdueshme nga mafia.
« Këto faqe janë një retabul të bërë me ndihmën e mjeteve letrare të ofruara nga romani », vëren Saviano në hapje të librit të tij. Ka si një art të piktorit në këtë tregim prekës, shkruar si në pasqyrë nga autori që jeton gjithashtu nën mbrojtje policore, pas zbulimeve të tij mbi Camorra, mafian napolitane, e cila u publikua në librin e tij, Gomorra, që u bë një film me sukses, Grand Prix në festivalin e Cannes. Për të, ka si një evidencë të pikturojë, me prekje të vogla, figurën e bërë simbolike të gjyqtarit Giovanni Falcone, për të kaluar kështu nga Napoli në Palermë, dhe për të treguar Italinë e Jugut përmes më të këqijave të saj, kriminelëve të organizuar të Cosa nostra.
Pushteti i « oktapodit »
Nëpërmjet figurës së Falcone, autori na ofron një zhytje të pa krahasueshme, kurrë të heroizuar, në universin e pa mëshirshëm të këtyre mafiozëve, të gatshëm për gjithçka, dhe sidomos për më të keqen, për të mbrojtur interesat e tyre, grabitjen e tyre, garën e tyre vertikale për para, pa kufij. Tregtia e drogës dhe pastrimi i parave të pista janë në qendër të aktiviteteve të tyre mafioze. Anashtë është të vrasin, të vrasin të gjithë ata që mund të pengojnë kapjen e tyre mbi shoqërinë si dhe mbi botën politike, kompromise, si ai i Demokracisë Kristiane të Andreotti dhe i njeriut të tij të fuqishëm, Salvatore Lima, i cili shërben si lidhje me interesat mafioze, dhe që do të eliminohet pa mëshirë një herë e një kohë, pasi të konsiderohet si një « dege e vdekur » nga Capo, Toto Riina.
Libri fillon me një portret të mahnitshëm të Riina dhe familjes së tij, në Corleone, pas luftës. Dhuna është themelore, në sytë e këtij fëmije, që asgjë nuk do të ndalojë më në vullnetin e tij për të pushtuar pushtetin brenda mafias. I konsideruar si një fermer i paarsimuar, Corleonese, ai do të eliminojë një pas një drejtuesit e mafies palermitan dhe do të imponojë një pushtet të pakufizuar.
Falcone, fëmijë i Palermës, e njeh dhe e kupton nga brenda këtë sistem pushteti me degë të shumta. Ai arrin të parandalojë planet e tyre duke shpikur një metodë të re, duke shqyrtuar veçanërisht bordet e bankave për të ndjekur rrugët e ndërlikuara të parave të pista. Ai merr kështu të gjithë masën e pushtetit të « polipës », që qeveris një botë nëntokësore me pushtet në rritje, ndërsa paratë e drogës grumbullohen. Kurrë nuk e nënvlerëson sfidat që këta armiq ngrejnë dhe botën e re, jashtë çdo të drejte, që ata përpiqen të vendosin.
Forca e së drejtës… dhe kufijtë e saj
Të gjithë arti i Roberto Saviano është të tregojë, të hyjë në intimitetin e gjyqtarit, të luftërave të tij të stuhishme, brenda vetë sistemit gjyqësor italian, për të bërë të ekzistojë një drejtësi anti-mafia autonome dhe të strukturuar. Keqkuptimet janë të shumta, po aq sa rivalitetet, përballë një figure që di të imponojë dhe që përfundimisht arrin rezultate, përballë laxizmit dhe frikacizmit të botës politike që bën sikur dhe shmang shikimin, kur i konvenon. Tregimi i asaj që çoi në vrasjen e gjeneralit dalla Chiesa, në 1982, është tregues i kësaj mangësie.
Emëruar me pushtete të ashtuquajtura speciale për të koordinuar luftën kundër mafies si në nivelin kombëtar ashtu edhe në atë lokal, ai e kupton shpejt, përpara njërit nga miqtë e tij gazetarë, se gjithçka « është një maskaradë. Nuk ka as luftë kundër mafies, as pushtete speciale. Këtu, askush nuk do të luftojë kundër asgjëje ».
Falcone do të dijë të nxjerrë mësimet nga kjo dështim i Shtetit. Ai organizohet, krijon me miqtë e tij gjyqtarë një vëllazëri të bazuar në besim, dhe mosbesim përballë ndërhyrjeve dhe goditjeve të këqija, që vijnë edhe nga brenda botës gjyqësore. Ai përpiqet të parandalojë manovrat e zvarritjes, lojrat e ndërlikuara të pushtetit që kanë për qëllim ta largojnë atë, ndërsa ai bëhet ngadalë një personazh publik të domosdoshëm.
Arti i romanit
Ka diçka nga John le Carré në artin e romanit të Roberto Saviano, për të hyrë në labirintet e pushtetit, pa na humbur kurrë. Përkundrazi, ai na tërheq, faqe pas faqeje, në këtë luftë të pa përmbajtur përballë Cosa Nostra. Tregimi di të alternojë shikimet dhe këndvështrimet, nga bota e pa mëshirshme e mafies, nga këta supozuar njerëz nderi, që nuk kanë barazi përveç tradhtisë dhe turpit të tyre, në universin e ndërlikuar të Këshillit të Lartë të Gjyqësorit Italian, ku Falcone është pothuajse sistematikisht i mohuar dhe i larguar nga pozitat e përgjegjësisë, deri te këto figura të gjyqtarëve kaq të guximshëm dhe të vendosur, të qëndrueshëm në luftërat e tyre, në vullnetin e tyre të palëkundur për të bërë drejtësi, si dhe te ata që dorëzohen ose tradhtojnë…
Arti i portretit është në qendër të shkrimit të Saviano. Ai di të bëjë të ekzistojnë figura, që larg nga të qenit fantazma, bëhen personazhe kryesore të kësaj skene gjyqësore që zhvillohet në Palermë, dhe përtej saj. Ai krijon një formë pranie, intensiteti, besnikërie ndaj jetës, një vëmendje të butë dhe delikate ndaj të afërmve të tij. Personazhi i gjyqtarit Rocco Chinnici, i cili do të hapë dosjet për Falcone, është thjesht i jashtëzakonshëm. Ne hyjmë në intimitetin e familjes së tij, në darkat ku ai bashkon gjyqtarët aleatë të grupit anti-mafia, makaronat me Chinicci, që ai gëzohet t'i ndajë me miqtë e tij, dhe ekzekutimin e tij, të tmerrshëm. Këta ushtarë të së drejtës dhe të drejtësisë janë aty, të pafuqishëm, një objektiv i varur në shpinë nga mafia, dhe megjithatë ata qëndrojnë, vendosmërisht. Ata vazhdojnë hetimet e tyre dhe do të shkojnë deri te Maxi, gjyqi jashtëzakonisht i madh në Palermë, i cili u bë i mundur nga zbulimet e Tommaso Buscetta. Falcone është në manovër, edhe pse ai është i detyruar të qëndrojë në prapavijë. Ai që do të gjykojë grupin e mafiozëve, është gjyqtari Antonino Caponetto, « Murg », i cili ka ardhur veçanërisht nga Firenze, dhe që pranon këtë barrë kaq të rëndë. Dialogët, një art tjetër i romanit, të imagjinuar mes tij dhe Falcone, janë të një force të jashtëzakonshme. Si të gjykosh të keqen ? Nuk bëhet fjalë për teologji, por për drejtësi, për vendosmëri përballë të gjitha intimidimeve, që nuk janë thjesht fjalë në ajër, por vrasje, të përsëritura.
Toto Riina dëshiron të impresionojë Shtetin, madje ta terrorizojë që ai të heqë dorë nga ndjekja e tyre dhe për këtë është i gatshëm për gjithçka. Saviano hyn në mendjen e tij të vrasësit, në praktikat e tij me një brutalitet të pakufizuar, ai që ka obsesion të vrasë Falcone, këtë gjyqtar të bërë një pengesë për t'u eliminuar për shkak të njohjes së tij intime të Cosa nostra dhe vendosmërisë së tij për ta luftuar.
Pjesa tragjike e ekzistencës
Të gjithë fundi i librit i kushtohet veprimeve të kryera nga mafia për të eliminuar gjyqtarin Falcone. Proces i pashmangshëm që forma e romanit arrin ta bëjë intime, të na bëjë ta kuptojmë, si nga brenda, përmes këtij ndjenje frike, legjitime, të ndjerë nga gjyqtari, jeta e mbyllur, e burgosur vazhdimisht nga eskortat policore, që Saviano e njeh nga afër. Hapa pas hapi ne avancojmë në përgatitjet, të detajuara, për të vrarë Falcone, në rrugën e tij nga aeroporti i Palermës. Është një hetim i vërtetë i zhvilluar rreth kësaj shpërthimi, që shkakton një krater të thellë në autostradë dhe një të vërtetë tërmet në shoqërinë italiane.
Ka pasur kështu një para dhe një pas atentatit, më 23 maj 1992, kundër gjyqtarit Falcone.
Pjesa tragjike e ekzistencës është në vetë qendër të këtij libri, i cili di të na marrë me vete falë artit të tij të zotë të tregimit, dhe më shumë, na bën të mendojmë për guximin, lirinë, dhe se çfarë mund të jetë forca e qetë e drejtësisë, forca e së drejtës përballë të drejtës për forcë që mafia i jep vetes dhe që asgjë nuk e ndalon, përveç personaliteteve po aq të forta sa Giovanni Falcone dhe… Roberto Saviano. Një libër i domosdoshëm për të kuptuar mirë se… « guximi është i vetmuar ».
Foto e Parë: gjyqtari Falcone © DR