Një stil jetese, si ta përvetësojmë? Si ta karakterizojmë pa e mbyllur, pa e rrethuar në kategori, vlera ose klishe që e ngurtësojnë? Kjo do të ishte t’i humbim arsyen e ekzistencës, e cila është të jetë në jetë, në një mënyrë për të pranuar të ardhmen. Siç do të thoshte Montaigne: « Unë nuk pikturoj qenien, unë pikturoj kalimin »
Të kërkosh një ose disa stile jetese, në mënyrë mesdhetare, nuk është një mënyrë për të rinovuar referencat e vjetra të antropologjisë mesdhetare: nderi, gjumi i ditës, martesa sa më afër, machizmi, viriliteti… Studimet mesdhetare[1] kanë bërë rrugën e tyre që nga atëherë dhe kanë arritur të tejkalojnë këto nocione ose kategori të vendosura jashtë kohës dhe historisë. Ato janë trajektore jete që kanë kuptim sot, ato i shpëtojnë formave të njohurive të ngurtësuara që përpiqen t’i karakterizojnë, një herë e përgjithmonë.
Këtu bëhet fjalë për një ftesë për të ndjekur një mendim të kalueshëm, në lëvizje, një kërkim për një ose disa stile jetese, në mënyrë mesdhetare. Një mendim kontekstual që luan me ndërveprimet e historisë dhe stileve të tjera jetese, në konkurrencë, që afirmohen dhe ndonjëherë përplasen. Në kohën e kozmopolitizmit osman, për shembull, në Istanbul/Constantinopoli, shpesh kundërshtohej një stil la franca me një stil la turca, me të gjitha gradimet e imagjinueshme midis të dyjave.
Shpikja e përditshmërisë
Le të nisim kërkimin për « Shpikja e përditshmërisë[2] ». Ka aty një burim gjithmonë të gjallë për të pyetur një stil jetese, në përgjithësi, dhe një stil jetese, në mënyrë mesdhetare, në veçanti. Mënyrat e të ngrënit na japin një shprehje të shkëlqyer. Kjo është veçanërisht e vërtetë përmes shpërndarjes, të globalizuar gjerësisht, të një regjimi mesdhetar i cili ka efektet e tij të dobishme mbi shëndetin, sidomos kundër obezitetit, që tani janë bërë të qarta. Por përtej këtij regjimi mesdhetar, i cili është vetëm një etiketë në shkallë ndërkombëtare, ka gjeste që takohen dhe rikthehen për të shpikur një kuzhinë, në mënyrë mesdhetare, sa më afër asaj që prodhohet, në një formë të shkurtër, të bujqësisë organike, natyrore, të përdorimit të tokës, natyrës, që nuk është një rikthim në tokë, e regjistruar në një identitet unik, por përkundrazi një mënyrë për të bashkuar një tokë dhe një botë, një terroir këtu dhe shije të ardhura nga jashtë – për të krijuar kuzhina, në mënyrë mesdhetare, të shekullit XXI. Një kalim përmes kufijve kulinarë të cilët dëshmojnë kaq mirë kalantika ose panellat, të treguara këtu nga Mayalen Zubilaga.
Një stil jetese, në mënyrë mesdhetare, të shekullit XXI është i regjistruar në kontekstin historik që është i yni, ai i një ndryshimi të thellë epokash, në planin klimatik, ku njeriu është njëkohësisht aktor dhe plotësisht përgjegjës: antropoceni. Ky stil jetese, në mënyrë mesdhetare, nuk është një fenomen i thjeshtë mode, efemer ose madje i hedhur. Ai dallohet në këtë nga ajo që quhet një lifestyle, të cilin e ndryshojmë po aq lehtësisht sa një T-shirt. Një stil jetese përgjigjet në të vërtetë një forme ankorimi, rregullshmërie, vlerash të thella që gjenden, edhe nëse ato nuk janë kurrë të ngurtësuara, jashtë kohës dhe historisë.
Një luftë stilesh
Kështu, kur George Bush shpalli, gjatë Konferencës së Rio, në vitin 1992, mbi zhvillimin e qëndrueshëm: « mënyra amerikane e jetesës nuk është negociuese », ai theksoi një ankorim kulturor dhe një prioritet strategjik amerikan. Një way of life, një stil jetese që politikanët amerikanë, nga George Bush dje deri te Donald Trump më shumë sot, janë të gatshëm ta mbrojnë me çdo kusht në emër të vlerave të tyre, pavarësisht ndikimit që kjo mund të ketë mbi ngrohjen globale dhe mbi të ardhmen e planetit tonë. Kështu, ka një rezonancë të thellë politike lidhur me pyetjen e zgjedhjes, respektit ose mbrojtjes së një stili jetese.
Një luftë stilesh është në zhvillim në kohën tonë, dhe do të ishte e mençur të mos nënvlerësohej shkalla e tillë e debatit, e tillë e luftës. Kjo prek si fushën simbolike, universin e vlerave ashtu edhe planin ekonomik, mbrojtjen e një modeli konsumimi dhe prodhimi në shkallë ndërkombëtare. Luftë stilesh sidomos midis një American way of life, një Chinese way of life ose një Islamic way of life, për të rikthyer logjikat e perandorive ose format trans-nacionale që kanë një ndikim në shkallë globale.
Si ta karakterizojmë këtë stil jetese në mënyrë mesdhetare?
Një mediterranean way of life, një stil jetese, në mënyrë mesdhetare, vetë është shumëfish dhe kompozit, është pa dyshim një alternativë ndaj botës ashtu siç shkon, një rrugë kaluese që nuk i nënshtrohet një logjike politike të perandorisë, edhe nëse ajo afirmohet dhe zhvillohet në konkurrencë madje në opozitë me stile të tjera jetese. Mos e harrojmë, stili është me të vërtetë « marka e njeriut mbi çdo gjë », siç do të thoshte Paul Valéry…
Si ta karakterizojmë këtë stil jetese në mënyrë mesdhetare? Ai fillon duke u vendosur në tregime. Mesdheu ekziston në të vërtetë vetëm për aq sa ai tregohet. Imagjinata jonë mesdhetare përbëhet në të vërtetë nga të gjitha këto histori që na bëjnë të jemi ajo që jemi, që nga L’Iliade dhe Odissea e Homerit, Métamorphoses e Ovidit ose Mijë e një netët dhe deri te tregimet, poezitë dhe romanet bashkëkohore që i japin një fytyrë Mesdheut të shekullit XXI.
Këto tregime përbëjnë stofin e ëndrrave tona, por ka gjithashtu muzikë që na bën të dëgjojmë botën ndryshe. Ato kalojnë kufijtë dhe qarkullojnë, nga një breg në tjetrin, nga port në port, ngarkesa sonore që ngarkojnë dëgjimin tonë me një material delikat dhe shumëfish dhe na bëjnë të hyjmë në një botë, në një ritëm, të bërë nga aleancat muzikore.
Tregime, universe, por gjithashtu imazhe kinematografike dhe imagjinata plastike. A gjithë kjo vizaton një stil jetese, në mënyrë mesdhetare? Është ende në pika të ndërprera, është një histori në zhvillim, një kërkim që nuk shfuqizohet dhe nuk përfundon në një formulë përfundimtare. Ajo gjen të paktën një fytyrë ose një figurë në këtë rreth të hapur ndaj të tjerëve që trazojnë Mesdheun e shekullit XXI.
Një komunitet imazhesh mund, për shembull, të krijohet në shikimin e fotografëve, duke krijuar botën e tyre nga aventurat e tyre. Ka një material vizual përmes të cilit përjetohet një stil jetese, në mënyrë mesdhetare. Kjo është një nga mënyrat për t’i dhënë një ose disa fytyra, për t’u gjetur aty, nga vendi në vend, fragmente peisazhesh të ndjeshme ose aventurash njerëzore që përbëjnë një botë dhe ushqejnë një imagjinatë vizuale nga fotografia. Kjo imagjinatë mund të jetë po aq kinematografike – aq shumë gjeste të një stili jetese janë në të vërtetë të frymëzuara nga sekuenca filmash që bëjnë të jetojnë « mitologji » dhe transformojnë marrëdhënien tonë me përditshmërinë. Në këtë kuptim, gjurmët e kinemasë amerikane mbi mënyrat tona të jetesës dhe modelet tona të konsumit nuk lënë asnjë dyshim. A kemi një ide se çfarë mund të lindë, nga kinemaja, ose nga kinematë mesdhetare?
Kultura në përditshmëri, objektet e përditshme, tavolina, karrige, llamba, filxhanë, pjatat ose tepsitë, rubinetë ose llampa, të prodhuara për shembull nga një dizajner bashkëkohor si Zouhair Ben Jannet, të treguara këtu nga Sana Tamzini, japin një ide se çfarë po vizatohet dhe mund të realizohet rreth Mesdheut.
Eksplorimi i një ose më shumë stileve të jetesës, stili mesdhetar, është një mënyrë e drejtë dhe e bukur për të treguar se Mesdheu nuk është një yll i vdekur, se nuk është i dënuar të bëhet një varrezë e re detare. Ai vazhdon të krijojë, përsëri dhe përsëri, vepra, kuptim dhe jetë.
[1] Shih Fjalori i Mesdheut, nën drejtimin e Dionigi Albera, Maryline Crivello dhe Mohamed Tozy, Actes-Sud/MMSH, 2016.
[2] Michel de Certeau, Shpikja e përditshmërisë, 10/18, 1980.
« Ulysse ose konstelacionet », edicione le Bec en l’air, 2013, Me miqësinë e Franck Pourcel
Foto e Parë © Franck Pourcel