Ballë përballë krizës globale klimatike, rënies së biodiversitetit, ndotjes antropike dhe projekteve industriale gjithnjë e më shkatërruese, njohja e të drejtave të Natyrës përbën një nga mjetet e nevojshme për të angazhuar Shtetet dhe komunitetet e aktorëve, privatë dhe publikë, drejt kalimit ekologjik. Që prej rreth pesëdhjetë vjetësh, iniciativat lokale, kombëtare ose ndërkombëtare, kanë avancuar pak nga pak këtë të drejtë.
Intervistë me Bernard Mossé, përgjegjës shkencor i asociacionit NEEDE Méditerranée, me Victor David, jurist, përgjegjës kërkimesh në Institutin e Kërkimeve për Zhvillimin (IRD) dhe anëtar i Institutit Mesdhetar të Biodiversitetit dhe Ekologjisë (IMBE).
#5 Mesdheu, një pasuri e përbashkët apo një personalitet juridik?
Bernard Mossé: Do të doja të përfundoja me disa konsiderata më të përgjithshme. Cilat janë implikimet e nocionit të entitetit natyror juridik mbi vizionin që kemi për natyrën.
Ne kuptojmë se për popujt autohtone, ajo është e lidhur me një koncept të shenjtë të Natyrës. Për vendet evropiane, ajo do të lejonte, nëse ju kuptoj mirë, të hiqte elemente të natyrës nga të drejtat e pronësisë. Por a nuk është nocioni i pasurisë së përbashkët tashmë i mjaftueshëm?
Victor David: Ka një vështirësi në nocionin e pasurisë së përbashkët. Do të thoshim se kam mbetur në një vizion paksa negativ të pasurive të përbashkëta, në kuptimin e "tragjedisë së pasurive të përbashkëta", të shfrytëzimit të tepërt të burimeve të përbashkëta. Nuk mjafton të thuash se Natyrë është një pasuri e përbashkët e njerëzimit për ta mbrojtur atë.
Shembulli që kam pasur para syve, nëse mund ta them, është Barriera e Madhe e Koraleve, në perëndim të Nouvelle-Calédonie, në Australi. Ajo është pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që prej rreth katër dekadash tani. Ajo është në rrezik si nga ngrohja globale, sigurisht, por edhe nga aktivitetet industriale, minerare dhe bujqësore që zhvillon në mënyrë të tepruar Shteti i Queensland.
Të gjitha ndotjet përfundojnë në det si një pjesë e qymyrit që ngarkohet në portet kryesore; ose si plehrat e plantacioneve të bananeve që përfundojnë në det... Dhe gjithë kjo përfundon duke vrarë Barrieren e Madhe të Koraleve, megjithatë krenaria australiane, e admiruar nga e gjithë bota. Por kush e mbron atë në thelb? Askush në fakt, përveç UNESCO-s që kërcënon të heqë etiketën e saj të trashëgimisë botërore...
BM: Pra, duhet të imagjinojmë zgjidhje të tjera?
VD: Po, të krijojmë statusin sui generis të entitetit natyror juridik dhe, në rastin tonë, t'i japim përfitim Mesdheut. Nuk është çështje të rishpikim pluhurin apo të komplikohet pa nevojë mbrojtja e Mesdheut duke krijuar, për shembull, institucione të reja për këtë qëllim. Sot ekzistojnë institucione që nuk kanë a priori këtë qëllim, por që mund ta marrin atë. Për shembull, do të kishte një legjitimitet për UPM (Union Pour la Méditerranée) që të jetë zëdhënës i Mesdheut të njohur si entitet natyror juridik. Ajo ka kapacitetin dhe legjitimitetin për të folur po aq me Qipron ose Libanin sa me Turqinë ose, sigurisht, me Francën.
Prandaj mendoj se nuk ka nevojë për të krijuar një zgjidhje ex nihilo. Duhet të nisim nga ekzistuesja për ta bërë atë të evoluojë dhe për t'i bërë vendet të marrin përsipër këtë qasje të re ndaj Mesdheut.
BM: A nuk është vështirësia kalimi nga pasuritë kolektive kombëtare në një pasuri të përbashkët ndërkombëtare?
VD: Është e qartë se ne përballemi me sovranitetin e Shteteve. Sot, çdo Shtet mund të bëjë çfarë të dojë në hapësirën e tij detare. Pra, shkojini atyre dhe thoni se duhet të respektojnë Mesdheun sepse ai ka të drejta: është e sigurt që Shtetet do të mendojnë dy herë! Por ndoshta në reflektimin e dytë, disa do të fillojnë të thonë: OK, e konsideroj Mesdheun si entitet juridik dhe kjo është më mirë për të gjithë...!
BM: Dhe kështu t'i japim të drejta të veçanta Mesdheut?
VD: Në këtë çështje, dua të theksoj se nuk ka asnjë konkurrencë midis të drejtave të Natyrës dhe të drejtës së mjedisit.
Të drejtat e Natyrës janë si të drejtat e njeriut: si njerëzit kanë të drejtë në punë, të drejtë në shëndet, në arsim, në jetë, në dinjitet, etj....
Të drejtat e mjedisit janë një tërësi, një grup politikash publike, rregullash juridike për aktorët publikë dhe privatë, etj.
Të drejtat e Natyrës nuk kanë asnjë qëllim për të zëvendësuar të drejtën e mjedisit. Të drejtat e veçanta të njohura për Mesdheun do të forcojnë thjesht mbrojtjen e njohur për detin nga tekstet ekzistuese,
BM: Në këtë kontekst, po kthehem te një frazë që keni thënë në lidhje me Nouvelle-Calédonie: Njeriu dhe Natyra janë një.
A nuk ka një kontradiktë midis kësaj pohimi dhe krijimit të entiteteve natyrore juridike ose madje me të drejtën e mjedisit? Sigurisht, Njeriu është pjesë e natyrës dhe mund të thuhet në këtë kuptim se ai është një me të. Por a nuk është për shkak të çrregullimeve natyrore dhe shqetësimeve të Tokës që ai duhet të marrë një përgjegjësi të rëndësishme ndaj saj, deri në krijimin e një të drejte specifike?
VD: Mendoj se kjo kontradiktë është e tejkalueshme. Kur shohim njerëzimin vetë, vërejmë se të gjithë njerëzit nuk kanë qenë gjithmonë të barabartë mes tyre. Mendoj për gratë, për skllevërit. Dhe madje sot, çfarë kam unë të përbashkët, unë, me Elon Musk: ai ka një pushtet mbi planetin që unë nuk e kam. Por ai ka po aq përgjegjësi sa unë ndaj Tokës, siç thoni. Që njeriu të ketë një përgjegjësi në rritje nuk është e papajtueshme me faktin që Toka ka të drejta për t'u mbrojtur më mirë. Kjo është arsyeja pse unë doja të dilja përfundimisht nga debati i të drejtave të Natyrës, ndoshta madje të dal nga debatet filozofike, për t'u vendosur vërtet në arenën juridike.
BM: Kam rikuperuar, pas shumë të tjerëve, krahasimin midis gjenocidit dhe ekocidit në një artikull online. A ju duket se kjo shkon në drejtimin e duhur?
VD: Ne kemi diskutuar së bashku çështjen e ekocidit. Për mua, nuk mund të "vrasim" një entitet që nuk ekziston juridikisht. Në këtë kuptim, OJQ-të kombëtare dhe ndërkombëtare që luftojnë për ekocidin, e vendosin karrocën para lopëve. Le të pranojmë së pari që Natyrë dhe disa nga elementet e saj janë qenies, entitete juridike, dhe në atë moment, ne mund të themi se dëmtimi i tyre, përfshirë në mënyrë të pakthyeshme, mund të përbëjë një ekocid. Dua të sqaroj këtu se sipas mendimit tim nuk ka nevojë t'i japim termit ekocid ngarkesën emocionale dhe historike që shoqëron termin gjenocid. Ekocidi duhet të jetë thjesht emri i dhënë disa dëmtimeve të rënda të konsideruara si krime ndaj elementeve të Natyrës. Ashtu siç flasim për fratricid ose vrasje. Pra, ideja kryesore për mua është njohja paraprake e një statusi të ri për disa elemente të Natyrës para se të flasim për ekocid. Ne mund të imagjinojmë shumë mirë në procesin juridik që, në fakt, të ketë njerëz që emërohen për të folur në emër dhe në interes të entitetit, dhe jo si Shtet.
BM: Pse Shteti nuk mund të përfaqësojë një entitet natyror?
VD: Problemi i Shtetit është se ai është gjykatës dhe palë. Ai është njëkohësisht duke thënë se duhet të zhvillojë ekonominë, të krijojë vende pune, etj. Dhe nga ana tjetër, ai duhet të ndalojë prerjen e pemëve. Ndërsa, për të mbajtur kontradiktën, duhet një person që mund të thotë: "unë jam pylli, ja interesat e mia!" Kjo lejon të rregullohet procesi.
Sot, nga njëra anë, Natyrë mbetet objekt. Nga ana tjetër, të drejtat e Natyrës nuk janë më vetëm koncepte filozofike të sofistikuara, mbi jetën, vizionin tonë për botën, etj. Duhet të kenë një vlerë të vërtetë juridike.
Të konsiderosh Mesdheun, speciet e tij dhe mjediset e tij, si entitet juridik në një proces ku ata do të ishin në gjendje të mbroheshin, në një nivel konkret, do të kishte pasoja të rëndësishme për një mbrojtje më të mirë të Natyrës. Dhe përfundimisht në interes të të gjithëve.