Από 4 έως 7 Νοεμβρίου, η 8η Μεσογειακή Εβδομάδα Δασών (8MFW) πραγματοποιήθηκε στη Βαρκελώνη. Αυτή η διήμερη εκδήλωση συγκέντρωσε ειδικούς, κυβερνητικούς αξιωματούχους και ηγέτες κοινοτήτων για να αναπτύξουν μια κοινή προσέγγιση απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα μεσογειακά δάση. Συζητήθηκαν λύσεις και πρωτοβουλίες για τη διατήρηση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων των μεσογειακών δασών. Εξαρτώνται από μια διεθνή συνεργασία που μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητά τους.
Magda Bou Dager Kharrat, εξερευνήτρια της National Geographic και ανώτερη επιστήμονας στο EFI (European Forest Institute), συμμετείχε σε αυτές τις συναντήσεις. Τονίζει ότι πρωτοβουλίες όπως αυτή μπορούν να επιταχύνουν σημαντικά τη διαδικασία. “Επιτρέποντας στους επιστήμονες και τους επαγγελματίες να μοιράζονται τις καλύτερες πρακτικές, τα διδάγματα που αποκομίστηκαν και τις δοκιμασμένες μεθοδολογίες. Αποφεύγοντας τις επαναλαμβανόμενες προσπάθειες. Και εξοικονομώντας χρόνο και πόρους”. Τονίζει επίσης τη σημασία των διεθνών συμμαχιών: “οι προληπτικές περιβαλλοντικές στρατηγικές είναι ουσιαστικές για την αποφυγή μη αναστρέψιμων ζημιών”.
Με χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης διαχείρισης, τα μεσογειακά δάση αντικατοπτρίζουν μια πολύπλοκη ισορροπία μεταξύ της φύσης και της ανθρώπινης παρέμβασης. Σήμερα, αντιμετωπίζουν ξηρασίες, ελλείψεις νερού και δασικές πυρκαγιές. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί τον συνδυασμό της επιστήμης, των παραδοσιακών γνώσεων και της διασυνοριακής συνεργασίας.
Ωστόσο, είναι απαραίτητη μια διαφοροποιημένη συνεργασία για την βελτιστοποίηση των φυσικών πόρων ανάλογα με το πλαίσιο κάθε υποπεριοχής. Ο Λιβανέζος Jean Stephan, σύμβουλος περιβάλλοντος και ομιλητής στο φόρουμ, εξηγεί ότι υπάρχουν ομοιότητες, αλλά και διαφορές, μεταξύ των χωρών του βορρά και του νότου της Μεσογείου. Στο βορρά, πολλές πόροι έχουν ξεχαστεί λόγω της αγροτικής μετανάστευσης. “Τα βοσκοτόπια, οι γεωργικές εκτάσεις και ακόμη και τα δάση, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων μη ξυλωδών δασικών προϊόντων, είναι υποχρησιμοποιημένα. Αυτό επιτρέπει τη συσσώρευση βιομάζας, την επέκταση των δασών, αλλά οδηγεί επίσης σε πυρκαγιές και προσβολές από παράσιτα”. Εν τω μεταξύ, στο νότο, “ η φτώχεια επικρατεί μεταξύ του αγροτικού πληθυσμού που παραμένει, η εξάρτηση από τους φυσικούς πόρους παραμένει σημαντική”, εκθέτει. Ως εκ τούτου, αυτοί οι πόροι υπερεκμεταλλεύονται για να καλύψουν αυτές τις ανάγκες.
Ανθεκτικότητα και ποικιλία του δασικού οικοσυστήματος
Είναι σημαντικό να ενισχυθεί η μακροχρόνια ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος. Για την Magda Bou Dagher, "η βιώσιμη διαχείριση των δασών είναι ουσιαστική για την αποκατάσταση της ισορροπίας στο αγροδασοκομικό σύστημα. Δηλαδή, μια παραδοσιακή προσέγγιση που ενσωματώνει τη γεωργία, τη δασοκομία και την κτηνοτροφία για να διατηρήσει ένα ισορροπημένο τοπίο. Αυτή η προσέγγιση προάγει όχι μόνο την αναγέννηση των δασών και ελέγχει τη βιομάζα, αλλά υποστηρίζει επίσης την υγεία των οικοσυστημάτων απέναντι στις κλιματικές προκλήσεις”. “Ο οικολογικοί διάδρομοι που συνδέουν τις δασικές περιοχές” είναι επίσης ουσιαστικοί για τη μετανάστευση και την προσαρμογή των ειδών.
Από την πλευρά του, ο Jean Stephan υποστηρίζει ότι οι μονοκαλλιέργειες είναι ευάλωτες, ενώ τα διαφοροποιημένα δασικά οικοσυστήματα είναι πιο ανθεκτικά. “Η διαφοροποίηση πρέπει να ενθαρρύνεται. Αυτό σημαίνει ότι καμία είδος δεν θα πρέπει να είναι κυρίαρχη; ιδανικά, δεν θα πρέπει να περιέχει περισσότερα από 70% του αριθμού των δέντρων του δάσους. Οι ενδημικές, σπάνιες, απειλούμενες και οι ποικιλόμορφες πηγές εισοδήματος των ιδιοκτητών γης πρέπει να ληφθούν υπόψη. Επιπλέον, οι μικροί θάμνοι και οι ανοιχτοί χώροι με ανθισμένα φυτά είναι επίσης σημαντικοί, και επομένως ο υποδάσος πρέπει να διαχειρίζεται και να διατηρείται “. Ένας υποδάσος που πρέπει να διατηρηθεί ιδιαίτερα στις περιοχές μακριά από τους δρόμους, όπου μπορεί να ξεσπάσουν πυρκαγιές και είναι πιο δύσκολα ελέγξιμες.
Η γενετική, ουσιαστική
Αλλά απέναντι σε ακραία γεγονότα όπως οι δασικές πυρκαγιές ή οι σοβαρές πλημμύρες, η γενετική ποικιλία από μόνη της δεν μπορεί να αποτρέψει την άμεση καταστροφή. Στην πραγματικότητα, ακόμη και οι πιο ανθεκτικές είδη είναι ευάλωτες.
Αντίθετα, “η γενετική συνεχίζει να παίζει έναν ουσιαστικό ρόλο στην αποκατάσταση και την προσαρμογή μακροπρόθεσμα των μεσογειακών δασών. Μέσω αυστηρής επιλογής ειδών, μπορούμε να βελτιώσουμε την ανθεκτικότητα σε ορισμένες συνθήκες. Για παράδειγμα, η επιλογή λιγότερο εύφλεκτων ειδών ή με βαθύ ριζικό σύστημα μπορεί να μειώσει τους κινδύνους πυρκαγιάς και να βελτιώσει τη σταθερότητα των εδαφών“, εξηγεί η Magda Bou Dagher.
Ακόμη και αν οι καταστροφές δεν μπορούν να αποφευχθούν, αυτή η προληπτική προσέγγιση βοηθά τα δάση να τις υποστηρίξουν και να ανακάμψουν με την πάροδο του χρόνου.
Αυτή τη στιγμή, αρκετά έργα αποκατάστασης έχουν πραγματοποιηθεί με επιτυχία. Ο Jean Stephan επισημαίνει το έργο της Ουδετερότητας όσον αφορά την υποβάθμιση των εδαφών που υλοποιείται από τον PNUD μέσω τοπικών ΜΚΟ. Σκοπός του είναι να αντικαταστήσει την φύτευση μιας μόνο είδους δέντρου (κέδρος ή πεύκο) με ένα σύνολο πιο διαφοροποιημένων ειδών, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων και απειλούμενων ειδών, και θάμνων σε περιοχές όπου το έδαφος είναι ρηχό. Το έργο SALMA της FAO έχει επίσης βελτιώσει την ικανότητα των τοπικών ηγετών να αναπτύσσουν σχέδια διαχείρισης δασών, προστατεύοντας τις ενδημικές και σπάνιες ειδές.
Χρηματοοικονομικά εργαλεία και επείγουσες περιφερειακές πολιτικές
Οι διεθνείς πολιτικές για την προστασία και αποκατάσταση των δασών είναι σε εφαρμογή, αλλά η υλοποίησή τους σε εθνικό επίπεδο είναι επείγουσα. Απαιτεί μια πιο ισχυρή ενσωμάτωσή τους στις τοπικές πολιτικές, όπως τονίζει η Magda Bou. “Αυτά τα διεθνή πλαίσια παρέχουν μια βάση, αλλά η πραγματική τους επίδραση θα εξαρτηθεί από το πώς θα προσαρμοστούν στα συγκεκριμένα εθνικά συμφραζόμενα και θα ενισχυθούν από ισχυρούς πολιτικούς μηχανισμούς”.
Πολλά έργα και πρωτοβουλίες δείχνουν ήδη σημαντική πρόοδο, όπως η εκκίνηση της Μεσογειακής Πρωτοβουλίας Δασών (MFI) κατά τη διάρκεια της MFW και το έργο Mediterranean Forest Genetics (MEDFORGEN για τον Λίβανο, το Μαρόκο, την Τυνησία, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ και την Αλγερία) που διευθύνεται από το European Forest Institute. Αυτές οι πρωτοβουλίες είναι ουσιαστικές όχι μόνο για την αποκατάσταση των δασών, αλλά και για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας, της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή και της συμμετοχής των τοπικών κοινοτήτων.
Ωστόσο, παραμένει πάντα περιθώριο προόδου. Ο Jean Stephan τονίζει την ανάγκη να “αναθεωρηθεί το νομικό πλαίσιο”, ειδικά στο νότο και την ανατολή της Μεσογείου, όσον αφορά τη διαχείριση των δασών και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, συνδέοντας το με μια ευρύτερη προσέγγιση που περιλαμβάνει κανονισμούς για τις γεωργικές πρακτικές και στρατηγικό σχεδιασμό.
Οι δύο ειδικοί είναι αισιόδοξοι για το μέλλον. Για τον Jean Stephan “θα παρακολουθήσουμε μια επιστροφή στις λύσεις που βασίζονται στη φύση και μια διαφοροποίηση των αγαθών και υπηρεσιών των δασών στις διαχειριζόμενες δασικές περιοχές”. Από την πλευρά της, η Magda Bou Dagher “ελπίζει ότι θα γίνουν σημαντικά βήματα στην αποκατάσταση και προστασία των μεσογειακών δασών κατά τα επόμενα 5 έως 10 χρόνια”. Και οι δύο τονίζουν ωστόσο την ανάγκη για συνεχή δέσμευση όλων των εμπλεκομένων μερών.
Φωτογραφία Κάλυψης: Συζητήθηκαν λύσεις και πρωτοβουλίες για τη διατήρηση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων των μεσογειακών δασών κατά τη διάρκεια της 8ης Μεσογειακής Εβδομάδας Δασών