Κάθε χρόνο, η Σαρδηνία υφίσταται μια σιωπηρό λεηλασία! Περισσότεροι από πέντε τόνοι άμμου, κοχύλια και βότσαλα που προέρχονται από τους τουρίστες κατάσχονται κάθε χρόνο από τις αρχές. Εκτός από τη ζημία στην ομορφιά των εκκεντρικών τοποθεσιών, αυτές οι παράνομες πρακτικές απειλούν ακόμη και την επιβίωση των ακτών της Σαρδηνίας, που έχουν ήδη πληγεί σοβαρά από τη φυσική διάβρωση και την αύξηση της στάθμης της θάλασσας. Για να αντιμετωπίσουν αυτές τις κλοπές, έχουν εγκριθεί νόμοι και έχουν δρομολογηθεί καμπάνιες ευαισθητοποίησης, με τη συμμετοχή κατοίκων και τουριστών.
Οι υπάλληλοι ασφαλείας του αεροδρομίου Elmas στο Cagliari, είναι κουρασμένοι από αυτή τη λεηλασία. Κουρασμένοι που φέρνουν πίσω στις παραλίες της Σαρδηνίας, μετά την υπηρεσία τους, αυτά που έχουν αφαιρεθεί συχνά ως αναμνηστικά. Ανάμεσά τους, ο Franco Murru ασχολείται με το φυσικό έλεγχο των αποσκευών, μέσω ακτινογραφιών. "Όταν ξεκίνησα αυτή τη δουλειά με τους συναδέλφους μου," λέει ο Franco, "παρατηρήσαμε ένα περίεργο φαινόμενο: οι άνθρωποι, στο τέλος των διακοπών τους, έφερναν σακούλες και μπουκάλια γεμάτα άμμο και κοχύλια. Γι' αυτό ξεκινήσαμε δράσεις υπέρ ενός νόμου που θα απαγόρευε αυτήν την πρακτική που στερί στις παραλίες το κύριο χαρακτηριστικό τους: την άμμο".
Αυτή η δέσμευση οδήγησε στο δίκτυο εθελοντών "Sardegna rubata e depredata", με τον Franco Murru ως πρόεδρο εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια.
Η ακτοπλοϊκή διάβρωση ένα πρόβλημα στην Ευρώπη
Πριν από οκτώ χρόνια, αυτοί οι ακτιβιστές ξεκίνησαν μια διαδικτυακή αίτηση με τίτλο "Σώσετε τις παραλίες της Σαρδηνίας, σταματήστε τη συνεχή και ανεξέλεγκτη κλοπή άμμου και κοχυλιών!" που υπεγράφη από περισσότερους από 10.000 ανθρώπους. Αυτό συνετέλεσε σημαντικά στην ψήφιση ενός περιφερειακού νόμου (αριθμός 16 του 2017), που προβλέπει πρόστιμα από 500 έως 3.000 ευρώ για οποιονδήποτε παίρνει την πολύτιμη άμμο. Πριν από αυτό, όσοι εντοπίζονταν με αυτού του είδους εμπορεύματα κατά τους ελέγχους στο αεροδρόμιο, λάμβαναν μια προειδοποίηση και βρίσκονταν απλώς σε μια δυσάρεστη κατάσταση.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο κλοπή της άμμου, αλλά οι συνέπειές της. Η διάβρωση της ακτής αποτελεί μια πολύ μεγαλύτερη απειλή, η οποία δεν αφορά μόνο τη Σαρδηνία. Πράγματι, η γρήγορη επιτάχυνση αυτού του φαινομένου προκαλεί κάθε χρόνο στην Ευρώπη απώλεια εκτιμώμενης έκτασης περίπου 15 τ.χλμ. Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δεδομένων Εδαφών, έως το 2050, προβλέπεται ακόμη μια αύξηση του μέσου ρυθμού διάβρωσης από 13% σε 22,5% σε αυτήν την περιοχή.
Οι παραλίες στενεύουν σταδιακά λόγω της φυσικής υποβάθμισης, την οποία ενισχύουν οι κλιματικές αλλαγές και η ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο Sandro Demuro, γεωμορφολόγος θαλάσσης και διδάκτωρ Επιστήμης Περιβάλλοντος και Θαλάσσιων Επιστημών, εξηγεί: "Η διάβρωση της ακτογραμμής είναι πολυπαραγοντική, αλλά η κύρια αιτία είναι ανθρωπογενής, καθώς ο άνθρωπος κατασκευάζει έργα σε χώρους που ανήκουν στη θάλασσα, στις ακτές. Για παράδειγμα, οι μηχανισμοί καθαρισμού των παραλιών κατά το καλοκαίρι τροποποιούν τη φυσική διαπερατότητα και το σχήμα των παραλιών, αφήνοντάς τεςχωρίς προστασία. Αυτή η επέμβαση αντικατοπτρίζει την πρωτεύουσα οικονομικών συμφερόντων, καθώς ο καθαρισμός γίνεται για να διατηρηθεί ένα ελκυστικό τουριστικό επίπεδο. Έτσι, τον Σεπτέμβριο, οι πρώτες θαλάσσιες καταιγίδες διαβρώνουν τις παραλίες και η αφαίρεση υλικών για να φτιαχτούν αναμνηστικά δεν βοηθάει σε τίποτα. Έτσι, το αποτέλεσμα στο τέλος της σεζόν είναι εξαιρετικά αρνητικό".
Οι παραλίες χάνουν την ικανότητά τους να ανανεωθούν φυσικά αν τους λείπουν τα υλικά που εξασφαλίζουν τη σταθερότητά τους. Έτσι, η προστασία της άμμου δεν διατηρεί μόνο την ομορφιά του τοπίου του νησιού αλλά βοηθά επίσης στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας των ακτών, επιβραδύνοντας το φαινόμενο της διάβρωσης.
Δώρο ή λαθρεμπόριο: το διπλό πρόσωπο της κλοπής άμμου
Το 2002, το Eurosion, ένα πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης προώθησε τη βιώσιμη διαχείριση των ακτών για τη μείωση των επιπτώσεων της διάβρωσης των ακτογραμμών. Πρόκειται για μια πανευρωπαϊκή προσπάθεια να βρεθούν τοπικές λύσεις σε ευρωπαϊκά προβλήματα.
Ο Sandro Demuro συμμετείχε στο πρόγραμμα Eurosion. "Ήταν ένα έργο που είχε ως στόχο τη μελέτη του φαινομένου στην Ευρώπη για να κατανοήσουμε τις αιτίες του. Παρά τις διαφορές, διαπιστώσαμε ότι το πρόβλημα οφείλεται εν μέρει στην ανθρώπινη δράση, εκτός από τη φύση," επισημαίνει. "Η μελέτη μάς επέτρεψε να κάνουμε την αξιολόγηση. Καταλάβαμε με αυτήν τη μελέτη ότι οι λύσεις πρέπει να είναι τοπικές και να στοχεύουν στην προστασία του φυσικού χαρακτήρα του τοπίου."
Για πολλούς, η άμμος θεωρείται απλά ένα ακόμη αναμνηστικό από κάποιο ταξίδι. "Οι τουρίστες την παίρνουν μαζί τους στο σπίτι, όπου συχνά τελειώνει ξεχασμένη σε σοφίτες ή κελάρια", εξηγεί ο Murru. Για άλλους, είναι μια πραγματική επιχείρηση στη μαύρη αγορά: "Κάποιοι προσπαθούν να πουλήσουν άμμο online, επειδή φαίνεται ότι υπάρχουν συλλέκτες σε όλο τον κόσμο".
Ωστόσο, το φαινόμενο δε δείχνει κανένα σημάδι υποχώρησης. Μόνο τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, οι υπάλληλοι της Υπηρεσίας Τελωνείων του λιμανιού της Όλμπια κατάσχεσαν λάφυρα 120 κιλών άμμου, βοτσάλων και κοχυλιών. Ο Λίνο Κοτζούτο, περιφερειακός υπεύθυνος του Σώματος Περιβαλλοντικών Φρουρών στο Βιλλασίμιους, προσθέτει: "Το φαινόμενο επιδεινώθηκε παράλληλα με την αύξηση της τουριστικής ροής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που υπάρχει έντονη κίνηση στις παραλίες, υπάρχουν άτομα που παίρνουν σακούλες με κοχύλια ή βότσαλα, συχνά για εμπορικούς σκοπούς. Οι τελευταίες κατασχέσεις στην Πούλα αφορούσαν κοχύλια με ετικέτες για πώληση με τα ονόματα των παραλιών. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο είναι οι πιο κρίσιμοι μήνες".
"Πέρυσι - αποκαλύπτει ο Lino Cozzuto - κατασχέσαμε κοντά στον ενάμισι τόνο κλεμμένη άμμο από το Villasimius. Μεταφέραμε τα πάντα από το αεροδρόμιο Elmas στην παραλία σε δέκα ημέρες". Ανάμεσα στις πιο ευάλωτες παραλίες, το Is Arutas είναι ιδιαίτερα στόχος των ληστών. Φημισμένη για τους μικρούς κόκκους από χαλαζία, ανήκει στη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της χερσονήσου του Sinis, και πολλοί τουρίστες δεν μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να πάρουν μια γεμάτη γροθιά άμμο", εξηγεί ο Franco Murru.
Κινήσεις καταπολέμησης στη Σαρδηνία
Για να εντείνουν τον αγώνα ενάντια σε αυτές τις κλοπές, διεξάγονται εκστρατείες ευαισθητοποίησης, είτε θεσμικές είτε μη, για τους ντόπιους και τους τουρίστες. Στο Villasimius, για παράδειγμα, "διοργανώνονται μαθήματα στα δημοτικά σχολεία για να μάθουν τα παιδιά πώς να συμπεριφέρονται όταν πηγαίνουν στη θάλασσα", εξηγεί ο Lino Cozzuto.
Σε συνεργασία με τους κατοίκους και τις δομές φιλοξενίας όπως τα ξενοδοχεία, τα camping, τα ενοικιαζόμενα δωμάτια και τα εξοχικά σπίτια, "διανέμονται ενημερωτικά φυλλάδια για να ευαισθητοποιηθούν οι τουρίστες σχετικά με τους κινδύνους και τις συνέπειες της αφαίρεσης άμμου και κοχυλιών", προσθέτει ο Franco Murru.
Παρά την επιμονή του προβλήματος, οι εκστρατείες αποφέρουν καρπούς. Ένα εμβληματικό παράδειγμα είναι αυτό μιας οικογένειας που πρόσφατα αποφάσισε να επιστρέψει τη ροζ άμμο που είχε κλαπεί πριν από τριάντα χρόνια, από τη διάσημη παραλία του Budelli. Η πρόσβαση σε αυτήν την παραλία απαγορεύτηκε το 1994 για να προστατευτεί από τον υπερτουρισμό το οικοσύστημα που δίνει στην άμμο το χαρακτηριστικό της ροζ χρώμα.
