Libani është nën një krizë të shumëfishtë që zgjat për disa vjet. Ekonomia po rrëzohet, sistemi bankar është pothuajse i paprani dhe politika është paralizuar. Në këtë kontekst destabilizues, kërkimi shkencor, që është tashmë i brishtë, po arrin në prag të një humneri. Kërkuesit dhe organizatat e kërkimit po bashkohen, po kërkojnë dhe në disa raste gjejnë mënyra për të vazhduar studimet dhe punimet e tyre.
Institucionet e kerkimit libaneze, dikur shtylla e dijes dhe inovacionit, sot jane ne rrezik. Kriza e vitit 2019 i ka dhene nje goditje te forte kerkimit shkencor. Buxhetet e alokuara jane zvogeluar, deri ne 33 here me pak dhe devalvimi i lire libaneze nuk ka permiresuar gje (1,500,000 livre ishin 900 euro para vitit 2019, sot jane me pak se 15). Megjithese nje rikthim i lehte eshte vleresuar ne 2023-2024, me buxhete qe arrijne 50 deri ne 75% te niveleve te tyre te meparshme per institucionet private, situata mbetet kritike per institucionet publike, te cilat marrin vetem 10 deri ne 20% te financimeve te tyre te meparshme.
Kjo ulje e burimeve ka çuar në një migrim masiv të kërkuesve. Pritet që 15 deri në 20% të kërkuesve të përvojuar kanë lënë vendin, ndërsa më shumë se 50% e të rinjve kanë zgjedhur të vazhdojnë karrierën e tyre në vendet e huaja. Kjo largim i trurit ka krijuar një zbrazëti të vështirë për t'u mbushur, sidomos kur tregu i punës në fushën e kërkimit shkencor libanez ishte i kufizuar edhe para krizës, me më pak se 20 institucione aktive në këtë fushë.
Cela gjithashtu ka pasur një ndikim në profesionet shkencore. Rrjedhat e reja janë gjithnjë e më pak të interesuara për të shqyrtuar një karrierë në kërkim shkencor, përballë pasigurisë dhe perspektivave të kufizuara të ofruara nga ky sektor në Liban. Pozitat e lira nga shkencëtarët e larguar rrallëherë janë të mbushura, dhe shumë laboratorë janë mbyllur ose funksionojnë me numër të reduktuar të personelit.
CNRSL, motor i rezilencës
Pavarësisht sfidave të shumta, Këshilli Kombëtar i Kërkimeve Shkencore në Liban (CNRS-L) po rizgjendet si një shtyllë e rezilencës për kërkimet shkencore libaneze. Që nga viti 2022, nën drejtimin e Tamara el-Zein, sekretares së re të tij, CNRSL po riformulon misionin e tij për të përshtatur me krizat aktuale. "Prioriteti është menaxhimi i kësaj krize me sa më pak dëme të mundshme", shpjegon ajo, duke theksuar se puna e CNRS-L tani bazohet në tre aksa strategjikë: financimet, promovimi i kërkimeve ekzistuese dhe bashkëpunimi me sektorin privat.
Në fushën e financimit, Tamara el-Zein e njeh se "duhet të bëhen zgjedhje të vështira." "Nuk mund të financojmë më të gjithë kërkimin", thotë ajo. "Duhet të jemi selektivë, sepse është e domosdoshme të ruajmë një ritëm të caktuar në kërkim. Të ndalosh do të thotë të rikthehesh mbrapa." Për herë të parë që nga krijimi i tij në vitin 1962, CNRS-L përcakton prioritetet shkencore përmes një procesi bashkëpunues duke përfshirë vendimarrësit e institucioneve të mëdha shtetërore (ministrat, etj.) për të vlerësuar nevojat e tyre shkencore aktuale dhe të ardhshme. Përmes këtyre konsultimeve, ai kërkon të financojë projekte që përgjigjen në sfidat kombëtare dhe të inkurajojë vendimarrësit politikë të përdorin ekspertizën e tij në planifikimin dhe marrjen e vendimeve në politikat publike. Në dritën e këtyre rezultateve, CNRS-L lëshon Programin e Grantit të Kërkimit për universitetet dhe qendrat e kërkimit për vitin 2024.
Për të vlerësuar kërkimin, sekretarja e përgjithshme thekson rëndësinë e tejkalimit të aplikimit industrial dhe "zgjerimit të transformimit të këtij kërkimi në dije që do të shërbejë për zhvillimin e politikave publike", duke shtuar se ndërdisiplinariteti është i rëndësishëm për të përballuar sfidat kombëtare. Ajo kujton se "vendet që kanë bazuar politikat e tyre publike në kërkimin shkencor janë ato që kanë menaxhuar më mirë krizat."
Në fund, Tamara el-Zein thekson nevojën për të strukturuar njësisë të shkëlqimit dhe për të krijuar lidhje midis sektorëve ekonomikë, akademikë dhe qytetarëve. "Këto lidhje janë të rralla në Liban, dhe nuk mund të mos vërejmë dëmin që shkaktohet në vend në të gjitha nivelet", thekson ajo. Ajo gjithashtu insiston në përgjegjësinë për të llogaritur përpara qytetarëve, të cilët me taksat e tyre financojnë pjesërisht kërkimin. "Duhet të jenë në gjendje t'u paraqesin frytet e kërkimit të tyre," shpjegon ajo.
Universitetet private, katalizatorë të inovacionit
Nga ana e tyre, universitetet private në vend, si Universiteti Saint-Joseph (USJ) dhe Universiteti Libano-Amerikan (LAU), tregojnë një rezistencë të shkëlqyer duke mbajtur dhe zhvilluar kërkimin e tyre shkencor. Këto institucione, të vetëdijshme për rolin e tyre të rëndësishëm në shoqërinë libaneze, kanë arritur të adaptojnë strategjitë e tyre për të vazhduar të formojnë hulumtuesit e së ardhmes dhe të kontribuojnë aktivisht në rindërtimin e vendit.
Në USJ, prioriteti është krijimi i një mjedisi të favorshëm për kërkimin pavarësisht sfidave financiare. "Ne kemi arritur të liruar një buxhet të konsiderueshëm nga buxheti ynë për të financuar projektet e kërkimit, por gjithashtu bursat e doktoratës" shpjegon Richard Maroun, zëvendës-rektori për kërkimin. Universiteti mbështetet në financime ndërkombëtare, veçanërisht ato të Komisionit Evropian, Agjencisë Franceze për Zhvillim dhe Agjencisë Universitare të Frankofonisë, për të vazhduar të pajiset laboratorët e saj me teknologji të avancuara dhe për të ofruar qasje në burimet bibliografike të domosdoshme për mësuesit-kërkues. Në të njëjtën kohë, USJ punon për të përforcuar përfshirjen e studentëve në programet e kërkimit. Është prezantuar një plan trevjeçar për 2024-2026, që synon të mbështesë kërkuesit dhe të indeksojë revistat e universitetit për një vizibilitet më të mirë ndërkombëtare.
Sfidat ekonomike nuk janë vetëm pengesat. Nancy Fayad, profesore asistente në genomikë mikrobiane në LAU, ka parë karrierën e saj të formuar nga krizat e radhës. Në vitin 2019, protestat në Liban e penguan atë të hyjë në laboratorin e saj për të vazhduar disertacionin e saj. Në vitin 2020, izolimi në Belgjikë, për shkak të pandemisë COVID-19, përsëri bllokoi punën e saj në laborator. Megjithatë, ajo ka arritur të rimarrë duke u fokusuar në bioinformatikë, çka i ka lejuar të botojë një artikull shkencor shtesë. "Hulumtimi në Liban vuajt nga një krizë dyfishe: ajo ndërkombëtare e mungesës së financimit për hulumtimin bazë dhe ajo lokale ekonomike dhe financiare," vëren ajo. Për të mbështetur hulumtuesit e saj, LAU ka krijuar një fond emergjent që garantonte një minimum aktiviteti në laboratorët e saj. Një zgjidhje që mundëson mbajtjen e kushteve të nevojshme për tërheqjen e financimeve eksterne jetike.
Një komunitet shkencor i bashkuar dhe i rezistentë
Për të përballuar këto vështirësi, nisma bashkëpunuese po dalin në përkrahje të shoqatave, fondacioneve dhe rrjeteve të kërkuesve që bashkojnë burimet dhe njohuritë e tyre. Këto përpjekje përfshijnë themelimin e programeve mentoruese, që synojnë të shoqërojnë dhe të zhvillojnë talentet e reja në këtë mjedis të vështirë.
Për të theksuar dhe për të mbështetur arritjet e kërkuesve libanezë, Këshilli Kombëtar i Kërkimeve Shkencore po rifillon Çmimin vjetor të shkencës shkencore. Ky çmim i shquar do të ndahet në katër fusha themelore: shkencat themelore dhe inxhinierike, shkencat mjekësore dhe biologjike dhe shëndeti publik, shkencat bujqësore dhe mjedisore, dhe shkencat humane dhe shoqërore. Përveç këtyre dallimeve, një "Çmim për karrierën shkencore" do të jepet kërkuesve të përvojuar që kanë dhënë kontribute të mëdha në fushën e kërkimit.
Këto çmime synojnë jo vetëm të nderojnë këta hulumtues, por edhe të inkurajojnë një kërkim cilësor, relevante dhe të orientuar në nevojat e vendit. Këto iniciativa, të kombinuara me një bashkëpunim të fortë dhe mentorim të strukturuar, janë të rëndësishme për të siguruar qëndrueshmërinë dhe zhvillimin e kërkimeve shkencore në Liban, madje edhe në kohë krize.
