Αξιοποιώντας τη μαζική άνθισή της για να επαναφυτέψει τους σπόρους της στη θάλασσα και να αποκαταστήσει αυτό το ενδημικό φυτό που μας παρέχει πολλές υπηρεσίες. Αυτό είναι το έργο που υλοποιείται από το GIS Posidonie από το 2022. Ένα έργο απαλής αποκατάστασης, χαμηλού κόστους που θα μπορούσε να εμπνεύσει αλλού στη Μεσόγειο. Αλλά που έχει κυρίως ως σκοπό να υπενθυμίσει πόσο πολύτιμα είναι τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Και πόσο ζωτική είναι η διατήρησή τους.
Πώς μποορώ να σας βοηθήσω σήμερα;
Δεν χρειάζεται να βουτήξετε πολύ βαθιά για να δείτε τα μακριά πράσινα φύλλα του να χορεύουν. Ενδημικό είδος της Μεσογείου θάλασσας, η ποσειδωνία ριζώνει μέχρι και 30 μέτρα βάθος, μερικές φορές μόνο λίγα βήματα μακριά από τις ακτές μας.
Παίρνοντας το όνομά της από τον ελληνικό θεό της θάλασσας Ποσειδώνα - τίποτα λιγότερο! - φιλοξενεί έναν ολόκληρο κόσμο ψαριών, μαλακών και άλλων βακτηρίων... Και αποτελεί ένα σημαντικό πηγάδι άνθρακα, απορροφώντας μεταξύ 10 και 20% των εκπομπών ανάλογα με τον τόπο όπου βρίσκεται.
Τίποτα δεν ζηλεύει από τα χερσαία δάση, με τα οποία μοιράζεται πράγματι πολλά κοινά σημεία. «Το φυτώριο της Ποσειδώνιας είναι το πιο χερσαίο από τα θαλάσσια οικοσυστήματα», δηλώνει έτσι ο Σαρλ-Φρανσουά Μπουντουρέσκ, βιολόγος θαλάσσης που αφιέρωσε μεγάλο μέρος των εργασιών του στην ποσειδώνια και για πολύ καιρό προήδρευε στο GIS Posidonie.
«Μια σκληρή γυναίκα»
«Η θαλάσσια ποσειδωνία δεν είναι ένα φύκι αλλά μια φυτό με λουλούδια. Κατάγεται από είδη ξηράς που επέστρεψαν στο θαλάσσιο περιβάλλον πριν από μεταξύ 60 και 100 εκατομμύρια χρόνια. Και από τότε, η εμφάνισή της έχει ελάχιστα εξελιχθεί επειδή έχει επιτύχει μια τέλεια προσαρμογή στο περιβάλλον της, όπως και ο καρχαρίας», αναφέρει ενθουσιασμένος ο ερευνητής.»
Μια τελειότητα που του επέτρεψε να αντισταθεί σε όλα: την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, την εξsήγαση της Μεσογείου και την ξαφνική γεμίστερη της, τις παγετωνικές περιόδους...
Και τι καλύτερο! Επειδή η θαλάσσια αχινόφυκος μας προσφέρει πολλές υπηρεσίες. Εκτός από το να απορροφά άνθρακα και να φιλοξενεί πολλά είδη με μεγάλη πολιτιστική αξία, αποτελεί "ένα μηχάνημα για την παραγωγή άμμου" χάρη στους οργανισμούς που ζουν εκεί και που καταλήγουν να εκμηδενίζονται· είτε επειδή τα τρώνε άλλα είδη, είτε λόγω διάβρωσης. "Το θαλάσσιο αχινόφυκο μας βοηθά επίσης να προστατεύουμε τις παραλίες μειώνοντας τη δύναμη των κυμάτων και κάνοντας τον πυθμένα πιο τραχύ". Ρόλο που παίζουν ειδικά τα νεκρά φύλλα του όταν αυτά καλύπτουν τις παραλίες.
Επισκευάστε τις ζημιές του παρελθόντος
Αν και η Ποσειδώνια έχει αντισταθεί σε όλα, υπάρχουν παρόλα αυτά απειλές που παραμένουν. Μεταξύ αυτών, η τεχνητοποίηση των ακτών και ο αγκυροβολισμός των πλοίων που έχουν μειώσει σημαντικά την επιφάνειά της, μέχρις ότου νόμοι έρθουν να περιορίσουν τις επιπτώσεις τέτοιων ενοχλήσεων, απαγορεύοντας για παράδειγμα τον αγκυροβολισμό πάνω από το χλοοθάλασσα για πλοία μήκους μεγαλύτερου των 24 μέτρων.
« Αλλά αυτή η προστασία δεν υπάρχει σε ολόκληρη τη Μεσόγειο », λυπάται ο Charles-François Boudouresque. Το ψαρέμα με δίχτυ, το οποίο συχνά έχει εξαιρέσεις, προκαλεί επίσης σημαντικές ζημιές. Τέλος, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της παγκοσμιοποίησης των εμπορικών συναλλαγών, συμβαίνει να προκαλούν ζημιές στα λιβάδια της ποσειδωνίας εισβαλλόμενα είδη.
Εξ ου και η ανάγκη, σε ορισμένες περιπτώσεις, να αποκατασταθεί. Αυτός είναι ο στόχος του έργου Reposeed, το οποίο ιδρύθηκε το 2023 από το GIS Posidonie.
Στη Μασσαλία και το Μπονιφάτσιο, μια λύση για ήπια εστίαση
Αυτή η περιπέτεια ξεκινά το 2022. Έτος μαζικής ανθοφορίας της ποσειδωνίας, ένα φαινόμενο που συμβαίνει μόνο κάθε δέκα χρόνια. Αντί να παράγουν την ίδια ποσότητα φρούτων κάθε χρόνο, η τακτική αυτών των φυτών είναι να παίζουν την κάρτα της απροβλεψιμότητας ώστε οι θηρευτές να μην μπορούν να προσαρμόσουν τα αποθέματα. Διαφορετικά θα κινδύνευαν να καταβροχθίσουν όλα τα φρούτα, εμποδίζοντας το δέντρο ή την ποσειδωνία να αναπαραχθεί επαρκώς.
Στην περίπτωση της θαλάσσιας χλόης, οι μαζικές ανθοφορίες παράγουν σπόρους που μπορούν να δώσουν ζωή σε νέους θαλάσσιους λιβαδικούς. Ωστόσο, η ποσότητα που παράγεται είναι τέτοια ώστε πολλά λουλούδια και σπόροι παρασύρονται στις παραλίες και δεν μπορούν πλέον να σπείρουν. Το GIS Posidonie αποφασίζει λοιπόν να συλλέξει αυτούς τους σπόρους και να τους φυτέψει στη θάλασσα.
Στο τιμόνι βρίσκεται ο Patrick Astruch, μηχανικός έρευνας στο πλαίσιο του GIS Posidonie. "Για να σπείρουμε αυτά τα σπόρια, έπρεπε να βρούμε μέρη που είναι διατηρημένα από κάθε ανθρώπινη πίεση, με αρκετά λίγα βότανα όπως τα σαουπες, τα αχινούς ή τα καβουράκια". Κριτήρια που οδηγούν το GIS στην επιλογή δύο τοποθεσιών.
Ο πρώτος βρίσκεται στο λιμάνι της Μασσαλίας, ανοιχτά της παραλίας του Πράντο όπου κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα απαγορεύεται. Ο δεύτερος βρίσκεται πιο προς τα νότια, στο Μπονιφάτσιο, στον κόλπο της Σαντ' Αμάνζα. Εντός μιας περιοχής όπου η αγκυροβολία απαγορεύεται για τα μεγάλα πλοία.
Σε κάθε έναν από αυτούς τους ιστότοπους, φυτεύονται 9000 σπόροι μεταξύ Απριλίου και Μαΐου με δύο μεθόδους: κρατούνται με φυτική ίνα καρύδας ή απευθείας στο υπόστρωμα. Και με δύο πυκνότητες: 100 ή 200 σπόροι ανά τετραγωνικό μέτρο.
Ενθαρρυντικά αποτελέσματα που πρέπει να παρακολουθηθούν στο μέλλον
Δύσκολο να γίνει πιο απλό. Και ο Charles-François Boudouresque χαίρεται γι' αυτό. «Θαυμάζω πολύ την ιδέα του Patrick Astruch. Είναι εξαιρετικό επειδή είναι εντελώς φυσικό. Πολλές επεμβάσεις ανάκτησης εξωτερικού χώρου τεχνητοποιούν το περιβάλλον και συνήθως προκαλούν περισσότερες ζημιές παρά οφέλη. Εδώ αυτό δεν συμβαίνει. Αν το έργο αποτύχει, δεν θα έχει καμία επίπτωση στο περιβάλλον», αντίθετα με τις μεθόδους που βασίζονται στη χρήση αποκομμάτων, στα τεμάχια των λιβαδιών ή εκείνες που απαιτούν σημαντικές υποδομές στο έδαφος.
Πείραμα με πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. "Δεν έχουμε προς το παρόν αποτελέσματα από την Κορσική, αλλά μια άλλη πανεπιστημιακή ομάδα διεξήγαγε παράλληλα μια εμπειρία στον ίδιο τόπο με εμάς, χρησιμοποιώντας διαφορετικό υπόστρωμα. Και τα πρώτα τους αποτελέσματα είναι πολύ θετικά. Δεν υπάρχει λόγος να μην λειτουργήσει για εμάς", ελπίζει ο Patrick Astruch.
Ακολουθήσει, αν όλα πάνε καλά, μια παρακολούθηση για αρκετά χρόνια, τουλάχιστον πέντε. Διότι ένα λιβάδι της θαλάσσιας νύμφης δεν μεγαλώνει μέσα σε μία μέρα. "Για να η θαλάσσια νύμφη ξανακαταλάβει τη θέση που είχε καταλάβει παλιότερα στον κόλπο της Μασσαλίας, θα χρειαστούν τουλάχιστον εκατό χρόνια", εκτιμά ο Σαρλ Φρανσουά Μπουντουρέσκ.
Μένει να βρεθούν οι χρηματοδοτήσεις που θα επιτρέψουν την παρακολούθηση στο μέλλον. Σε ένα πλαίσιο όπου η δημόσια έρευνα τείνει να υστερεί σε ανθρώπινους, υλικούς και οικονομικούς πόρους. Και όπου, προσθέτει ο Patrick Astruch, "μια ολόκληρη γενιά ειδικών ερευνητών στην οικολογία πηγαίνει σε συνταξιοδότηση".
Στα τέλη Ιουνίου, πολλά σπόροι της θαλάσσιας φυτείας Posidonia είχαν φυτρώσει. Θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι τον Σεπτέμβριο για πιο πλήρη αποτελέσματα. @GIS Posidonia
Ανακαίνιση, αλλά πάνω απ' όλα διατήρηση
Εάν η πειραματική διαδικασία λειτουργήσει, θα μπορούσε να υιοθετηθεί αλλού και να συμβάλει στην αποκατάσταση ζημιωμένων οικοσυστημάτων, με τη συμμετοχή των πολιτών όσο το δυνατόν περισσότερο. Αλλά αυτή η προοπτική αντιμετωπίζει ένα εμπόδιο: η περιορισμένη συχνότητα των μαζικών ανθοφοριών.
Βασικός στόχος του Reposeed είναι η ευαισθητοποίηση των αποφασιστών και του ευρύτερου κοινού σχετικά με την ανάγκη διατήρησης των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Τα οικοσυστήματα αυτά είναι πολύ δύσκολο να αποκατασταθούν λόγω της πολυπλοκότητας των αλληλεπιδράσεων σε αυτό το περιβάλλον. "Η επαναφύτευση δεν μπορεί να αποτελεί μια συστηματική λύση", υπογραμμίζει ο Patrick Astruch. "Είναι ένα ενίσχυση που μπορούμε να προσφέρουμε υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Η προτεραιότητα είναι η διατήρηση των οικοσυστημάτων. Και για αυτό, το καλύτερο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να μην κάνουμε τίποτα. Να αφήσουμε τη φύση να δράσει". Μόνο με τη μείωση των πιέσεων στην ποσιδωνία θα τη βοηθήσουμε να αντιμετωπίσει τις νέες απειλές που την απειλούν.